: Amgueddfeydd, Arddangosfeydd a Digwyddiadau

Ŵyna a Newid Hinsawdd: Beth ydy'r Heriau yn Sain Ffagan?

Ffion Rhisiart, 20 Mawrth 2024

Ar raddfa eang, mae newid yn yr hinsawdd wedi ein gwneud ni i gyd yn ymwybodol o ba mor anrhagweladwy y gall y tywydd fod o flwyddyn i flwyddyn. Ond sut mae hyn wedi effeithio ar ŵyna yn Sain Ffagan a ffermio yng Nghymru yn gyffredinol? Wrth siarad ag Emma o dîm ffermio Sain Ffagan, dysgais sut mae newid yn yr hinsawdd wedi effeithio ar Sgrinwyna 2024.

Y newyddion da ydy bod eleni wedi bod yn haws o’i gymharu â 2023! Mae hyn o ganlyniad i fwy o law dros haf 2023 o’i gymharu â 2022, ac felly roedd digon o laswellt ar gael i fwydo’r defaid. Roedd y flwyddyn flaenorol i’r gwrthwyneb; yn ôl data’r Swyddfa Dywydd dim ond 13.0mm o law gafwyd yng Nghaerdydd ym mis Gorffennaf 2022, tra gwelodd 2023 gynnydd syfrdanol i 185.6mm o law yn yr un mis. Mae haf sych a diffyg glaswellt naturiol yn golygu bod yn rhaid i’r fferm ddibynnu mwy ar wair a bwyd wrth gefn, gan arwain at gyflwr corfforol gwael a chyfraddau geni is wedi hynny. Mae angen monitro’r defaid yn gyson yn y cyfnod cyn ac yn ystod beichiogrwydd. Mae cael lefelau mwynau a fitaminau uchel i’r defaid yn hanfodol er mwyn sicrhau bod ganddynt gyfraddau ffrwythlondeb a beichiogi uchel wrth gael eu hanfon at yr hyrddod. Gall diwallu eu hanghenion maethol hefyd sicrhau nad ydynt yn defnyddio eu stôr o egni wrth gefn yn anterth eu beichiogrwydd. Yn 2023 fe welsom 342 o ŵyn yn cael eu geni yn Sain Ffagan, ac eleni mae 444 o ŵyn wedi eu geni hyd yma (hyd at 19 Mawrth). Mae hyn yn cynnwys nifer sylweddol uwch o dripledi na’r cyfartaledd, yn ogystal ag un set o cwads!

Felly, a yw mwy o law bob amser yn beth da? Ydy a nac ydy, mae amodau gwlyb a sych yn dod â’u heriau unigryw eu hunain. Mae gormod o law yn arwain at gaeau sydd dan ddŵr a’r glaswellt yn llai tebygol o dyfu’n dda. Mae’r fferm yn Sain Ffagan yn arbennig ar dir isel ac felly’n sychu’n arafach. Gall draed y defaid bydru mewn amodau gwael o dan draed, sy’n gallu effeithio ar eu chwant bwyd, bydd eu coesau yn gwanhau gan nad ydyn nhw’n bwyta, ac o ganlyniad mae’n bosibl na allant feichiogi yn ystod y tymor paru.

Fel y gallwch weld, mae llawer o waith cynnal a chadw gydag ŵyna! Gall hyd yn oed y newid lleiaf effeithio ar ŵyna bob blwyddyn, felly mae ffermwyr eisoes yn barod ar gyfer y newidiadau mawr. Yng ngeiriau Emma: “mae’n rhaid i ni fod”. Mae ffermwyr ar hyd yr oesoedd wedi gorfod dod i adnabod eu tir a deall sut mae’r tir yn newid, ac mae tywydd eithafol, tra’n dod yn fwy cyffredin, wedi bod yn digwydd erioed. Yn gryno, mae bod yn barod ar gyfer pob digwyddiad posibl yn rhan annatod o’r swydd. Er bod y ffactorau yn newid yn barhaus, mae gan y tîm yn Sain Ffagan yr agwedd ffermwr cynhenid i ddal ati.

Ar y llaw arall, mae da byw yn gallu bod yn fwy anwadal. Arweiniodd sychder 2022 at anffrwythlondeb i rai o’r hyrddod; roedd hyn yn gallu cael ei synhwyro gan y mamogiaid ac o ganlyniad fe welwyd y tymor wyna yn ymestyn. Mae’r ŵyn wrth gwrs yn agored i niwed hefyd, prinder bwyd yn ystod sychder sy’n effeithio ar eu cyfraddau twf a gallu’r fam i ofalu am ei hŵyn. Mewn rhai achosion bydd yn rhaidd iddi flaenoriaethu ei llaeth a gadael un o’i hŵyn allan. Gall hwyliau cyffredinol defaid gael ei effeithio hefyd, maen nhw’n diflasu cymaint â ni mewn glaw parhaus! Llynedd, yn ystod cyfnodau o law cyson, byddai’r defaid yn gwrthod gadael y sied hyd yn oed pan oedd y drysau lled pen ar agor.

I gloi, rydyn ni’n gwybod bod y byd yn newid o hyd, ond felly hefyd ŵyna. Mae ffermwyr wedi arfer ag addasu a gwneud y mwyaf o’r hyn sydd ganddyn nhw. Diolch yn fawr iawn i Emma am gymryd yr amser i siarad â mi, a gobeithio eich bod chi wedi mwynhau gwylio Sgrinwyna 2024!

 

Gan Lowri Couzens, Cynhyrchydd Amgueddfa Cymru

 

 

 

Ydych chi’n mee-ddwl y byd o Sgrinwyna? Cyfrannwch heddiw!

Cynaliadwyedd Gwlân ar gyfer Ffermio Defaid yn Gynaliadwy

Gareth Beech, 12 Mawrth 2024

Wrth i ni groesawu ein ŵyn newydd i’r byd yn fferm Llwyn-yr-eos, dwi wedi bod yn gwylio protest ffermwyr Cymru ac yn meddwl am eu dyfodol.  

Rhan arwyddocaol a dadleuol o gynigion presennol Llywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol amaeth yng Nghymru ydy’r mesurau i hyrwyddo cynaliadwyedd amgylcheddol ac adfer bioamrywiaeth. Gallai hyn olygu llawer llai o ddefaid yn cael eu cadw yng Nghymru yn y dyfodol. Mae’n bosibl mai ffermio defaid yn gynaliadwy gan ddefnyddio dulliau sy’n ystyried yr amgylchedd ac yn creu cynnyrch gwerth uchel fydd y ffordd ymlaen. Ond sut i greu gwerth ychwanegol fyddai’r her. 

Un agwedd ar ffermio defaid sydd wedi bod yn destun rhwystredigaeth i ffermwyr am flynyddoedd yw pris isel gwlân. ‘Dyw pris cnu yn aml ddim yn ddigon i dalu’r cneifiwr i’w gneifio. Mae rhai ffermwyr yn llosgi neu’n claddu eu gwlân yn hytrach na thalu i’w gael wedi’i gasglu o’r storfa wlân. Mae gwlân Sain Ffagan yn mynd i storfa British Wool yn Aberhonddu, sydd â’r nod o annog galw am y cynnyrch. Mae yna angen go iawn i ddod o hyd i werth ychwanegol i wlân Cymreig tu hwnt i’w ddefnydd confensiynol ar gyfer dillad a thecstilau. Mae hyn wedi arwain at ymchwil newydd i’w ddefnydd mewn cynnyrch arloesol, ac weithiau annisgwyl.  

 

Mae gwlân fel opsiwn arall ar gyfer deunydd insiwleiddio mewn tai yn dod yn fwy cyffredin, ond mae’r amrywiaeth o gynnyrch a defnyddiau newydd sy’n cael eu datblygu yn cynnwys ffitiadau mewnol ar gyfer ceir, cynhwysyn arbenigol ar gyfer cynnyrch cosmetig, a gorchuddion wedi’u hinsiwleiddio. Mae cynnyrch eraill wedi’u datblygu mewn gerddi ac ar ffermydd, fel ffordd o ddod o hyd i ddefnyddiau gwahanol ar gyfer gwlân ac incwm ychwanegol.

Mae Canolfan Biogyfansoddion Prifysgol Bangor wedi bod yn gweithio mewn partneriaeth â phroject ‘Gwnaed â Gwlân’ Menter Môn i ddatblygu syniadau newydd. Maen nhw wedi nodi pump cynnyrch gyda’r potensial i greu gwerth uchel. Y prif gynnyrch gyda’r potensial ariannol mwyaf ydy ceratin, protein edafeddog a ellir ei ddefnyddio mewn cynnyrch cosmetig, cynnyrch gwallt a meddyginiaethau. Mae ceratin o wlân yn opsiwn dichonadwy gwahanol i ffynonellau confensiynol fel gwallt pobl a phlu, sydd bellach yn cael ei gwestiynu’n foesegol, neu ddefnyddio cynnyrch petrolewm.  

Gellir defnyddio nodweddion inswleiddio gwlân a’i allu naturiol i reoli lleithder a tymheredd mewn gorchuddion ar gyfer trolïau sy’n cario cynnyrch oergell mewn archfarchnadoedd. Gallan nhw fod yn opsiwn cynaliadwy gwahanol i ddefnyddio deunydd plastig fel polyẅrethan 

Mae cwrs Dylunio Cynnyrch Prifysgol Bangor wedi cynhyrchu prototeipiau ar gyfer handlenni offer campfa, a mowldiau ar gyfer tu mewn ceir, fel opsiynau cynaliadwy gwahanol i blastigion. Mae gwlân yn cael ei ddefnyddio gyda bio-resin a wneir o ffynonellau adnewyddadwy a phydradwy fel planhigion a mwydion coed.

Mae’r ‘Solid Wool Company’ eisoes yn defnyddio’r dull i gynhyrchu eu cadeiriau gwlân solet ‘Hembury’ gan ddefnyddio gwlân defaid mynydd Cymreig, sy’n cael ei ddisgrifio fel creu ‘effaith marmor trawiadol, sy’n arddangos haenau unigryw y gweadau a’r graddliwiau a welir yn y gwlân anhygoel hwn’.

Yng Ngwinllan Conwy, mae matiau o wlân yn cael eu gosod ar y ddaear wrth droed y gwinwydd, gan gadw plâu a chwyn i ffwrdd, a lleihau’r angen i chwistrellu cemegion. Mae’r cnuoedd hefyd yn adlewyrchu golau’r haul ar y grawnwin. Yn arwyddocaol, mae ansawdd y gwin hefyd wedi gwella.

Mewn ffordd debyg, mae matiau gwlân hefyd yn effeithiol mewn gerddi llysiau. Mae atgyweirio llwybrau troed gan ddefnyddio gwlân fel sylfaen yn cael ei beilota ar Ynys Môn. Mae’n ffordd o geisio dod o hyd i ddull mwy cynaliadwy o ddefnyddio cynnyrch sydd wedi’i greu yn lleol, yn hytrach na deunydd artiffisial.

 

Gydag ystod mor eang o ddefnyddiau newydd a chynaliadwy, dwi’n gobeithio y bydd cnu yr ŵyn rydych chi’n gweld yn cael eu geni heddiw, yn cael eu defnyddio yn y dyfodol drwy ffermio defaid yn gynaliadwy, mewn amgylchedd cynaliadwy.

Am ragor o wybodaeth am stori gwlân, ewch i Amgueddfa Wlân Cymru yn Dre-fach Felindre, Sir Gaerfyrddin.  

Amgueddfa Wlân Cymru 

 

 

Ydych chi’n mee-ddwl y byd o Sgrinwyna? Cyfrannwch heddiw!

Her Ŵyna i Ysgolion: Enillwch weithdai am ddim gydag Amgueddfa Cymru!

Ffion Rhisiart, 4 Mawrth 2024

Rydym yn falch iawn i lansio Her Ŵyna i Ysgolion newydd sy’n cael ei gynnal gan Amgueddfa Cymru. Bydd yr ysgol buddugol yn gallu archebu hyd at 2 weithdy naill ai mewn person ar un o’n safleoedd neu'n rhithiol, o'r rhestr a hysbysebir ar wefan yr Amgueddfa

Credwn fod sesiynau Sgrinwyna yn hwyl ac yn addysgiadol i ddisgyblion, ond hefyd yn gyfle i feithrin eu chwilfrydedd am y byd o'u cwmpas.

Hoffen ni wybod sut rydych chi’n defnyddio Sgrinwyna yn eich ysgolion - rhannwch eich hoff brofiadau o ddefnyddio sesiynau Sgrinwyna yn y dosbarth gyda’ch disgyblion.

 

Manylion yr Her

  • Oedrannau: 5-14 mlwydd oed
  • Dyddiad: 4ydd - 22ain Mawrth 2024
  • Sut i gymryd rhan: Rhannwch luniau, fideos neu weithiau celf ar X (Twitter gynt) a pheidiwch ag anghofio ein tagio nig an ddefnyddio @Amgueddfa_Learn a #Sgrinwyna #Lambcam. Os byddwch yn cyflwyno nifer o geisiadau o’r un ysgol, cofiwch gynnwys new eich dosbarth yn y neges hefyd.
  • Gwobr: Bydd yr ysgol buddugol yn gallu archebu hyd at 2 weithdy naill ai mewn person neu yn rhithiol, gan ddewis o’r rhestr a hysbysebir ar wefan yr Amgueddfa 

 

Telerau ac Amodau

  • Cymerwch ran drwy X (Twitter gynt) yn unigrhannwch eich lluniau drwy dagio @Amgueddfa_Learn a thrwy ddefnyddio’r hashnodau #Sgrinwyna #Lambcam
  • Nid oes cyfyngiad ar y nifer o geisiadau. Gall ysgolion gymryd rhan gyda chymaint o ddosbarthiadau ag y dymunant.
  • Bydd yr enillwyr yn cael eu dewis ar hap a byddant yn cael eu hysbysu erbyn dydd Mercher 10fed o Ebrill
  • Mae'r wobr yn ddilys ar gyfer unrhyw safle Amgueddfa Cymru, yn amodol ar argaeledd.
  • Ni ddylai nifer y disgyblion fod yn fwy na 60 ac mae'n gyfwerth â 2 weithdy nail ai mewn person neu’n rhithiol, o’r rhestr a hysbysebir ar wefan yr Amgueddfa.
  • Mae’r wobr yn ddilys tan ddiwedd tymor yr haf / diwedd Gorffennaf 2024.
  • Bydd dyddiadau'r gweithdy yn seiliedig ar argaeledd ar adeg trefnu taith. 

 

Os oes gennych unrhyw gwestiynau neu os oes angen mwy o wybodaeth arnoch, mae croeso i chi gysylltu â ni ar wyna@amgueddfacymru.ac.uk

 

Edrychwn ymlaen at dderbyn eich ceisiadau creadigol a chraff!

 

 

 

Ydych chi’n mee-ddwl y byd o Sgrinwyna? Cyfrannwch heddiw!

Croeso nôl - Sgrinwyna 2024

Ffion Rhisiart, 1 Mawrth 2024

Dydd Gŵyl Dewi Hapus!

Rydyn ni’n falch iawn i lansio #sgrinwyna eleni ar ddiwrnod ein nawddsant. Mae hon yn flwyddyn arbennig gan ein bod hefyd yn dathlu’r 10fed flwyddyn i ni ffrydio yn fyw o’n sied wyna yn Sain Ffagan! Caiff Sgrinwyna ei redeg gan dîm bychan a diwyd a fydd yn ffrydio’r cyffro yn fyw o’n sied wyna ar 1-22 Mawrth rhwng 8am-8pm (GMT).

Mae dau o Gynhyrchwyr Amgueddfa Cymru, Howl a Varsha, hefyd yn ymuno â thîm Sgrinwyna eleni a bydd y ddau ohonynt yn cymryd eu tro yn rheoli’r camera. Maen nhw hefyd wrthi’n brysur yn ffilmio cynnwys y tu ôl i’r llen i chi ar gyfer Sgrinwyna+ a fydd yn cael ei rannu ar dudalennau cyfryngau cymdeithasol Amgueddfa Cymru:


Facebook | Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru 
Facebook | Amgueddfa Cymru[FR1] [ED2]  
Instagram | Amgueddfa Cymru 
X | Adran Addysgu Amgueddfa Cymru

Rydyn ni’n disgwyl cyfanswm o 492 o ŵyn gyda chyfradd wyna o 190% - mae’n argoeli i fod yn flwyddyn toreithiog! Un o’r prif testunau sgwrs i ni ar drothwy ein tymor wyna yw’r nifer y lluosrifau rydyn ni’n eu disgwyl yn dilyn y sganio ym mis Rhagfyr. Ar gyfartaledd, byddem yn disgwyl hyd at 10 set o dripledi y flwyddyn, ond mae 2024 yn dod â record newydd i ni gyda chyfanswm o 29 set o dripledi! Rydyn ni hefyd yn disgwyl 1 set o cwadiau, y cyntaf mewn sawl blwyddyn felly mae llawer o gyffro ar eu cyfer nhw hefyd.

Mae’r defaid sy’n disgwyl efeilliaid yn y sied wyna fawr, wedi eu marcio ag 1 dot gwyrdd ar eu cefnau. Mae’r defaid sy’n disgwyl ŵyn sengl, tripledi a’r cwad yn y sied llai ar ochr arall yr iard ar hyn o bryd a byddant yn cael eu symud unwaith bydd mwy o ŵyn yn cael eu geni a mwy o le ar gael yn y sied wyna fawr.

Rydym yn croesawu cannoedd o blant ysgol i Sain Ffagan a Fferm Llwyn-yr-eos yn ystod y tymor wyna bob blwyddyn, ond rydyn ni’n gwybod fod Sgrinwyna hefyd yn cael ei fwynhau mewn ystafelloedd dosbarth ar draws y wlad, ac mi fydden ni wrth ein bodd yn clywed wrthoch chi! Eleni, byddwn yn lansio her arbennig i ysgolion sy’n gwylio ar-lein – bydd mwy o fanylion am hyn yn cael ei gyhoeddi wythnos nesaf.

gael mwy o wybodaeth am ein defaid adeg wyna, edrychwch ar y blogiau hyn o flynyddoedd blaenorol: 

Gobeithio y gwnewch chi fwynhau gwylio eto eleni – a chofiwch gadw mewn cysylltiad â ni drwy adael neges ardudalen we Sgrinwyna neu ar y cyfryngau cymdeithasol drwy ddefnyddio #sgrinwyna #lambcam

 

Ydych chi’n mee-ddwl y byd o Sgrinwyna? Cyfrannwch heddiw!


 

Gwreiddiau 'Cymru Anhysbys': Cynhadledd i Ddathlu Bywyd Gwyllt Cymru

Ben Rowson, 20 Medi 2023

Mae 'Cymru Anhysbys' yn ddiwrnod cyffrous o sgyrsiau hanes natur cyhoeddus am ddim sy’n cael eu cynnal pob hydref yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. ⁠Mae’n cynnwys siaradwyr blaenllaw o bob cwr o Gymru, yn siarad am eu darganfyddiadau a phrojectau natur diweddaraf. Mae’r sgyrsiau yn fyr ac yn syml, ac yn aml yn llawer o hwyl!

Cynhaliwyd y digwyddiad dwyieithog hwn, sy’n fenter ar y cyd rhwng Amgueddfa Cymru ac Ymddiriedolaeth Natur De a Gorllewin Cymru, am y tro cyntaf yn 2011. Mae’r gynhadledd yn uchafbwynt poblogaidd yn ein calendr, yn denu’n rheolaidd dros 200 o ymwelwyr wyneb yn wyneb ac ar-lein. Mae awyrgylch drawiadol yn Narlithfa Reardon Smith, lle mae pobl sy’n gweithio ar reng flaen hanes natur a chadwraeth natur yn siarad.

Cafodd y digwyddiad ei greu yn wreiddiol i ddiwallu dau angen. Y cyntaf oedd cynhadledd gyhoeddus am ddim wedi’i neilltuo’n arbennig i hanes natur Cymru gyfan. O’r dechrau un, y bwriad oedd ymdrin â meysydd Sŵoleg, Botaneg, a Daeareg – tair agwedd hanfodol ar natur sydd ddim bob amser yn cael eu trafod ar y cyd. Ei nod yw cynnig digwyddiad (a phlatfform) i bawb sydd â diddordeb mewn hanes natur. Mae’r cwestiynau gan y gynulleidfa ar ddiwedd pob sgwrs yn rhoi blas o’r brwdfrydedd sydd gan bobl, yn ogystal â dyfnder dealltwriaeth pob siaradwr. Yn cael ei gynnal ar ddydd Sadwrn, mae’r diwrnod yn un anghyffredin yn ein calendr digwyddiadau gan ei fod wedi’i anelu’n bennaf at oedolion (er bod unrhyw un dros 12 oed yn cael mynychu).

Yr ail angen oedd pwysleisio fod darganfyddiadau newydd yn cael eu gwneud drwy’r amser, gan roi’r enw “Cymru Anhysbys”. Tra bod y digwyddiad bob amser yn cynnwys gwarchodfeydd natur enwog Cymru, rhywogaethau cyfarwydd, a hen arferion cadwraeth, rydyn ni wastad wedi annog diddordeb mewn pynciau ymylol. Mae llawer o’r sgyrsiau yn cynnwys darganfyddiadau gwyddonol diweddar (gan gynnwys rhai a wnaed yn yr Amgueddfa ei hun), neu ddulliau newydd sy’n newid sut mae pobl yn edrych ar a byw gyda natur Cymru. O bryd i gilydd, mae dadleuon wedi bod, wrth i siaradwyr fynd i’r afael â materion a pholisïau amgylcheddol cyfoes. Mae amrywiaeth y sefydliadau a phrojectau sy’n cael eu cwmpasu yn rhoi ysbrydoliaeth i bobl sy’n chwilio am gyfleoedd gyrfa, astudio neu wirfoddoli ym maes bioamrywiaeth.

Mae dros 80 o siaradwyr wedi helpu i adeiladu Cymru Anhysbys hyd heddiw, ac rydyn ni’n ddiolchgar iawn iddyn nhw. Ambell sgwrs arbennig o gofiadwy oedd Tim Birkhead ar esblygiad cân yr adar, Lynne Boddy ar amrywiaeth ffyngau, Anne Bunker ar wymon Cymreig, a Derek Gow ar ailgyflwyno afancod (sefyllfa sydd wedi newid yn llwyr ers 2011). Mae’r enwogion o’r byd teledu - Rhys Jones, Miranda Krestovnikoff, ac Iolo Williams (ddwy waith!) - oll wedi cymryd rhan i gefnogi’r fenter.

Mae’r pynciau sydd wedi cael eu trafod yn amrywio o lygredd afonydd i goed treftadaeth, ogofau, tomenni glo, dolffiniaid, deinosoriaid, ac arolygon eDNA. Rydyn ni wedi cynnwys y newyddion diweddaraf ar rywogaethau eiconig fel gwiwerod cochbrithion y gors, llyffantod cefnfelyn, ac adar drycin Manaw. Ac wrth gwrs, y falwen ludiog ... ein seren nesaf! Peth da arall am gynnwys Cymru gyfan, gan gynnwys ei ardaloedd mwy ynysig a distaw, yw bod milltir sgwâr bron pawb wedi cael ei grybwyll!⁠⁠

Mae sawl sgwrs wedi dwyn ffrwyth ar ôl cael awgrymiadau gan y gynulleidfa, gan helpu i’r digwyddiad esblygu. Rydyn ni weithiau wedi chwarae gyda’r fformat, gan arddangos sbesimenau o gasgliadau’r Amgueddfa, rhoi pecynnau rhodd, neu gynnal cystadleuaeth poster, sêl llyfrau neu gwis yn ystod yr egwyl. Cynhaliwyd y digwyddiad ar-lein ym mhandemig 2020, cyn mabwysiadu’r ffurf hybrid bresennol, sy’n galluogi mwy o bobl i gymryd rhan.

A fydd yna fwy o ddigwyddiadau Cymru Anhysbys yn y dyfodol? Yn sicr! Mae yna wastad dir newydd i’w grwydro a rhyfeddodau newydd i’w gweld ym myd natur Cymru, wrth i’r oes a thechnegau newid. Rydyn ni’n edrych ymlaen at y digwyddiad nesaf, ac at lawer mwy o gyfleoedd i rannu’r rhain gyda phobl eraill sy’n ymddiddori mewn bywyd gwyllt.

Dilynwch y ddolen ar gyfer manylion cynhadledd Cymru Anhysbys 2023.