Cyfrinachau'r amonitau

Cindy Howells

Sbesimen parod yn dangos y pigynau cywrain

Section through an ammonite showing the chambers

Mae gwyddonwyr wedi llwyddo i hydoddi'r graig a oedd yn amgylchynu ffosil amonit 150 miliwn o flynyddoedd oed, gan ddatgelu'r patrymau cymhleth o bigynau am y tro cyntaf erioed.

Pan welwch chi ffosil ar draeth, fel rheol bydd wedi torri neu erydu. Efallai y byddwch yn ei daflu i ffwrdd oherwydd ei fod mewn cyflwr gwael. Ond mae'r rhan fwyaf o ffosilau yn cael eu darganfod wedi'u cuddio'n rhannol mewn craig, ac mae'r rhain yn gallu bod yn llawn o gyfrinachau cudd.

Rhoddwyd un ffosil amonit o'r fath o'r golwg mewn drôr yn Adran Ddaeareg yr Amgueddfa am hanner canrif. Mae'n rhan o gasgliad o bron i 6,000 o ffosilau a gyfranwyd gan James Frederick Jackson i'r Amgueddfa ym 1960.

James Frederick Jackson

Roedd Jackson yn byw mewn bwthyn bach yn Charmouth ger Lyme Regis, ac yn treulio'i amser hamdden yn casglu creigiau a ffosilau ar hyd arfordir Dorset yn ne-orllewin Lloegr. Bu'n gweithio yn yr Amgueddfa rhwng 1914 a 1919, a chyfrannodd bron i 21,000 o sbesimenau yn ystod ei oes.

Mae palaeontolegwyr yn astudio casgliad Jackson yn rheolaidd oherwydd ei fod yn cynnwys cofnod cyflawn a gwerthfawr o ffosilau Jwrasig Dorset. Ychydig flynyddoedd yn ôl, sylwodd un ymchwilydd ar amonit anarferol. Fodd bynnag, roedd darn helaeth o'r ffosil ynghudd yn y graig, ac roedd angen ei dynnu'n ofalus iawn o'r graig i ddatgelu'r ffosil.

Blwyddyn o baratoi

Ar ôl blwyddyn o waith caled, o'r diwedd cafodd y sbesimen ei ddychwelyd i'r Amgueddfa i'w arddangos gyda'r casgliadau. Defnyddiwyd asid gwan i gael gwared ar y gwaddodion calchfaen, gan ddatgelu pigynau cywrain y sidelli mewnol am y tro cyntaf erioed. Byddai rhan allanol yr amonit wedi cynnwys pigynau tebyg hefyd, ond roedd rheiny wedi cael eu herydu'n gyfan gwbl.

Mae'r sbesimen hwn wedi ymddangos yn ddiweddar ym monograff y Palaeontographical Society, mewn cyfres arbennig sy'n cynnwys disgrifiadau gwyddonol a lluniau o ffosilau Prydeinig, dan yr enw gwyddonol ffurfiol Eoderoceras obesum (Spath).

Amonitau

Anifeiliaid y môr oedd amonitau a oedd yn perthyn i'r Nawtilws (neu gragen Bedr), ac roedden nhw'n byw yn y Cyfnod Mesosöig (251-65.5 miliwn o flynyddoedd yn ôl). Roedden nhw'n nofio yn y môr, gan hela a bwyta anifeiliaid llai'r môr. Roedd ganddynt gragen droellog fel arfer, rhwng 5mm a 2m ar draws. Gallai'r cregyn fod yn llyfn, rhychiog, cnapiog neu hyd yn oed bigog. Roedden nhw'n byw yn sidell allanol eu cragen, tra'r oedd y rhan fewnol yn llawn siambrau nwy er mwyn eu galluogi i nofio'n dda. Gallwch weld patrwm cymhleth ar wyneb cregyn amonitau, sy'n dangos y rhaniad rhwng pob siambr. Mae palaeontolegwyr yn defnyddio'r holl nodweddion hyn i adnabod rhywogaethau gwahanol o amonitau.

Mae gan yr Amgueddfa gasgliadau sylweddol a phwysig o amonitau, y rhan fwyaf o dde-orllewin Prydain. Maent yn ddefnyddiol iawn er mwyn helpu gwyddonwyr i ddeall daeareg a phalaeontoleg gwledydd Prydain.

sylw - (7)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.

Nancye Church

9 Ebrill 2021, 22:42

Hi, are you interested in seeing more of these types of ammonites with spines? I found one that was pretty well preserved, in a fresh mud slip, about 10-15 years ago in Charmouth. Baffled, I initially took it around to the local fossil shops but no one seemed interested. I have been wanting to find out more for a long time. Later, I lived in Malta in the Med for a while and used to find carcasses of the pretty large centipedes that lived in houses there, that looked just like the ammonite fossil. They died in a coil that was outward ie their bellies were exposed and their legs splayed creating the spikes. I can send you an image of the ammonite if it is something your are interested in?
Many thanks,
Nancye Church

Cindy Howells Staff Amgueddfa Cymru

19 Mawrth 2021, 10:52

Hi Richard,
I've contacted you with the email address you provided. Would you be able to send me a photo or two of your ammonite and I'll take a look.
Thanks,
Cindy

Richard Mann

12 Mawrth 2021, 10:10

Hi Cindy
I have a portion of an ammonite showing the ?inside whorl cavity with spine bases 3/4 of the distance to the outer whorl edge lying upon a gently curved suture line, one appears to branch bifurcate rather like a Harpoceras, however it may be a simple sickle shape as the inside cavity has some sand grains attached in its uncleaned state. It was found within a roadside flint I'm afraid to say, we live near Norwich obviously on the chalk with flints. You may have access to more datasets but I was initially checking against your Wales Museum website.
Any ideas on its name and or age? Photo available.

Thanks Richard.

Eric poinsett

5 Rhagfyr 2020, 03:42

I have one of these that was found 30 feet under ground.
https://photos.app.goo.gl/aQKGVcdb7au1YEwg9

James Rainbow

26 Ebrill 2020, 08:36

Just found a shell on tywyn beach looks like annomite looks like it's been preserved in the peat beds present here

Cindy Howells Staff Amgueddfa Cymru

12 Chwefror 2019, 10:47

Hi John,
I’m really sorry but we don’t have any ammonites from Trevor Rocks, or anywhere near there. The rocks in that area are about 350 million years old, and ammonites first appeared about 200 million years ago.

There are a few other coiled shelled animals which are types of nautilus and some of these appear earlier, but I’m not aware of any from here. We do have a set of small trilobites though.

Best wishes,
Cindy

John McHale

11 Chwefror 2019, 23:37

Have you got ammonits from Llangollen area ( Trevor Rocks )