Trillabedogion trofannol o'r Ynys Las rewedig

Lucy McCobb

Casglu ffosiliau yn yr eira

Casglu ffosiliau yn yr eira. 1950.

Ffoto o'r Ynys Las o'r awyr

Ffoto o'r Ynys Las o'r awyr: Casglwyd y ffosiliau o'r ardal a liwiwyd yn goch.

Ffosil o lygad mawr

Ffosil o lygad mawr carolinit sef trillabedog a fu'n nofio drwy'r môr agored yn chwilio am fwyd.

Mae gan gynffon y trillabedog <em>asidifforws</em> asgwrn cefn trawiadol.

Mae gan gynffon y trillabedog asidifforws asgwrn cefn trawiadol.

Mae casgliad eang yr Amgueddfa o ffosiliau'n cynnwys ffosiliau trillabedog o oes Ordofigaidd (470-490 miliwn o flynyddoedd yn ôl) o'r Ynys Las. Er bod y cyfandir erbyn hyn yn oer a rhewllyd nid felly y bu gynt.

Fforwyr Prydain yn y gogledd rhewllyd

Mae'r Ynys Las yn lle anodd iawn o ran astudio a chasglu ffosiliau. Mae'r rhan fwyaf ohoni'n aros dan rew drwy gydol y flwyddyn a dim ond ym misoedd yr haf ar yr arfordir mae modd mynd at gerrig brig yn hawdd.

Dechreuodd fforwyr deithio i archwilio daeareg yr Ynys Las yn hwyr yn y 19eg ganrif ac maent yn parhau hyd heddiw. Trefnwyd y teithiau hyn gan Arolwg Daearegol yr Ynys Las sydd wedi'i leoli yng Nghopenhagen.

Yn y 1990au cyflwynwyd i'r Amgueddfa gasgliad o drillabedogion o'r oes Gambriaidd ac Ordofigaidd o ganol dwyreiniol yr Ynys Las o deithiau 1950-4 gan y Dr John Cowie, gynt o Brifysgol Bryste a chydweithiwr, y Dr Peter Adams.

Yr Ynys Las yn crwydro'r byd

Heddiw rydym yn gyfarwydd â'r Ynys Las fel lle oer a rhewllyd ond nid felly y bu gynt. Mae'r platiau tectonig sy'n ffurfio lithosffer y ddaear wedi symud drwy gydol hanes. Mae daearegwyr wedi dangos bod yr Ynys Las yn ystod y cyfnod Ordofigaidd yn agos at y cyhydedd. Gyda gogledd America a Sbitsbergen roedd yn ffurfio cyfandir hynafol o'r enw Lawrensia.

Ar yr un adeg roedd Cymru yn bell i ffwrdd yn y lledredau deheuol, uchel, claear yn agos i gyfandir anferth Gondwana. Mae ffosiliau'r planhigion o'r moroedd bas Ordofigaidd o gwmpas Lawrensia a Gondwana yn wahanol iawn i'w gilydd ac nid oes yr un rhywogaeth o drillabedog yn gyffredin i'r Ynys Las a Chymru.

Ynys Las yn ystod y cyfnod Ordofigaidd yn agos at y cyhydedd

Ynys Las yn ystod y cyfnod Ordofigaidd yn agos at y cyhydedd

Trillabedogion trofannol yn newydd i wyddoniaeth

Mae trillabedogion Ordofigaidd yr Ynys Las wedi'u cadw mewn carreg galch a ymgasglodd ar lawr y moroedd twym, bas ac isdrofannol. Mae tua deugain o rywogaethau gwahanol wedi'u hadnabod yn ein casgliad o'r Ynys Las ac mae ambell un yn newydd i wyddoniaeth. Mae ymchwil wedi cadarnhau eu bod yn gyffredin i drillabedogion rhannau eraill o Lawrensia neu'n perthyn iddynt yn agos.

Mae nodweddion gwahanol rywogaethau trillabedog yn awgrymu sut roeddynt yn byw. Roedd y rhan fwyaf mwy na thebyg yn ddyfnderol (yn byw ar lawr y môr) ac yn bwyta sborion neu waddodion. Mae gan eraill nodweddion megis llygaid mawr iawn sy'n dangos eu bod yn gefnforol (nofwyr). Roedd y ffurfiau hyn yn eang eu dosbarthiad yn y cefnforoedd Ordofigaidd ac fe'u ceid mewn ardaloedd trofannol eraill ar wahân i Lawrensia.

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.