Llychlynwyr ar Ynys Môn

Mae Llanbedrgoch ar Ynys Môn yn gartref i un o'r safleoedd archeolegol mwyaf diddorol o gyfnod mewnlifiad y Llychlynwyr i Gymru. Mae ymchwil Amgueddfa Cymru ar y safle wedi bod yn gymorth wrth ddatgelu natur bywyd yn Oes y Llychlynwyr, fu'n ddirgelwch i ysgolheigion ers degawdau.

Cloddfa ar ei hanner ar adeilad 1 ym 1997

Cloddfa ar ei hanner ar adeilad 1 ym 1997

Darganfuwyd y safle ym 1994, wedi i nifer o ddarganfyddiadau gael eu cludo i'r Amgueddfa i gael eu hadnabod. Roeddent yn cynnwys ceiniog Eingl-Sacsonaidd o gyfnod Gynethryth (787-792 AD), ceiniog gan Wulfred o Gaergaint (tua 810), a thri phwysyn plwm Llychlynnaidd.

O Neolithig i Rufeinig

Yn dilyn cloddfa ac ymchwil manwl, dechreuwyd datrys hanes cymhleth y safle. Ymddengys bod y safle wedi bod yn ganolfan llawn gweithgarwch mor gynnar â 3300 CC, sef cyfnod adeiladu'r mwyafrif o siambrau claddu ar Ynys Môn. Mae nifer o eitemau o grochenwaith, wedi'u dyddio drwy radio carbon i gyfnod rhwng 240 a 450 OC, yn dangos y bu gweithgarwch ar y safle yn ystod cyfnod y Rhufeiniaid.

Y Safle

Gellir rhannu'r gweithgarwch ar y safle hwn yn sawl cyfnod. Daethpwyd o hyd i ffos, a fesurai 2m o led a 1m o ddyfnder. Wedi cloddio pellach, dadorchuddiwyd ceudyllau wedi'u torri i mewn i'r creigwely, a arferai fod yn blatfform tŷ, mae'n debyg. Mae'r gwrthrychau a ganfuwyd yn awgrymu bod y ffos o gyfnod cyn-Lychlynnaidd. Mae'n debyg mai o'r cyfnod hwn y daw'r neuadd fawr bren, a gynrychiolir gan dyllau pyst mawr.

Disodlwyd yr adeilad pren hwn ar ddiwedd y 9fed neu ddechrau'r 10fed ganrif gan ddwy neuadd o leiaf, a ddefnyddiwyd am y tro olaf rhwng tua 890 a 970. Safai neuadd fawr neu ysgubor i'r dwyrain, a fesurai tua 8m wrth 12m, yn dyddio o tua 855-1000 OC.

Tua'r gorllewin, mae'r fynedfa i drydydd adeilad, sydd ychydig yn llai, wedi'i marcio gan ddarn bach o balmant cerrig. Dinistriwyd unrhyw dystiolaeth glir o'r waliau gan y broses o aredig, ond canfuwyd bwcl efydd cain a llafn cyllell haearn â chefn onglog o'r 10fed ganrif.

Roedd rhai arteffactau mewn tomen sbwriel yng nghornel de-orllewin y safle, yn cynnwys styca (ceiniog), o Northumbria, o Archesgob Wigmund (tua 848 - 58), ac offer haearn socedog ar gyfer lledrwaith, mowntiau a rhwymiadau bwcedi.

Ymddengys bod yr ardal wedi dychwelyd at amaethyddiaeth wedi hyn, a diddymwyd holl olion yr anheddiad blaenorol dros amser. Fel safleoedd eraill, dewiswyd y lleoliad yn ofalus - man cysgodol, tua 1000m o'r môr.

Mae'r gwrthrychau a ddarganfuwyd ar y safle'n ffurfio un o'r casgliadau mwyaf o'i fath yng Nghymru, ac maent wedi goroesi mewn cyflwr arbennig o dda. Mae ceiniogau a thystiolaeth arall yn awgrymu bod diwedd yr 8fed ganrif yn gyfnod o gynnydd economaidd yn Llanbedrgoch. Mae'n ymddangos bod yr anheddiad yn ei hanterth yn y 10fed ganrif, a oedd yn gyfnod o gynhaeafu cnydau, o gadw anifeiliaid, ac o grefftwyr, gyda chysylltiadau â masnachwyr Llychlynnaidd a gyrhaeddai mewn llongau.

Y cae yn Llanbedrgoch yw'r allwedd i ddatgloi cyfrinachau pellach yr anheddiad Llychlynnaidd, sydd wedi bod yn ddirgelwch i ysgolheigion ers degawdau.

sylw (1)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.
andrew weare
12 Awst 2016, 14:43
What a fantastic piece of Hanes Cymru ! Vikings of course have amazing history and besides them it appears a bloody day and age for all by all and whomsoever..ask Henry the Eighth he'll tell ya !
Regretful that Llangefni secondary, or for me led than third rate education therein, not a single mention of Anglesey history came from any teachers there. Given this fantastic history that Ongles Ey has, ,Mon Mam Cymru, such rich and wonderful stuff.. Myself and my friend Ian Stubley found a Bronze Ahe axe head in a dry wall when we were about 13 or 14 yrs old. We put it back in the dry wall hole, 'just in case'..It had a most uncanny feel and effect upon Ian and me..and when I met Ian in 2001 after 35 odd years we spoke of it. That actual axe head ended up in Cardiff museum collection and is now numbered 13, thirteen. Thankyou for your gift of Ongle's Ey history and Hanes Cymru in general. Andrew.. now in Kalamazoo, Michigan, USA.