Gorseddau y tu hwnt i Gymru

Cyfarfod cyhoeddus cyntaf Gorsedd Llydaw, Brignogan, 1903.

Cyfarfod cyhoeddus cyntaf Gorsedd Llydaw, Brignogan, 1903.

Gorseddau y tu hwnt i Gymru

Seremonïau lliwgar a deniadol yw'r rhai a gynhelir yng Nghylch yr Orsedd fore Llun ac ar lwyfan y Pafiliwn yn y prynhawn, cyn y Coroni (ers 1954), pan groesewir cynrychiolwyr o'r Gwledydd Celtaidd a chyfeillion eraill i ymuno yn nefodau'r Orsedd. Bydd cynrychiolwyr yn bresennol gan amlaf o Lydaw, Cernyw, Iwerddon, yr Alban, Ynys Manaw ac hefyd o Batagonia a bydd cynrychiolwyr o Orsedd Beirdd Ynys Prydain yn mynychu eu gwyliau hwy yn eu tro. Dim ond mewn dwy o'r gwledydd Celtaidd er hynny y mae Gorsedd gyffelyb i un Cymru, sef yn Llydaw a Chernyw. Fe'u cyfrifir yn is-Orseddau ac mae Archdderwydd Cymru yn bennaeth dros y gorseddau hyn i gyd.

Gorsedd Llydaw

Roedd y diddordeb yn y byd Celtaidd yn Llydaw wedi'i ail-gynnau ers ymweliad le Villemarqué ag Eisteddfod y Fenni yn 1838 a defod priodi'r ddau hanner cleddyf eisoes yn boblogaidd cyn i ddirprwyaeth o Lydaw ymweld ag Eisteddfod Caerdydd yn 1899. Yna, yn 1900, penderfynwyd sefydlu Gorsedd Llydaw - ,em>Gorsedd Barzed Gourenez Breiz-Izel - ac apwyntiwyd Ar Fusteg yn Dderwydd Mawr a Taldir yn Arwyddfardd. Yn 1903, yn Brignonan y gwelwyd seremoni gyhoeddus gyntaf Gorsedd Llydaw.

Am resymau gwleidyddol a chrefyddol bu cryn ymgecru yn rhengoedd yr Orsedd ar hyd y daith. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd cyhuddwyd rhai o'r Llydawyr, gan gynnwys Taldir, o gydweithio â llywodraeth Vichy ac ar derfyn y Rhyfel fe'u carcharwyd. Pan rhyddhawyd Taldir bu'n rhaid iddo ymneilltuo i Ogledd Africa a daeth Eostig Sarzhaw yn Dderwydd Mawr (dirprwyol) yn ei le. Ond roedd tuedd rhai aelodau fwyfwy at Dderwyddiaeth a mynychu cyfarfodydd Côr y Cewri, yn hytrach nag at Gymru bellach.

I ddyfynnu Zonia Bowen am 'hanes trychinebus' Gorsedd Llydaw - nid oes ganddi "raison d'être" tebyg i draddodiad barddol Cymru na chyswllt â chorff tebyg i'r Eisteddfod Genedlaethol. Eto yr Orsedd yw'r gymdeithas hwyaf ei pharhâd yn hanes cythryblus y genedl Lydewig.

Gwisga Derwydd Mawr Llydaw goron arian o ddail uchelwydd.

Gorsedd Gâl

Sefydlwyd yr Orsedd yn 1923 ar y sail fod Gâl yn rhanbarth Celtaidd cyn dyfodiad y Rhufeiniaid ond erbyn 1939 roedd wedi chwythu'i phlwc.

Gorsedd Cernyw

Ers troad yr ugeinfed ganrif roedd rhywfaint o adfywiad wedi bod yn yr iaith Gernyweg yn enwedig trwy waith Henry Jenner, Ceidwad Llawysgrifau'r Amgueddfa Brydeinig. Sefydlwyd nifer o gymdeithasau 'Old Cornwall' ac yn Eisteddfod Treorci yn 1928 derbyniwyd wyth o wŷr o Gernyw yn aelodau o Orsedd y Beirdd. Ym mis Medi 1928 yn Boscawen Un y cynhaliwyd seremoni gyntaf Gorsedd Cernyw - Gorseth Kernow - ac urddwyd Henry Jenner yn Fardd Mawr cyntaf Cernyw. Un urdd, Urdd Bardd, mewn gwisg las, yn unig sy yng Ngorsedd Cernyw. Gwisga'r Bardd Mawr goron o ddail derw a dwyfronneg.

Gorsedd Gogledd America

Sefydlwyd Is-Orsedd Gogledd America yn Eisteddfod Pittsburg gan yr Archdderwydd Dyfed yn 1913 a'i Harchddewrydd dirprwyol oedd Thomas Edwards - Cynonfardd o Lan-dŵr, Abertawe. Erbyn 1946 yr oedd wedi dod i ben.

Gorsedd y Wladfa

Gutyn Ebrill (Griffith Griffiths, 1829-1909) oedd syflaenydd Gorsedd y Beirdd yn y Wladfa. Bu Caeron (W.H.Hughes) a Prysor (William Williams) yn gwasanaethu ar ei ôl ond ystyrient hwy mai dirprwy-archdderwyddon oeddynt, o ran statws, i archdderwyddon Cymru. Wedi marw Prysor yn 1945 ymddangosai fel petai Gorsedd y Wladfa am fynd i'r gwellt. Yna, ddechrau'r unfed ganrif ar hugain, dan archdderwyddiaeth Meirion, gwelwyd adferiad a dechreuodd cynrychiolwyr o'r Wladfa fynychu Eisteddfodau a Gorseddau Cenedlaethol Cymru drachefn.

sylw (1)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.
Russell Weblin-grimsley
15 Gorffennaf 2021, 13:20
To whom it may concern, I have seen in a private house while visiting regarding a deceased estate . An Eisteddfod London Chair dated 1928 and have noted it is of lesser quality than most other examples. I have no knowledge of what it or where it was for . I have not had the opportunity to handle the Chair but the Spade Feet seem out of proportion so could be cut down. Any information or opinions grateful. Best regards Russell Weblin-grimsley Auctioneer.