Diptych Llandaf

Mark Redknap

caiff panel diptych Llandaf ei arddangos gyda chopi o'i bartner wedi'i gerfio mewn resin

Caiff panel diptych Llandaf ei arddangos gyda chopi o'i bartner wedi'i gerfio mewn resin

Defnyddiwyd y dechnoleg ddiweddaraf i greu replica manwl o ddarn Lerpwl.

Defnyddiwyd y dechnoleg ddiweddaraf i greu replica manwl o ddarn Lerpwl.

Yn un eto: dwy ddalen diptych Llandaf.

Yn un eto: dwy ddalen diptych Llandaf.

Delweddau ar ddau neu dri panel yw diptych a triptych, ac roedden nhw'n amlwg yn y canol oesoedd fel cymorth i addoli a myfyrio ar fywyd a dioddefaint Crist. Yn ddiweddar, mae panel diptych ifori ochr dde o Landaf sydd yng nghasgliadau Amgueddfa Cymru wedi cael ei uno â'i bartner am y tro cyntaf mewn canrif a mwy.

Gwyddom am waith ifori canoloesol o leoliadau seciwlar yng Nghymru, fel darnau hela o gestyll a tharian fechan o Gaerllion (Sir Fynwy). Cafodd gwaith ifori ffigurol o bwys defosiynol ei ganfod wrth gloddio yng Nghastell Dolforwyn (Sir Drefaldwyn), a caed adroddiadau am ddiptych ifori cerfiedig o Abaty Glyn y Groes (Sir Ddinbych) ym 1866.

Yng Nghymru, fel ag yn Lloegr, cafodd llawer o wrthrychau defosiwn personol eu dinistrio yn yr unfed a'r ail ganrif ar bymtheg; mae sawl diptych anghyflawn i'w gweld mewn amgueddfeydd wedi i baneli gael eu colli dros y canrifoedd.

Weithiau, caiff paneli eu hailddarganfod a'r darnau eu huno unwaith eto.

Diptych Llandaf

Ers dros 100 mlynedd, mae panel de diptych ifori eliffant o Landaf wedi cael ei ystyried yn esiampl brin sydd wedi goroesi yng Nghymru.

Fe'i gwnaed ym Mharis oddeutu OC 1340-60, ac mae'n dangos Crist ar y groes gyda'r Forwyn Fair ar y chwith, a Ioan Efengylydd fel gŵr ifanc ar y dde yn dal llyfr ac yn troi oddi wrth y groes. Mae'r ffigurau wedi'u gosod o dan ganopi pensaernïol o dri bwa Gothig trefoil, pob un â thâl maen trionglog uwch ei ben gyda chrocedi a therfyniadau.

Yn ôl cofnodion yr Amgueddfa, cafodd ei ddarganfod gan Mr Henry Bird o Gaerdydd wrth ddymchwel yr 'hen ffynhondy' yn Llandaf ym Mai 1836. Wedi pasio drwy law sawl perchennog, cafodd ei brynu ym 1901 gan Amgueddfa Caerdydd (rhagflaenydd Amgueddfa Cymru) o ystad John Storrie (curadur 1878-93).

Dangosodd ymchwil bod manylion addurniadol, dimensiynau, cyflwr a lleoliad colfachau'r darn yn debyg iawn i banel ifori chwith sydd bellach yng nghasgliadau Amgueddfeydd Cenedlaethol Lerpwl. Mae'r panel chwith hwn yn dangos y Forwyn a'r Plentyn (yn dal allweddi) a Paul (yn dal cleddyf), sy'n wrthbwynt gweledol taclus i olygfa'r Croeshoeliad ar y panel de.

Pryd gafodd y ddau eu gwahanu?

Cafodd panel Lerpwl ei gaffael ym 1953 o ystad Mr Philip Nelson, a'i prynodd o ddeliwr yng Nghaerfaddon ym 1934. Prynwyd y panel de gan John Storrie o siop Mr L. Roberts. A gafodd y ddau eu canfod yn Llandaf ym 1836 a dod i law perchnogion gwahanol, neu oeddent wedi cael eu gwahanu cyn hyn?

Prif atyniad Llandaf o hyd yw'r eglwys gadeiriol a'r ffynhonnau niferus. Yr esiamplau mwyaf adnabyddus yw Ffynnon Deilo, a Ffynnon y Llaethdy ar dir Llys Llandaf, tŷ a ddefnyddiwyd fel Palas yr Esgob o 1869 i 1940. Bu'r diwethaf yn guddfan i drawst a phen croes o ddiwedd y ddegfed ganrif neu'r unfed ganrif ar ddeg, a osodwyd yn y wal bellaf ym 1870. Saif adeilad caerog Palas yr Esgob o'r drydedd ganrif ar ddeg i'r de ddwyrain o'r eglwys gadeiriol: ai dyma leoliad gwreiddiol y diptych?

Heddiw, caiff panel diptych Llandaf ei arddangos gyda chopi o'i bartner wedi'i gerfio mewn resin, a gomisiynwyd o Amgueddfeydd Cenedlaethol Lerpwl (Technolegau Cadwraeth). Defnyddiwyd y dechnoleg ddiweddaraf i greu replica manwl o ddarn Lerpwl. Un o fanteision mawr y dechneg hon yw nad yw arwyneb yr arteffact gwreiddiol yn cael ei gyffwrdd o gwbl, sy'n golygu nad oes unrhyw risg i'r gwrthrych.

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.