Ffermdy ac iard Llwyn-yr-eos

Beth yw’r adeilad hwn?

Dyma ffermdy Llwyn-yr-eos. Mae’n adeilad rhestredig Gradd 2 sy’n dangos pwysigrwydd amaeth i ddiwylliant a hanes Cymru.

Mae’r rhan fwyaf o adeiladau Sain Ffagan wedi dod i’r amgueddfa o wahanol rannau o Gymru, ond mae Llwyn-yr-eos yn dal i sefyll yn ei safle gwreiddiol.

O le daw’r enw Llwyn-yr-eos?

Mae’r eos yn aderyn sy’n nythu yn agos i’r ddaear mewn llwyni a pherthi. Er ei fod yn brin iawn yng Nghymru, mae’r eos yn ymddangos mewn llawer o enwau llefydd Cymraeg.

Pryd gafodd Llwyn-yr-Eos ei adeiladu?

Cafodd Llwyn-yr-eos ei adeiladu ym 1820. Heddiw mae’r ffermdy wedi’i addurno fel y byddai ar ddechrau’r 20fed ganrif. Mae yno ystafell fyw, ystafell fwyta a chegin gyda phopty glo mawr ar gyfer coginio, a goleuadau nwy.

Mae’r dresel hyfryd yn y gegin sydd i’w gweld yn y llun isod yn rhan wreiddiol o’r tŷ.

Mae bwrdd y gegin wedi’i wneud o bren ffawydd. Mae hwn yn bren caled a chadarn iawn. Nid oes arogl iddo, felly mae’n berffaith ar gyfer paratoi bwyd.

Mae’r parlwr i’w weld yn y llun isod, lle byddai ymwelwyr yn cael eu croesawu. Daw’r gair ‘parlwr’ o’r Lladin ‘parlare’ sy’n golygu ‘siarad’, a gallwch ddychmygu’r sgyrsiau diddorol a gafwyd yn yr ystafell hon dros y blynyddoedd!

Mae’r cytiau fferm yn cynnwys sgubor i storio’r gwair a’r ŷd, bragdy, tylciau moch, beudai a stabl.

Pwy oedd yn byw yno?

Bu tenantiaid i berchnogion Castell Sain Ffagan yn byw ac yn ffermio yma nes 1980.

Ym 1901, roedd 11 o bobl yn byw yn Llwyn-yr-eos – Evan a Helen Thomas; eu pump o blant; Blanch y forwyn; Magi yr howscipar; Ed y cigydd; a John Snook y carier. Cymraeg oedd unig iaith Magi.

Mae’r bwthyn hwn i un o’r gweision i’w weld yn yr iard, drws nesaf i’r stabl.

Un o dasgau’r gwas oedd mynd â cheffyl a throl i Fragdy Ely i gasglu masglau haidd i’w defnyddio fel porthiant i’r anifeiliaid.

Pan fu farw un o’r ceffylau ym 1938, prynodd Mr Thomas dractor Fordson, a dyna gychwyn ar y broses o fecaneiddio yn Llwyn-yr-eos.