Tai Crwn Bryn Eryr o Oes yr Haearn

33

Fferm Oes Haearn Bryn Eryr yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Roedd Bryn Eryr yn fferm fechan o’r Oes Haearn yn nwyrain Ynys Môn, ger Llansadwrn. Ym Mhrydain yn ystod y cyfnod, tai crwn oedd y math mwyaf cyffredin o gartref. Mae’r tai yma wedi eu ailgreu ar sail gwaith cloddio gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd rhwng 1985 a 1987. Datgelwyd tri thŷ crwn yno. Cafodd y cyntaf ei adeiladu tua chanol yr Oes Haearn ac roedd wedi’i amgáu gan ffens bren. Adeiladwyd yr ail dŷ yn fuan cyn cyfnod y Rhufeiniaid ac yn agos iawn ir tŷ cyntaf. Amgeuwyd y ddau gan glawdd a ffos fwy parhaol ar siâp petryal. Yn ystod y mileniwm cyntaf OC, cafodd trydydd tŷ ei adeiladu ar sylfaen carreg, wrth i’r clawdd erydu a’r ffos lenwi â mwd.

Tu mewn i'r ty lleiaf

Mae Bryn Eryr yn ail-greuad arbrofol o’r ddau dŷ cynharaf, a gan eu bod mor agos at eu gilydd mae’n debygol fod y ddau dŷ wedi rhannu to, ac i bob pwrpas yn un adeilad gyda dwy ystafell. Gan mai ond yn ddiweddar y cafodd tai crwn cyswllt fel y rhain ei adnabod, nifer fach o ail-greuadau sydd yn bodoli. Yn ogystal a hyn, roedd gan y ddau dŷ waliau clai 1.8m o drwch, ac ein ail-greuad ni ywr unig un i drio y fath dechneg.

Roedd dehongli ac ail-greu archaeoleg Bryn Eryr yn hynod gymleth. Er enghraifft, a oedd gan yr adeilad hwn ddau do siap côn – un i bob ystafell – neu a oedd un to yn gorchuddio’r adeilad cyfan? Wedi llawer o bendroni, adeiladwyd to dau gôn a gysylltwyd gan rhodfa. Defnyddiom dechneg arbrofol arall i doi yr adeilad – sef dull toi a elwir yn ‘toi gwthio’. Cafodd haen o eithin ei osod ar fframwaith y to ac yna gwthiwyd haen o wellt i mewn i’r haenen eithin - sydd yn esbonio’r enw. Mi wnaeth 1500 o wirfoddolwyr helpu i adeiladu Bryn Eryr.

Lleoliad Bryn Eryr

Ffeithiau Adeilad:

  • Sail yr ailgreuad: Gwaith cloddio archaeolegol yn Bryn Eryr, Ynys Môn
  • Dyddiad yr adeiladau gwreiddiol: tua 2,000 o flynyddoedd yn ôl
  • Gwybodaeth ymweld