Ffermdy ac adeiladau Kennixton
Pa fath o adeilad yw Kennixton?
Mae’r adeilad yn nodweddiadol o ffermdai Bro Gŵyr yn ne-orllewin Cymru – ardal sydd wedi’i Seisnigeiddio ers cyfnod y Normaniaid, ac sydd â thraddodiadau a dulliau ffermio unigryw.
Pryd adeiladwyd ffermdy Kennixton?
Cafodd Kennixton ei adeiladu ym 1610 fel tŷ deulawr – un ystafell lawr llawr (sef y parlwr bellach), ac un ystafell lan lofft. Tua 1680, cafodd cegin fawr ei hychwanegu, i'w defnyddio fel y prif ofod byw. Cafodd y tŷ ei ymestyn eto tua 1750, pan gafodd cegin gefn ei hychwanegu ar ongl sgwâr i'r prif adeilad.
Ychwanegwyd adeiladau newydd i’r fferm gan chweched genhedlaeth y teulu o gwmpas 1850. Câi gwartheg eu godro â llaw yn y corau ger y tŷ, ac roedd grisiau carreg y tu allan yn arwain at loft stabl. Y sgubor gyfagos oedd adeilad pwysicaf y fferm, gan mai yma y câi cnydau eu storio a'u prosesu: gwenith i wneud bara, barlys ar gyfer y gwartheg a’r moch, a cheirch ar gyfer y ceffylau. Ar draws yr iard roedd adeilad bychan i fagu lloi. Câi’r gwartheg eu cadw dan do dros y gaeaf.
Cafodd y ffermdy ei roi i’r Amgueddfa ym 1952 gan y perchennog, Mr J.B. Rogers. Ar y pryd, roedd y teulu yn dal i ddefnyddio'r cytiau fferm. Erbyn 2007 doedd yr adeiladau hyn ddim yn addas ar gyfer dulliau ffermio modern, a chafodd eu cynnig i'r Amgueddfa gan Glyn Rogers er mwyn ail-greu'r fferm wreiddiol.
Y ffermdy yn ei leoliad gwreiddiol, ym 1952.
Pwy oedd yn byw yn ffermdy Kennixton?
Roedd yn gartref i’r teulu Rogers am ganrifoedd. Roeddynt yn denantiaid pan adeiladwyd y fferm ym 1610, ac erbyn 1809 roeddynt yn ddigon cyfoethog i’w phrynu.
Mae’r tŷ wedi’i ddodrefnu fel ag yr oedd tua 1800, pan oedd Leyshon Rogers yn byw yno gyda’i wraig Ruth a’u plant: John, 16 oed, Mary, 13 oed, a Leyshon oedd yn 5 oed. Mae’n debygol eu bod yn rhannu’r tŷ gyda morwyn a gwas fferm.
O ble ddaeth yr arian i brynu Kennixton?
Fel canlyniad i ryfeloedd Napoleon, roedd y 1800au cynnar yn flynyddoedd o ffyniant i ffermwyr Cymru. Yn y cyfnod hwn, ni fewnforiwyd unrhyw fwyd o Ewrop, gan godi prisiau ŷd a gynhyrchwyd gan ffermwyr Prydeinig. Golygai hyn fod teulu’r Rogers yn byw yn gymharol gyfforddus.
Pam fod ffermdy Kennixton yn goch?
Roedd coch yn lliw cyffredin ar gyfer tai ar y Gwŷr. Cred rhai bod coch yn gwarchod rhag ysbrydion drwg. Cred eraill fod lliw'r muriau yn adlewyrchu cyfoeth y teulu, gan eu bod yn gallu fforddio ychwanegu pigment i’r gwyngalch.
Mae dau ffigwr wedi’u cerfio yn ffrâm y drws, oedd hefyd yn amddiffyn y teulu.
Wyddoch chi?
Roedd y gwely cwpwrdd ger y tân yn nodweddiadol o gartrefi Bro Gŵyr.
“I slept in a cupboard bed … up to the age of 13. It was very comfortable … you undressed by the fire in the night, then there was always a good fire in the morning. I didn’t need central heating at all."
Glyn Rogers, recordiwyd ym 1983.
Yn yr iard yng nghefn y tŷ mae cut gwyddau. Yr ŵydd fyddai’n rhybuddio’r teulu fod ymwelwyr ar gyrraedd, yn union fel y byddai ci yn ei wneud.
Ffeithiau adeilad
- Lleoliad gwreiddiol: Llangynydd, Gwyr, Morgannwg
- Dyddiad adeiladu gwreiddiol: 1610, 1680 & c.1750
- Dodrefnwyd: 18fed ganrif
- Datgymalwyd a symudwyd i Sain Ffagan: 1952
- Dyddiad agor i'r cyhoedd: 1955
- Statws rhestredig: Gradd 2