Amser Bwyd

‘Uwd’ neu ‘uwd sucan’ y gelwid y bwyd hwn yn ne sir Aberteifi ac yng ngogledd sir Benfro, e.e.

Pren-gwyn, Aberteifi.

Brynberian, Penfro.

Ar y ffermydd berwid llond crochan o sucan ar ddiwrnod cywain gwair.  Arllwysid y sucan i bedyll mawr a’u cario allan i’r cae erbyn cinio.  Ceir sylwadau diddorol ar lafar ynglŷn â’r dulliau o brofi ansawdd y sucan wrth ei ferwi.  Wrth godi ychydig o’r cymysgedd ar flaen y pren ‘rhaid iddo ffurfio rheffyn fel cwt cath’ meddid (Croes-lan, Aberteifi), neu ‘dylai’r sucan ddisgyn o’r pren fel cwt buwch’ (Llandysul, Aberteifi), neu ‘yr uwd yn berwi fel llygad eidion’ (Brynhoffnant, Aberteifi).  Rhoid sylw hefyd i wyneb y sucan ar ôl iddo oeri; ‘roedd gweld wyneb llyfn i’r sucan, heb yr un hollt ynddo, yn braw far fedrusrwydd y wraig a fu’n gyfrifol am ei ferwi.  Ar y llaw arall, pe bai’r wyneb wedi hollti, yr hen ddywediad oedd ‘bod wyneb salw gan gariad y ferch a’i gwnaeth’.

Blawd sucan

Y mae’r dull o baratoi’r blawd arbennig hwn yn amrywio o felin i felin.  Dyma dystiolaeth a gafwyd gan un melinydd: Ar ôl crasu a silio’r ceirch (gw. y nodyn ar flawd ceirch) byddid yn malu’r pilcorn yn fân.  Yna er mwyn cael blawd ceirch pur byddid yn gogryn y blawd hwn â gogr mân iawn.  Gelwid yr hyn a fyddai’n aros yn weddill yn y gogr (sef cymysgedd o flawd ceirch ac eisin) yn flawd (neu fwyd) sucan.

Crug-y-bar, Caerfyrddin.