Mawrth 6, 2007

Dwi'n ôl ar ôl tipyn o seibiant yn Lerpwl - ac yn ceisio gwneud pen-a-chynffon o'r holl ymweliadau sydd wedi'u trefnu ar gyfer y misoedd nesaf. Dwi'n si?r i'n hymddangosiad ni ar y Newyddion a'r radio fis Chwefror ddenu llawer o bobl yma - nifer ohonynt yn ymweld am y tro cyntaf â'r Eglwys, sydd wastad yn beth braf.

Dwi'n teimlo, mor bell a hyn i fewn i fy nyddiadur bach, y dylwn i gyflwyno prif gonsyrn Eglwys Teilo Sant, er dwi'n siwr eich bod chi wedi sylwi ar hynny erbyn hyn - yn iawn.

Eglwys hynafol eithriadol yw hi - wedi bod ar daith, nawr, ers dros ugain mlynedd. Ym mis Hydref eleni, 'dyn ni'n gobeithio datgan bod ei thramwyo ar ben yn swyddogol, a'i bod am ddechrau pennod newydd o lonyddwch gosgeiddig - serch rhyw hanner can milltir yn bellach i lawr yr M4.

Er ein bod ni'n ail greu'r Eglwys fel ac yr oedd hi yn oes Harri'r wythfed, mae ei hanes yn ymestyn llawer ymhellach na hynny. Adeiladwyd y rhan fwyaf hynafol yn oes y Normaniaid - ac estyn fuodd arni wrth i boblogaeth Pontarddulais a Hendy dyfu'n araf bach. Erbyn oes y Tuduriaid, 'roedd tua tri chant o bobl yn byw yn yr ardal - y rhan fwyaf ohonynt yn ffermwyr hunan gynhaliol. Sawl un ohonynt oedd yn dilyn cyfraith gwlad, ac yn addoli yno bob sul, wyddwn ni ddim. Yn sicr, roedd atynfa'r Eglwys fel canolfan gymdeithasol yn gryfach i rai na'i rôl fel hafan ysbrydol.

Mae'r iard o amgylch yr Eglwys yn ddigon o faint, dwi'n credu, i ail-greu peth o'r naws cymdeithasol hyn - gwyliau ar ddyddiau'r Seintiau, rasus, chwaraeon, gamblo, a phob mathau o weithgareddau Duwiol eraill.

Fe geisiaf i dynnu rhai lluniau i'w dangos, i chi gael gwell syniad ar naws y lle - os nad ydych chi'n teimlo fel ymweld, wrth gwrs...