Straeon y Streic: Ross Mather (cyn-gwnstabl heddlu)
16 Ionawr 2025
,Yn y gyfres yma o Straeon y Streic fe glywn ni am y gorau a gwaetha o fywyd yn ystod y flwyddyn a newidiodd fywydau glowyr, eu teuluoedd, yr heddlu a gwleidyddion wrth iddynt hel atgofion am beth oedd bywyd fel rhwng 84-85.
Mae Straeon y Streic yn rhan o arddangosfa Streic 84-85 Strike sydd i'w gweld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd tan Ebrill 27 2025.
Ross Mather, cyn-gwnstabl heddlu.
Fi oedd y prif escort ar gyfer y glöwr cyntaf i ddychwelyd i’w waith yng Nghymru, yng Nglofa’r Cwm. Roedd gyda chi fi yn y car patrôl, a grŵp patrôl arbennig mewn fan, yn hebrwng y tacsi oedd yn cludo’r glöwr.
Felly roedd angen dechrau’n gynnar. Byddwn i’n cyrraedd y gwaith erbyn 1.30am, i sortio’r car patrôl. Ar y to roedd sbotolau i weld y ffordd, a goleuo’r pontydd i wneud yn siŵr ei bod hi’n ddiogel i basio danddyn nhw. Roedd si ar led bod rhywun yn cynllwynio i ymosod. Byddwn i’n checio’r daith bob diwrnod, ac yn dilyn teithiau gwahanol fel bod dim cysondeb. Doedd neb yn gwybod pa daith fyddwn i’n ei dewis ar y diwrnod, dim hyd yn oed y Prif Gwnstabl. Roedd rhaid i chi wneud yn siŵr ei bod hi mor ddiogel â phosib. Roedden ni’n gwybod bod rhywbeth yn cael ei gynllwynio, tan y diwrnod ofnadwy pan ymosododd rhywun ar y tacsi.
Bob diwrnod, byddwn ni’n eu gyrru nhw heibio i’r llinellau piced a’r heddlu. Mewn gwirionedd, yng Nghymru, dim ond rhyw ychydig o dynnu a gwthio welon ni. Doedd dim trais go iawn, oherwydd y berthynas rhwng y ddwy ochr. Roedd gan lawer o’r picedwyr deulu yn yr heddlu, a llawer o’r heddlu deulu dan ddaear. Roedd digon o gydymdeimlad ar y ddwy ochr. Yn Pentre’r Eglwys oeddwn i’n gweithio, ac roeddwn i’n nabod tipyn o lowyr, ac yn rhannu peint yn y dafarn. Ro’n i’n gwybod yn iawn eu bod nhw’n dwyn glo gwastraff o hen domen Glofa’r Cwm lawr y ffordd gefn, ond doedd e ddim yn lo oedd unrhyw un yn mynd i’w werthu. Dwyn oedd e, er taw hen domen wastraff oedd hi. Ond tase plant gyda fi, fydden i ddim wedi gadael iddyn nhw fynd heb wres chwaith. Felly doeddwn i’n dweud dim. Roedden ni i gyd yn gwybod byddai popeth yn mynd nôl i’r arfer ryw ddiwrnod, a byddai’n rhaid i bawb gydfyw yn yr un cymunedau. Hawl i fyw, i ryw raddau Ond mae drwgdeimlad yn dal i fod yn llawer o’r cymoedd yna.
Roedd hi’n ddiddorol yr ymdeimlad o gymuned ar waith. Am y rhan fwyaf o’r streic, roedd y glowyr ar ein patsh ni i gyd mas, felly doedd dim i’r heddlu gadw llygad arno. Roedd hi’n dawel. Bryd hynny bydden ni’n cael ein galw i helpu yn llefydd eraill dros y ffin. Mae ‘na gydgytundeb rhwng lluoedd yng Nghymru a Lloegr, a bydd heddweision yn cael eu galw i helpu mewn lluoedd eraill pan fydd angen. Felly bydden ni’n ffeindio’n hunain yn Swydd Nottingham, Swydd Derby, Swydd Efrog. Bydden ni’n aml yn cael ei hanfon i gyffordd ar yr M1, i droi nôl ceir a bysiau oedd i weld yn cario glowyr. Bydden ni’n defnyddio’n gwybodaeth leol i gadw llygad ar y ffyrdd cefn hefyd. Roedd ‘na barch ar y ddwy ochr ar y cyfan. Roedd sïon ym mhobman bryd hynny bod milwyr yn cael eu gwisgo mewn lifrau heddlu, pobl yn clustfeinio ar ffonau, pob math o bethau. Doedd dim ohonyn nhw’n wir.
Mewn rhai pyllau, roedd y glowyr yn croesawu dynion Heddlu De Cymru. Roedden ni’n wahanol i heddlu rhannau eraill o’r wlad. Roedd cymaint ohonon ni’n cydymdeimlo oherwydd ein bod ni’n byw yn yr un cymunedau. Roedden ni’n deall dros beth oedden nhw’n ymladd, eu bywoliaeth a’u cymunedau. Fyddwch chi ddim yn gweld hen bicedwyr yn honni fod yr heddlu ddim yn deall. Roedden ni, rydyn ni yn deall. Mae pawb yn hoffi ein cofio ni fel ‘heddlu mewn dillad terfysg’, ond fel hynny oedd hi.
Roedd Orgreave yn wahanol, ond cafodd hwnnw ei drefnu yn arbennig gan Scargill a Thatcher. Ddigwyddodd hynna byth yn ne Cymru. Roedd hi’n barchus ar y cyfan, ychydig o dynnu a gwthio, ond braidd dim trais. Roedden nhw fel arfer yn falch o’n gweld ni yn Ne Swydd Efrog. Bydden ni’n cyfnewid ein bathodynnau tair pluen am un NUM, ac yn rhannu brechdanau o’n bocsys bwyd. Roedden nhw’n ein hoffi ni am ein bod ni’n deall.
Pan ddechreuodd y sïon am ymosod ar dacsis roedd y teimlad yr un peth ym mhobman, o’r glowyr i’r gymuned i’r heddlu – peidiwch bod mor blydi stiwpid, does dim angen i hynna ddigwydd. Ac wedyn fe ddigwyddodd e, ar Ffordd Blaenau’r Cymoedd. Allen ni ddim credu’r peth.