: Amgueddfeydd, Arddangosfeydd a Digwyddiadau

Amser ‘Cwestiwn y Garddwr’ Treftadaeth, o Erddi Sain Ffagan

Juliet Hodgkiss, 28 Ebrill 2020

Mae Juliet Hodgkiss yw Uwch Gadwraethwr Gerddi Amgueddfa Cymru. Mae hi'n arwain tîm ymroddedig o arddwyr a gwirfoddolwyr yn Sain Ffagan, sy'n gofalu am y gerddi a'u casgliadau o blanhigion treftadaeth arbennig. Mewn ymateb i ddiddordeb cynyddol yn ein gerddi ein hunain, a dyhead cynyddol am harddwch rhai o erddi godidog ein cenhedloedd yn ystod y cyfyngiadau symud, dros yr ychydig ddyddiau diwethaf rydyn ni wedi bod yn casglu'ch cwestiynau chi i Juliet am ei gwaith. Dyma ei hatebion yn ein fersiwn ‘treftadaeth’ ni o Gardener’s Questiontime.

Beth yw'r peth gorau am eich swydd?

Y peth gorau am fy swydd yw cael fy nhalu i weithio mewn gerddi mor brydferth. Mae gennym ni amrywiaeth eang o erddi, felly rydw i'n gwneud rhywbeth gwahanol bob dydd. Rwyf hefyd yn cael cwrdd â chymaint o bobl wych trwy fy ngwaith - staff, gwirfoddolwyr, ymwelwyr, cyd-arddwyr a mwy.

Pa un o erddi Sant Fagan yw eich hoff un a pham?

Yr adeg hon o'r flwyddyn, fy hoff ran o'r gerddi yw'r ardal ger y pyllau. Trwy gydol y gwanwyn, mae banciau'r teras wedi'u gorchuddio â bylbiau gwanwyn; cennin Pedr, clychau'r gog a ffritil, i gyd uwchben carped o anemonïau. Daw’r godidog Magnolia ‘Isca’ i'w blodau yn gyntaf, ac yna’r ceirios a’r afalau. Y goeden ddiweddaraf i flodeuo yw'r Davidia, gyda'i bracts gwyn anferth sy'n siglo yn yr awel, gan roi ei henw iddi - y goeden hances.

Pa un yw'r planhigyn prinnaf yn y casgliad?

Un o'r planhigion prinnaf sydd gennym yw rhosyn Bardou Job, a oedd yn un o'r rhosod gwreiddiol yn yr Ardd Rhosod. Credwyd bod hwn wedi diflannu, yna cafodd ei ail-ddarganfod gan grŵp o selogion rhosyn, yn tyfu yn hen ardd prif warder ar Alcatraz! Fe'i lluosogwyd, a danfonwyd 6 rhosyn atom i dyfu yn ein gerddi. Mae gennym hefyd gasgliad o datws treftadaeth, a roddwyd i ni gan Asiantaeth Ymchwil Amaethyddol yr Alban.

Un o'r tatws rydyn ni'n eu tyfu yw'r Lumper, y tatws a dyfwyd ar adeg newyn tatws Iwerddon. Ni ellir prynu'r rhain, felly mae'n rhaid i ni eu tyfu bob blwyddyn i gynnal ein casgliad.

Pa un yw'r planhigyn anoddaf y mae'n rhaid i chi fynd i'r afael ag ef - un sydd anoddaf i'w gynnal?

Y planhigion anoddaf i'w cadw yw'r tatws treftadaeth. Mae'n rhaid i ni dyfu'r rhain bob blwyddyn i gynnal ein casgliad, ac mae'r rhan fwyaf o'r hen amrywiaethau hyn yn agored iawn i falltod, felly mae angen eu rheoli'n ofalus i sicrhau cnwd da.

Pa un yw'r planhigyn anoddaf i'w reoli?

Y planhigyn anoddaf i'w reoli yw Oxalis, chwyn parhaus gyda deilen debyg i feillion, sy'n lluosi trwy fylbiau. Mae'r bylbiau hyn yn cael eu lledaenu pan fydd y pridd yn cael ei drin. Mae bron yn amhosibl ei ddileu. Ar ôl treulio blynyddoedd yn ceisio ei chwynnu, rydyn ni nawr yn ei gadw dan reolaeth gyda phlannu a gorchuddio tomwellt.

Pa un yw eich hoff amser o'r flwyddyn yn yr ardd?

Fy hoff amser o'r flwyddyn yw'r gwanwyn, gyda bylbiau'r gwanwyn, coed yn blodeuo, y rhedyn yn agor eu ffrondiau, a'r holl blanhigion yn yr ardd yn blaguro i dyfiant. Mae popeth yn edrych yn ffres a newydd, ac rydyn ni arddwyr yn llawn gobaith am flwyddyn wych o'n blaenau yn yr ardd.

Tîm GRAFT Amgueddfa Genedlaethol Y Glannau yn Hadu Lles a Blodau'r Haul yn y Gymuned

Angharad Wynne, 28 Ebrill 2020

Er na all tîm a gwirfoddolwyr prosiect GRAFT Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, ymgynnull i arddio gardd yr Amgueddfa ar yr adeg hon, maent serch hynny yn cadw'n brysur yn sefydlu 'Hadau Allan yn y Gymuned' ac yn ein hannog ni i gyd i dyfu blodau haul mewn mannau gweladwy a chyhoeddus i ddangos cefnogaeth ar gyfer gweithwyr allweddol. Dyma ychydig mwy am y prosiect cymunedol arloesol hwn a sut mae wedi tyfu o hedyn syniad i brosiect llewyrchus sy'n tyfu planhigion, bwyd a phobl.

GRAFT: maes llafur wedi'i seilio ar bridd, yw prosiect tir ac addysg fwytadwy Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, a darn parhaol o seilwaith gwyrdd yng Nghanol Dinas Abertawe. Mae'r prosiect hefyd yn waith celf sy'n ymgysylltu'n gymdeithasol gan yr artist Owen Griffiths, ac fe'i comisiynwyd yn wreiddiol fel rhan o Nawr Yr Arwr yn 2018, a ariannwyd gan 1418NOW fel rhan o brosiect diwylliannol enfawr ledled y DU sy'n coffáu'r Rhyfel Byd cyntaf.

Mae GRAFT yn gweithio gyda grwpiau cymunedol o ystod eang o gefndiroedd ledled y ddinas a ddaeth ynghyd, i drawsnewid cwrt yr Amgueddfa i mewn i amgylchedd tyfu organig hardd, cynaliadwy; creu tirwedd fwytadwy i annog cyfranogiad a sgwrs ynghylch defnydd tir, bwyd a chynaliadwyedd mewn ffordd hygyrch a grymusol.

Mae Owen a'r Uwch Swyddog Dysgu Zoe Gealy yn datblygu rhaglen barhaus GRAFT o amgylch y syniadau hyn o gydweithredu, cynaliadwyedd a'r gymuned. Bob dydd Gwener, (heblaw yn ystod y cyfnod cloi hwn), mae gwirfoddolwyr hen ac ifanc yn gweithio ochr yn ochr â'i gilydd i rannu sgiliau gweithio mewn pren a metel, dysgu sut i dyfu planhigion, ennill cymwysterau a chefnogi ei gilydd ar hyd y ffordd. Mae'r prosiect wedi gweld prentisiaethau llwyddiannus yn datblygu o ganlyniad i'w raglen, yn ogystal â gweld buddion iechyd meddwl tymor hir trwy weithio y tu allan gyda'i gilydd. Mae cyfeillgarwch yn datblygu, ac mae pobl, yn ogystal â phlanhigion, yn ffynnu. Yn ystod datblygiad GRAFT, yn ogystal â gwelyau uchel, mae pergola a meinciau o bren lleol, popty pizza cob a chychod gwenyn wedi’u cyflwyno i’r ardd. Daw gwirfoddolwyr ieuengaf GRAFT o Ysgol Cefn Saeson yng Nghastell-nedd ac maent yn gweithio gydag Alyson Williams, y Gwenynwr preswyl, yn dysgu am fioamrywiaeth, yr amgylchedd ac yn gweithio gyda'i gilydd i ofalu am y gwenyn.

Mae peth o'r cynnyrch sy'n cael ei dyfu yn yr ardd fel arfer yn gwneud ei ffordd i mewn i brydau blasus yng nghaffi'r Amgueddfa tra bod rhywfaint yn cael ei ddefnyddio ar gyfer prydau cymunedol yn GRAFT. Mae cyfran o gynnyrch yn cael ei ddefnyddio gan wirfoddolwyr, a rhoddir peth i brosiectau a grwpiau ledled yr ardal sy'n darparu bwyd i'r rhai mewn angen, fel Tŷ Matts, Ogof Adullam a chanolfan galw heibio ffoaduriaid Abertawe.

HADAU A HEULWEN YN YSTOD Y CYFNOD YMA O WAHARDDIADAU

Dros yr wythnosau nesaf bydd GRAFT yn postio hadau trwy gynllun parseli bwyd Dinas a Sir Abertawe, ac i grwpiau cymunedol y maent yn gweithio gyda nhw yn rheolaidd megis Roots Foundation a CRISIS. Mae'r hadau'n cynnwys pwmpen sgwash a blodau haul, a gynaeafwyd gan y garddwyr y tymor diwethaf.

Mae menter arall y mae GRAFT yn ei datblygu yn ystod yr wythnosau nesaf yn annog pobl i blannu blodau haul mewn mannau gweladwy a chyhoeddus, i ddangos cefnogaeth i weithwyr allweddol ochr yn ochr â phaentiadau enfys. Gwahoddir pobl hefyd i bostio lluniau o’u tyfiant llwyddiannus ar dudalennau cyfryngau cymdeithasol GRAFT.

I ofyn am hadau, cysylltwch â zoe.gealy@museumwales.ac.uk

07810 657170

Wrth gloi, mae angen rhywfaint o ofal ar ardd GRAFT yn ystod y cyfnod yma, ac felly mae tîm ar-safle Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn dyfrio'r ardd a gofalu am y planhigion ifanc yn ystod eu sifftiau dyddiol.

Gyda diolch i chwaraewyr Loteri Cod Post y Bobl am gefnogi rhaglen gyhoeddus o weithgareddau a digwyddiadau Amgueddfa Cymru.

DILYNWCH GRAFFT:

www.facebook.com/graft.a.soil.based.syllabus

INSTAGRAM: Graft____

Sgwrs Fyr am Fron Haul i Ddysgwyr

Lowri Ifor, 28 Ebrill 2020

'Dach chi'n dysgu Cymraeg? Dyma sgwrs fer yn cyflwyno hanes tai Fron Haul. Mae'r sgwrs yn addas i ddysgwyr lefel Uwch.

 

Gwaith Garddio Hanfodol yn Parhau yn Ystod y Cyfyngiadau Symud

Juliet Hodgkiss, 27 Ebrill 2020

Efallai fod pawb yn gaeth i’w cartrefi, ond mae natur yn ffynnu, a’r planhigion angen sylw. Wrth i erddi ar draws Cymru gael mwy o sylw nag erioed, mae gwaith tîm Uned Gerddi Hanesyddol Amgueddfa Cymru yn parhau, gystal â sy’n bosibl. Dyma Juliet Hodgkiss, sy’n gofalu am erddi hyfryd Sain Ffagan, i ddweud mwy:

I gadw pellter diogel yn ystod y pandemig, mae pob aelod o’r tîm yn gweithio un diwrnod yr wythnos i wneud gwaith garddio hanfodol. Gan mai dim ond un garddwr sydd yn y gwaith ar unrhyw adeg, gallwn ynysu’n llwyr, gan ddiogelu’r tîm a phawb arall. Un o’r swyddi pwysicaf yw plannu a gofalu am ein casgliad o datws treftadaeth. Rhoddwyd y tatws hyn i’r Amgueddfa dros ugain mlynedd yn ôl gan y Scottish Agricultural Science Agency. Fel gwrthrych byw, rhaid tyfu’r tatws hyn bob blwyddyn er mwyn cynhyrchu hadau ar gyfer y flwyddyn wedyn. Mae ein casgliad yn cynnwys y Lumper, y daten oedd yn tyfu yn Iwerddon adeg y newyn mawr. Mae’r Lumper yn tyfu yng ngerddi Nantwallter a Rhyd-y-car. Rydym hefyd yn tyfu Yam, Myatt’s Ashleaf, Skerry Blue a Fortyfold, pob un yn deillio o’r 18fed a’r 19eg ganrif.

Y gaeaf hwn buom yn plannu llawer o goed newydd yn y Gerddi, yn lle’r rhai a gollwyd, er budd ymwelwyr a bywyd gwyllt. Ychwanegwyd pedair merwydden newydd i’r Ardd Ferwydd; sawl rhywogaeth o ddraenen wen, criafol a phren melyn i’r terasau; tair cerddinen wen, coeden katsura, masarnen ‘snakebark’, a merysbren wen ger y pyllau; coed afalau surion ym Mherllan y Castell; ac amrywiaeth o rywogaethau brodorol ar gyfer coedlannu yn y dyfodol. Mae’r gwanwyn yn gynnes a sych eleni, felly mae angen dyfrio’r holl goed hyn i’w cadw’n fyw. Mae llawer ohonynt wedi’u plannu yn bell o dap dŵr, felly mae tipyn o waith cario caniau dyfrio.

Rydym hefyd yn cadw planhigion y tai gwydr a’r meithrinfeydd yn fyw. Mae llawer o’r planhigion hyn yn brin neu’n unigryw i Sain Ffagan. Maen nhw’n cynnwys dau o ddisgynyddion ein ffawydden rhedynddail ac eginblanhigion o binwydden a gollwyd mewn storm ychydig flynyddoedd yn ôl. Mae angen dyfrio’r rhain bob dydd adeg yma’r flwyddyn. Yn y gwanwyn byddwn yn ailbannu’r gwelyau a’r borderi, ac yn llenwi bylchau’r planhigion fu farw dros y gaeaf. Doedd dim amser i blannu’r holl blanhigion a archebwyd yn y misoedd cyn i ni gau, felly’r nod yw ceisio’n gorau i’w cadw’n fyw a phlannu cynifer â phosibl tra’r ydyn ni’n gweithio efo llai o staff.

Ffasâd y Vulcan

Dafydd Wiliam, 16 Ebrill 2020

Cofrestrwyd tafarn y Vulcan fel ‘ale house’ am y tro cyntaf ym 1853. Erbyn iddi gael ei datgymalu gan yr Amgueddfa yn 2012 gwelwyd sawl cyfnod o addasiadau. Roedd gwaith addasu 1901 ac 1914 mor sylweddol fel bod rhaid ceisio am ganiatâd cynllunio drwy Gyngor y Sir. Heddiw, mae’r cynlluniau yn Archifdy Morgannwg.

Mae’r cais cynllunio o 1914 yn cynnwys dau ddarlun (does dim darlun o’r ffasâd ar y cais o 1901) – labelwyd un darlun yn At present, a labelwyd y llall yn Proposed. Does dim esboniad ysgrifenedig wedi goroesi i gyd-fynd â’r darluniau. Serch hynny, wrth edrych yn fanwl mae modd bwrw mwy o olau ar y newidiadau arfaethedig. Y gwahaniaeth mwyaf amlwg yw’r cynnydd ar y llawr cyntaf o ddwy ffenest i bedair, a chodi pileri newydd o frics coch naill ochr. Gwaredwyd y parapet oedd o flaen y to – sydd i’w weld fel cyfres o linellau llorweddol uwchben y ffenestri, ac fe addaswyd y simneiau a gosodwyd to newydd o lechi. Bu un newid arall, sydd ddim yn amlwg yn y darlun, a hwn oedd y newid mwyaf yn hanes y Vulcan – cynyddwyd uchder yr adeilad yn sylweddol. Mae’r darlun gwreiddiol yn dangos y dafarn yn rhannu to gyda’i gymdogion, lle mae’r darlun arfaethedig yn dangos adeilad cryn dipyn yn dalach na’r cymdogion.

Doedd dim bwriad i newid strwythur y ffasâd llawr gwaelod – dau ddrws, a dwy ffenest wedi eu rhannu yn ddwy a ffenestri linter (fanlights) uwch eu pen. Ond, wrth edrych yn fanwl mae modd gweld bod nifer o wahaniaethau allweddol, a digon i awgrymu fod y ddau ffasâd yn rhai gwahanol. Yn y darlun gwreiddiol mae dau banel hirsgwar o dan bob ffenest, ond yn y darlun arfaethedig dim ond un sydd. Mae’r nifer o baneli drws yn wahanol hefyd. Yn y darlun gwreiddiol, naill ochr i’r ffenestri mae’r pileri yn rhai rhychiog ac yn gorffen cyn cyrraedd y ffris. Dyw’r pileri ddim yn rhychiog yn y darlun arfaethedig ac maent yn cario ymlaen mewn i’r ffris nes cyrraedd y cornis uwch ei ben. Mae’r darlun arfaethedig hefyd yn dangos tri ffenest linter uwch ben pob gwydr ffenest, lle mae saith yn y darlun gwreiddiol. Dyw’r terfyniad addurniadol ddim i’w weld yn y darlun arfaethedig chwaith. Dim ond yn y darlun arfaethedig mae’r gwahaniaeth mwyaf oll i’w weld, sef yr arysgrif newydd THE VULCAN HOTEL, WINES & SPIRITS ac ALES & STOUTS.  

Er nad yw’n glir yn y cynlluniau, rydym yn sicr fod y darlun gwreiddiol yn dangos ffasâd llawr gwaelod o bren – tebyg iawn i flaen siop Fictoraidd draddodiadol, a newidiwyd hwn yn 1914 am un tebyg o deils gwydrog a arhosodd yn eu lle nes tynnu’r adeilad yn 2012.