: Cyffredinol

An Introduction to The Paper Archive at St Fagans: National History Museum

Lowri Jenkins, 14 Hydref 2015

This is a short introduction to one of the Archive collections held at St Fagans: National History Museum. The Paper archive consists of 35,000 items relating to Welsh Social and Cultural History.

Whose story does it tell?

This archive gives us a picture of people's everyday lives in Wales during the 18th, 19th, and 20th centuries and up to the present day.

What does it contain?

It contains among other items diaries; letters; trade account books; memoirs; linguistic studies; local history and folklore; traditional recipes; notes on traditional medicines; records of traditional buildings; agricultural records; educational and school records and a large collection of folk music.

A Recent Donation – Letters written by Ffransis Payne between 1935-1936

Ffransis Payne was Keeper of Collections at the Welsh Folk Museum (now known as St Fagans: National History Museum) and worked alongside Dr. Iorwerth Peate. Recently, his son Ceri Payne collated and then donated to the Archive extracts of letters, his father sent to his mother before they married in the period 1935 to 1936.

Ffransis was born in Kington in Herefordshire and previously worked as a farm hand in Cardiganshire, Monmouthshire and Glamorganshire. He also worked in the steelworks of Ebbw Vale, in the rail yards of Neath, as a clerk in Glasgow and as a book seller back in Cardiganshire.

He became an Archivist in Swansea in 1934 and was then appointed Assistant in the Department of Folk Culture and Industries at National Museum Cardiff in 1936.

In his letters to his future wife Helly Bilek, a 19 year old from Austria, he discusses international events (the rising tensions on the continent pre Second World War); Welsh political problems (a clash between unemployed workers and the Welsh National Party in May 1936 during the Pwllheli Annual Fair, regarding the Government's proposal to build a new air base and bombing school at Porth Neigwl) and a comment from his friend Saunders Lewis on the event.

The letters also contain comments about his work at the Museum and items collected and researched by him, and finally domestic observations about living and working in Cardiff during this period.

Wednesday, 15th of April, 1936 - I have just been listening to the news on the wireless. The situation in Austria is serious, it was said, and frontier troop movements etc. .......there is a month for us to see what will happen...
Western Mail, Monday May 25th,1936 - "Fight at Welsh Air Base Protest Meeting, Nationalist Party Leaders Clash with Unemployed"
Tuesday, 26th May, 1936 - I had a talk with Saunders Lewis today. He says the newspaper report exaggerated. He certainly seems unruffled.
Tuesday, 30th June, 1936 - My first real job has been assigned to me, it is making a catalogue and guide to the Museum's collection of samplers!!
Sunday, 5th July, 1936 - As for my work at the museum. I was and am quite serious. If you are interested in people and ways of life, you will find plenty to interest you in my work.

Wedi'r Feirniadaeth

Sara Huws, 28 Medi 2015

Dyma flog i werthfawrogi gwagle.

Dydyn ni ddim yn cael llawer o gyfle i fyfyrio am ein gwaith, achos ma' wastad mwy ohono i'w wneud. Felly, cyn i mi fynd i'r afael ag ail-wampio'n tudalennau llogi preifat; gorffen paratoi ar gyfer cynhadledd Archif Menywod Cymru a dechre helpu efo tudalennau 'cynnig syniad am ddigwyddiad', dewch i ni eistedd am eiliad a syllu 'mewn i'r gagendor mawr tawel, ac anadlu.

Min y Môr

Neis, ond'yw e? [The Sea's Edge, Arthur Giardelli]

Gan fod 'cadw'n brysur' yn un o'n chwaraeon cenedlaethol, dyw hyn ddim at ddant pawb - ond dwi'n licio'r syniad o bwyso a mesur, aros yn llonydd am ennyd, a gwrando. Mi ddoiff na alwad bob tro: ebost sydd di syrthio lawr cefn y mewnflwch; llyfr 'dych chi wedi bod yn meddwl ei ddarllen ers sbel; neu bydd cyd-weithiwr liciech chi dreulio mwy o amser yn dysgu ganddynt yn taro'u pen trwy'r drws i weld a ydych chi ffansi paned.

Gwerthuso ac Archwilio

Rydym ni'n newid fel adran ar hyn o bryd - bydd dau aelod newydd yn ymuno â'r tîm yr wythnos hon - a rydym ni i gyd wedi bod yn gweithio ffwl-sbîd, os braidd ar wahan, ar brosiectau gwahanol ar y we, mewn orielau, y cyfryngau cymeithasol, rheolaethol, ymchwil a chynllunio.

Mae Graham, sy'n arwain y tîm cynnwys, wedi bod yn cymryd rhan mewn prosiect sector-gyfan sy'n edrych ar fodelau gwerthuso, pwyso a mesur, o'r enw Let's Get Real. Yr wythnos ddiwetha, mi fuodd gerbron y 'Crit Room' ym Mrighton, yn cyflwyno'n gwaith ar gyfer ei archwilio a'i feirniadu. Diddorol a brawychus.

Mae canlyniad y 'crit' wedi bod yn galonogol iawn - roeddwn i wedi bod yn poeni braidd am faint ein rhwydwaith twitter, am fod cost amser hyfforddi pawb yn tyfu drwy'r amser i fi. Ond, cawsom adborth fod hyn yn arwydd da ein bod yn ffynnu ar-lein, ac i boeni llai amdano.

Dwi'n ceisio dilyn eu cyngor nhw, go iawn.

Adborth y Stafell Feirniadu

Tafod allan-o'm-boch, dwi'n hapus efo sut 'dyn ni'n gweithio fel rhwydwaith dyddie 'ma, ac yn falch iawn pan dwi'n gweld pobl yn llamu 'mlaen yn defnyddio'u sgiliau newydd ar y cyfryngau cymdeithasol. Wrth dynnu rhifau at ei gilydd ar gyfer adroddiad arall, fe sylwais ein bod wedi cyrraedd carreg filltir bwysig iawn yn y misoedd diwetha: dros y rhwydwaith, mae gennym dros 125,000 o ddilynwyr. Dwi'n gwbod mai nid o rifau'n unig yr adeiladir llwyddiant ar-lein, ond, dwnim, mae 'na rywbeth tawel, boddhaol am weld rhes o '000'au gwag, cegagored.

Mi gafodd Chris, sy'n gyfrifol am adeiladu seiliau ail-ddatblygiad y wefan (a llawer mwy), a gweddill y tîm, hwb gan y Stafell Feirniadu, hefyd - yn benodol, fod ein harlwy ar-lein yn 'werthfawr iawn, yn gyfoethog ac yn foddhaol'. Alla i ddim peidio â meddwl am goffi pan dwi'n darllen y geiriau yna. Amser i stopio blogio am stopio a dechre stopio am baned.

O'r Archif: Albwm Arbrofol

Sara Huws, 27 Awst 2015

Casgliad Radical

Creadur archifol ydw i wrth reddf - dwi'n hapus iawn fy myd yn pori trwy hen recordiau, lluniau neu ddogfennau. Mae lloffa trwy 'stwff' yn bleser anghyffredin 'nawr 'mod i'n gweithio yn yr adran ddigidol - yn ddibapur, bron.

Dwi wrth fy modd; boed yn gasgliad feinyl, yn gatalog gerdiau, neu'n bentwr o hen lythyrau a thocynnau o'r ganrif ddiwetha (mae'n scary gallu gweud hynna: "fues i i gig Levellers yn y ganrif diwetha". Ych.).

Anwylaf ymysg yr archifau ma Archif Sgrîn a Sain y Llyfrgell Genedlaethol (sef ble bu Dad yn gweithio tan ei ymddeoliad) ac Archif Sain Ffagan. Yn Sain Ffagan, mae hanes y casglu radical, y synau cefndir, y tafodiaethau a'r lleisiau wedi fy hudo ers bron i ddegawd.

Mae'n gasgliad cytbwys iawn hefyd, sy'n nodi gwerth hanes menywod ac yn rhoi lle i ni ddweud ein hanes yn eu geiriau ein hunain, i rannu'n caneuon a'u coelion. Dyw hanes-ar-bapur ddim yn gyfystyr rywsut, ein gwasgu i'r marjin neu'r troed-nodyn caiff ein lleisiau yn aml iawn. Rhaid nodi nad yw'n gasgliad hollol gynrychioladol, ond mae'r tîm wedi ymdrechu'n ddiweddar i wirio hyn, trwy gasglu hanesion llafar pobl LGBT, er enghraifft.

Darganfod Llais fy Nain

Wnai fyth anghofio dod o hyd i llais fy Nain yn eu plith. Bu Nain farw pan oeddwn i'n ifanc iawn, felly does dim cof gen i ohoni tu hwnt i luniau ohoni a'i barddoniaeth.

Nancy Hughes Ffordd Deg Bach © R I Hughes

Fy Nain ym 1926 © R I Hughes

Roedd yn storïwraig o fri, a braint oedd cael copi ar CD ohoni yn adrodd rhai ohonyn nhw - a chlywed ei llais am y tro cynta fel oedolyn - nid yn unig am fod dawn dweud mor dda ganddi, ond am fod swn Taid i'w glywed yn y cefndir hefyd. Roedd ei lais llawer yn llai bas nag oeddwn i'n ei gofio o 'mhlentyndod, yn datgloi llond drôr o atgofion. 

Mi berswadiodd yr achlysur yma fi 'mhellach bod archifau yn llawn haeddu statws fel casgliadau ystyrlawn, a'u trin nid fel adnoddau cefnogol, ond fel casgliadau cyflawn sy'n haeddu cymaint o sylw mewn amgueddfa â gwrthrychau archaeolegol neu weithiau celf.

Yr Archif Heddiw

Dw i wedi bod yn gweithio efo'r tîm ers sbel - Richard (@archifSFarchive) sy'n rhan o dîm @DyddiadurKate, a 'nawr efo Lowri a Meinwen, sy'n gofalu am y llawysgrifau a'r archif sain. Mae'n nhw ar ben ffordd efo'r blogio, felly gobeithio y gwelwn ni fwy ar ochr honno'r casgliadau ar-lein yn fuan. 

O fewn yr adran ddigidol, rydym ni'n brysur yn gweithio ar ail-wampio ein tudalennau am draddodiadau Cymreig, a deunydd archif. Tra bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo, dwi wedi bod yn edrych yn fanylach at botensial y cyfryngau cymdeithasol i rannu clipiau sain gyda chynulleidfa ehangach.

Rhannu Sain ar y Cyfryngau Cymdeithasol

Roedd y platfformau cymdeithasol sy'n rhedeg 'da ni - twitter, facebook a tumblr, yn rhy effemeral rywsut.

Mae trydar yn rhy fyr-eu-hoedl, yn enwedig gan fod cymaint o gyfrifon cyfochrog yn rhedeg yn Sain Ffagan; a dengys ein data bod ein ffans ar facebook yn ymddiddori mwy yn ein rhaglen weithgareddau na'n casgliadau. Gallai rhywbeth â ffocws fwy penodol, fel hanes llafar neu ganu gwerin, fynd ar goll yn hawdd neu fethu ei darged.

Felly, dyma ofyn i Gareth a Rhodri am eu profiad o rannu cerddoriaeth efo soundcloud, bandcamp ac ati. Penderfynais greu pecyn o recordiadau archifol oedd wedi'u paratoi'n barod yn defnyddio bandcamp, a rhyddhau y clipiau i gyd fel un grwp, yn hytrach na'u dosrannu fesul un ar y blog neu ar twitter. 

Rhinwedd bandcamp yw bod modd atodi mwy o wybodaeth, fel nodiant, geiriau a hanes y recordiad; a bod modd creu ffurff 'albwm'. Ro'n i hefyd yn awyddus i ddefnyddio'r ffwythiant 'tala os ti moyn' i weld a fyddai honno yn ffrwd roddion fechan y gallwn ni ei gwerthuso yn y dyfodol.

Lawrlwytho Albwm Arbrofol

Dyma hi te: O'r Archif: Caneuon Gwerin

Casglwyd y recordiadau yn bennaf gan Roy Saer, a threfnwyd y sain a'r nodiant gan Meinwen Ruddock-Jones yn yr archif. Ymchwilwyd y caneuon ymhellach gan Emma Lile. Mae'r clawr yn eiddo i'n casgliad celf, gwaith a briodolwyd i'r peintiwr teithiol W J Champan.

Mi ddefnyddiais Canva i gaboli'r hen sgans o nodiant, ac i ychwanegu rhyw damaid am hanes yr archif. Os oes camgymeriad yn y llyfryn, felly, arna i mai'r bai am hynny! Mwynhewch, rhannwch, canwch, rhowch ac arbrofwch - ac os oes adborth neu gwestiwn 'da chi, dodwch nhw yn y sylwadau! 

Cyfri Kate

Sara Huws, 30 Gorffennaf 2015

Dwi'n edrych ymlaen at ein digwyddiad sgyrsiau fflach yfory - cyfle i staff o wahanol adrannau gyflwyo eu hymchwil mewn pum munud.

O ystyried amrywiaeth y disgyblaethau a'r arbenigedd sy'n bodoli 'ma (o ddaeareg gynnar i gelf modern, gofalu am esgyrn i dynnu llo...), dwi'n disgwyl dysgu rhywbeth, a'n gobeithio rhannu arfer da.

Pum Munud i Drafod Dyddiadur

Fe fydda i'n cyflwyno pum munud am @DyddiadurKate - er fod calon ymchwilydd gen i, y tîm yn Sain Ffagan sydd wedi bod yn dod â hanes Kate a'i chynefin at gynulleidfa newydd. Yn aml fe fydda i'n ymladd fy ngreddf i ymgolli mewn casgliadau a'n atgoffa fy hun mai pen hwylusydd sydd gen i - a mai fy rôl innau yw i greu gofod ar gyfer y tîm, eu hannog, a rhannu eu gwaith da ymhellach. 

Model Rhannu Casgliadau

Dwi wedi fy argyhoeddi fod model @DyddiadurKate yn un y gellir ei ddyblygu i rannu casgliadau eraill - yn enwedig y gwrthrychau cynnil hynny na fydd byth yn ennill teitl fel 'trysor' neu 'eicon'. Ond ofer fyddai mentro'r un peth eto heb ymroddiad tîm, a'r holl gynnwys cefnogol sydd gennym ar flaenau'n bysedd. 

O gronfa ddata casgliadau'r Rhyfel Mawr, i adnoddau allanol fel Papurau Newydd Cymru - a mewnbwn ein cynulleidfa - mae'r dyddiadur wedi bod yn sbringfwrdd i straeon amrywiol iawn am Gymru, a thu hwnt, gan mlynedd yn ôl.

Technoleg Gefnogol

O ran stwff nyrdlyd, technolegol, mae arferion rhannu asedau da wedi helpu, yn ogystal â phlatfform rhag-bostio, er mwyn rhyddhau'r curaduron o'r dasg ddyddiol o bostio, i greu amser iddyn nhw afael mewn pynciau perthnasol a'u hymchwilio ar gyfer y blog, neu greu cysylltiadau efo casgliadau eraill.

Y Rhife

Hyd yn hyn, mae dros 207,000 o argraffiadau wedi'u cofnodi ar y cyfri - llawer iawn mwy nag y gallen ni ei hwyluso yn gofforol, a mwy nag y gallai'r ddogfen ei ddioddef, yn gorffol, hefyd. Mae'r prosiect wedi codi traffig i flog Cymraeg yr Amgueddfa dros 800% o'i gymharu â llynedd - sy'n fy argyhoeddi mhellach o bwysigrwydd creu cynnwys gwreiddiol ar gyfer siaradwyr Cymraeg y we, i ateb galw go iawn, ac i greu cysylltiadau rhithiol ar hyd a lled y wlad, o'n swyddfa fach y tu ôl' i'r orielau celf.

The bees even things up

Benjamin Evans, 13 Gorffennaf 2015

Following on from our last beekeeper's report, Ben tells us what has been happening:

11th June: “Returning from my travels it was exciting to go see the bees again. I must admit I was anxious, mainly because earlier in the week there had been reports on Wales Online of a swarm in the City Centre. The reported swarm had caused mayhem in the brewery quarter when a few thousand bees descended on a table outside the Yard public house.  When I’d heard about this swarm I feared the worst, were they our bees? Had we missed something? I’d heard reports from some of the museum technicians that there had been clouds of bees up near our hives on that Monday – perhaps that was them swarming!

I can’t describe my relief when I opened the hive of our strong colony to discover that it was full of bees. They were there, all present and correct! The weather was perfect, warm and still, ideal for thoroughly going through the hive! So, removing the heavy super full of honey, I delved straight into the brood box with the help of Sally and lots of smoke! I must admit though, hearing of Nigel’s six stings didn’t fill me with confidence! There are a lot of bees in this hive now and actually seeing what’s happening on the frame is really quite difficult! Going through each frame carefully revealed two Supersedence type queen cups and several play cells (unlaid cells where the bees practice making queen cells). These were removed and the hive was carefully put back together and some of the bees coaxed back inside! Interestingly, now the hive is very full, bees seem to accumulate at the entrance and around the lip of the brood box and they often need a bit of smoke to encourage them back inside.

On opening the weaker hive I was delighted to see that the bees have substantially increased in number and activity. The colony has increased in strength from the 1.5 frames of bees to 5 full frames of bees. Without wanting to disrupt the bees too much, I quickly went through the hive to check the brood pattern and food supplies. Seeing that there were adequate capped reserves of honey and that lots of the bees were returning covered in pollen I closed the hive up and strapped it back down.  Just as we were finishing up Sally was stung! I think the first time for the female bee keepers! Rather painfully she’d been stung right on her heal, somewhere I’d been stung previously so I can vouch for the fact that it really does hurt!

Perhaps our bees aren’t so choosy about who they sting after all!”