Mae Amgueddfa Cymru wedi bod yn gweithio gyda Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches, gan gefnogi pobl i integreiddio i’w cymunedau newydd, ers blynyddoedd lawer. 

Fel rhan o’r gwaith hwn, rydyn ni wedi datblygu partneriaethau gyda chyrff allweddol fel Addysg Oedolion Cymru. Maen nhw wedi bod yn gweithio gyda ni dros y flwyddyn ddiwethaf, ochr yn ochr â’u myfyrwyr ESOL (Saesneg ar gyfer siaradwyr ieithoedd eraill), i ddatblygu adnoddau newydd i ddysgwyr ESOL er mwyn cefnogi dysgwyr Saesneg i archwilio ein hamgueddfeydd a’n horielau. 

Mae’r adnoddau newydd yn cwmpasu Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe, Amgueddfa Lechi Cymru yn Llanberis ac Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru yng Nghaerllion. 

Mae’r adnoddau wedi’u creu gan diwtoriaid Saesneg i ddysgwyr ac wedi eu profi gan ddysgwyr ESOL. Maen nhw’n dilyn cwricwlwm ESOL ac yn addas ar gyfer gwahanol lefelau, o Lefel Mynediad i Lefel 2. 

Erbyn hyn mae’r adnoddau newydd wedi’u profi, eu mireinio a’u treialu, ac maen nhw’n barod i’w lawrlwytho o’n gwefan i unrhyw ddysgwr neu grŵp ESOL sy’n ymweld ag un o’r amgueddfeydd (gweler y dolenni uchod). 

Mae gennym set o adnoddau ESOL hefyd ar gyfer Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru a gafodd eu datblygu mewn ffordd debyg fel rhan o Broject Creu Hanes a ariannwyd gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri yn 2014. 

Rydyn ni’n parhau i weithio gyda’n partneriaid ac aelodau o’r gymuned i ddarparu cyfleoedd ystyrlon i bobl sy’n wynebu rhwystrau i gymryd rhan yn y celfyddydau a threftadaeth ddiwylliannol.

Rydyn ni’n dysgu cymaint gan y bobl sy’n ymweld â’n safleoedd ac sy’n derbyn y cyfleoedd dysgu rydyn ni’n eu cynnig. 

Mae helpu pobl sydd newydd gyrraedd Cymru i ymgartrefu ac integreiddio i’w cymunedau newydd yn faes pwysig iawn o’n gwaith a gobeithio y bydd yr adnoddau newydd hyn i ddysgwyr yn gymorth i lawer o bobl ar y daith honno. 

Diolch yn fawr i Addysg Oedolion Cymru a’r tiwtoriaid a dysgwyr Saesneg sydd wedi cyfrannu at greu’r adnoddau newydd hyn i ddysgwyr. 

Off the  coast of Pembrokeshire in west Wales is Ynys Sgomer, Skomer Island, a very special place for wildlife. It is a National Nature Reserve, a Site of Special Scientific Interest and the surrounding waters were the first designated Marine Conservation Zone in Wales in 2014. This prestigious list gives a high level of conservation protection to the rich marine habitats and species found here.

A collection of over 100 pressed seaweeds from Skomer Marine Conservation Zone have been donated to the Museum by Kate Lock, Marine Conservation Officer at Natural Resources Wales. Scientists have studied the marine life of the island for many years, and these specimens were collected as part of surveys to record the life within this highly protected region covering 27 kilometers of mostly rocky shores including cliffs, rock pools, caves and tunnels.

The collection preserves evidence of over 70 different seaweed species collected from places with wonderfully descriptive names such as Garland Stone, Martin’s Haven, The Wick, Wendy’s Gully, North Wall and Mew Stone. Of the 119 specimens, 107 are red seaweeds, 12 are brown seaweeds, and 2 are green seaweeds. Almost all were collected from below the tidal zone.

A couple of non-native seaweeds make an appearance, Antithamnionella ternifolia, which was first recorded from Wales in 1956 north of Skokholm and south of Skomer. Also Siphoned Japan Weed (Dasysiphonia japonica) which is native to the Pacific Ocean and invasive in the UK. It was first recorded from Wales in 1999 at Milford Haven. Our specimen is from the Wick on Skomer Island and was collected in 2005. This same survey recorded the rare red seaweed, Crested Spermwell (Euthora cristata) which grows on Forest Kelp (Laminaria hyperborea) has a mainly northern distribution in the UK and most records are from Scotland, with a few in Pembrokeshire.

The exclusively subtidal rare red seaweed Lobed Jelly Weed (Schmitzia hiscockiana) was described as new to science in 1985 from Ynys Enlli in north Wales (Maggs & Guiry 1985). It is found on the western shores of Britain and Ireland and our specimen was collected in 1999 from Skomer.

Collections of plants and algae from highly protected areas like Skomer are rare and highly regulated. These collections were made during surveys conducted by the Countryside Council for Wales, which is now part of Natural Resources Wales, the organisation that manages the island for wildlife. The specimens provide invaluable evidence for the species found there and how they change over time and cannot be duplicated. They will now join the other 8000 algae specimens in the herbarium at Amgueddfa Cymru. They have improved the Museum’s coverage of this area, which previously consisted of only small numbers of seaweeds from Skomer.

Please contact Katherine Slade for enquiries relating to the algae collection at Amgueddfa Cymru.

If you’re visiting Pembrokeshire, its nearly your last chance to the visit the On Your Doorstep exhibition at Oriel y Parc in St. David’s, which runs until the end of May 2023. It brings together stories of nature and archaeological discovery in Pembrokeshire and features the Museum’s collections.

Further Reading

Bunker et al (2017) Seaweeds of Britain and Ireland. Seasearch

M.D. Guiry in Guiry, M.D. & Guiry, G.M. 07 February 2017. AlgaeBase. World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway. https://www.algaebase.org; searched on 30 January 2023

Maggs, C.A. & Guiry, M.D. (1985). Life history and reproduction of Schmitzia hiscockiana sp. nov. (Rhodophyta, Gigartinales) from the British Isles. Phycologia 24: 297-310.

Sjøtun et al. (2008) Present distribution and possible vectors of introductions of the alga Heterosiphonia japonica (Ceramiales, Rhodophyta) in Europe. Aquatic Invasions. 3(4): 377-394

Hi Bulb Buddies,

I hope it’s been a lovely, sunny start to May where you are.  The weather is getting warmer, and the days are getting longer. Here are a few things you can do to care for nature in May:

Go on a nature walk

Take a walk in your local park, woods, or countryside. Observe the different types of trees, flowers, and insects you come across. You could even take a notebook to draw and write about what you see. Why not practice mindfulness while you are outdoors, and really listen, look, smell and feel your surroundings. This Mindful Tour resource is developed for the gardens at St Fagans National Museum of History, but it contains some fantastic tips that can be applied to any mindful walk. 

Plant a garden

You don't need a big garden to grow plants. You could plant flowers in a pot or even in an old shoe! Why not create an up-cycled plant pot? You could do some research into pollinators to see which plants best support them. Pollinators like bees and butterflies are essential to the survival of plants and ecosystems but they are under threat because of habitat loss, climate change and pollution. Schools that entered weather and flower data to the Amgueddfa Cymru website will receive seeds that will help to support pollinators. 

Be mindful of water

Water is essential for all living things, but we should try to conserve it. Some ways you could do this are by turning off the tap while you brush your teeth, taking shorter showers or re-using water from the washing-up to water your plants! You can also help nature by making sure there is water in your garden or school grounds, such as in the form of a small pond or a birdbath. The bird spotting sheets on the right can help you to identify any common garden birds you might see. 

No Mow May

Some of you may have heard of the campaign #NoMowMay where people are asked to not mow sections of their garden this month to help wildlife. You may notice more areas that are left to grow wild over the coming weeks, and this campaign may be why. Be mindful of these spaces and the wild plants, insects and animals that might be making them their home. There are some areas that will adopt this approach throughout the summer, and councils are being encouraged to follow suit and leave safe spaces for wildlife. Maybe you could ask your school if they will support this by leaving an area of the grounds un-mowed? Maybe you could plant any pollinator seeds you receive for taking part in the Spring Bulbs for Schools Investigation in this space? 

There are many other small actions that can be taken to make a difference to our local spaces. Why not share any further ideas you have for exploring or conserving nature in the comments section below? Remember, every action helps when it comes to protecting our planet. So, get outside, explore, have fun, and make a difference! 

Professor Plant

Mae palaeontolegwyr Amgueddfa Cymru wedi darganfod nifer fawr o ffosilau newydd rhyfeddol, gan gynnwys llawer o greaduriaid cyrff meddal, ar safle newydd yn y canolbarth. Mae’r Cymrodyr Ymchwil Anrhydeddus, Dr Joe Botting a Dr Lucy Muir, yn gweithio gyda’r Uwch Guradur Palaeontoleg Dr Lucy McCobb a chydweithwyr o Gaergrawnt (Dr Stephen Pates), Sweden (Elise Wallet a Sebastian Willman) a Tsieina (Junye Ma a Yuandong Zhang) i astudio’r ffosilau, a’r gwaith i’w weld mewn papur sydd newydd ei gyhoeddi yn Nature Ecology and Evolution. Darganfu’r ymchwilwyr annibynnol Joe a Lucy y safle ffosilau newydd, Craig y Castell, ger eu cartref yn Llandrindod yn ystod cyfnod clo Covid-19. Heb fynediad at offer yr Amgueddfa, dyma nhw’n defnyddio cyllido torfol ar-lein i brynu microsgopau arbennig er mwyn astudio’u canfyddiadau’n fanylach. Mae gwaith parhaus ar y ffosilau yn datgelu darlun llawer mwy manwl o fywyd ym moroedd y Gymru hynafol.

O ble ddaeth y ffosilau?

Canfuwyd y ffosilau mewn chwarel ar dir preifat yn ardal Llandrindod (mae’r union leoliad yn cael ei gadw’n gyfrinach i amddiffyn y safle). Cafodd y creigiau lle canfuwyd y ffosilau eu ffurfio dan y môr yn ystod y cyfnod Ordoficaidd, dros 460 miliwn o flynyddoedd yn ôl, pan oedd y tir sydd bellach yn ganolbarth Cymru wedi’i orchuddio gan gefnfor, gydag ambell ynys folcanig yma ac acw.

Pa fath o anifeiliaid gafodd eu canfod yng Nghraig y Castell?

Canfuwyd ffosilau llawer o wahanol fathau o anifeiliaid yng Nghraig y Castell – dros 170 o rywogaethau hyd yn hyn. Roedd y rhan fwyaf o’r anifeiliaid yn fach (1-5mm) gyda chyrff cwbl feddal, neu groen gwydn neu sgerbwd allanol. Mae ffosilau cyrff meddal fel hyn yn hynod brin. Maen nhw’n rhoi cipolwg pwysig i ni ar amrywiaeth llawn bywyd yn y gorffennol, nid dim ond yr anifeiliaid â chregyn ac esgyrn caled fyddwn ni fel arfer yn eu canfod. 

Mae’r ffosilau meddal yn cynnwys llu o wahanol fwydod, rhai’n byw mewn tiwbiau. Hefyd mae dau fath o gragen long, dwy seren fôr wahanol a ‘marchgranc’ cyntefig. Mae ein cangen ni o’r goeden achau’n bresennol hefyd, ar ffurf ‘pysgod’ di-ên cyntefig o’r enw conodontau.

Ymhlith ffosilau Craig y Castell mae'r esiamplau ieuengaf erioed o rai grwpiau anifeiliaid anarferol gan gynnwys; 'opabiniidau' gyda'u proboscis hir fel sugnydd llwch [ffosilau anarferol newydd mewn creigiau hynafol yng Nghymru | Amgueddfa Cymru]. Yno hefyd mae ‘wiwaxiid’, molwsg hirgrwn rhyfedd gyda bol meddal a chefn wedi'i orchuddio â rhesi o gen fel dail a phigau hir, ac anifail arall tebyg i Yohoia, arthropod gyda phâr o freichiau blaen mawr, a phigau hir ar ei ben i ddal bwyd. Cyn darganfyddiad Craig y Castell dim ond mewn creigiau llawer hŷn o’r cyfnod Cambriaidd, dros 40 miliwn o flynyddoedd ynghynt, mae tystiolaeth o anifeiliaid fel hyn.

Ar y llaw arall, ymhlith rhai o ffosilau Craig y Castell mae’r esiamlpau cynharaf o’u o’u bath. Os taw berdysyn pedol yw un o’r ffosilau, dyma’r ffosil cyntaf o grŵp o gramenogion oedd ddim ond wedi’u gweld fel enghreifftiau byw. Ac mae ffosil arall yn edrych yn hynod o debyg i drychfil ac efallai ei fod yn perthyn o bell i’r creaduriaid cyfarwydd hyn wnaeth ddim ymddangos (ar dir sych) tan 50 miliwn o flynyddoedd yn ddiweddarach.

Mae’r rhan fwyaf o ffosilau Craig y Castell i’w gweld ar ffurf siapiau tywyll ar wyneb y graig, math o gadwraeth a elwir yn anifeiliaid ‘Siâl-Burgess’ lle mae meinweoedd meddal wedi ffosileiddio’n haenau o garbon. Mae bron i bob esiampl flaenorol yn dod o'r Cyfnod Cambriaidd (pan mae anifeiliaid gyda sgerbydau yn ymddangos yn y cofnod ffosilau), ond mae canfyddiadau Craig y Castell yn dyddio o'r Cyfnod Ordoficaidd Canol, tua 5o miliwn o flynyddoedd yn ddiweddarach. Dyma gipolwg pwysig newydd ar sut oedd bywyd yn esblygu yn y cyfnod hwn. 

Mae manylion mân i'w weld ar nifer o'r ffosilau dan ficrosgop, gan gynnwys llygaid, ac ymennydd cynnar o bosib ym mhen arthropod anhysbys, olion coluddyn mewn trilobitau ac anifeiliaid eraill, a theimlyddion a genau mwydod. Dim ond un lleoliad Ordoficaidd arall (Fezouata Biota yn Mexico) sydd wedi cadw'r anifeiliaid yn y fath gyflwr. 

Dyma ymchwilwyr yn Sweden hefyd yn toddi peth o'r graig mewn asid hydrofflworig, ac echdynnu darnau mân o weddillion organig sy'n dangos olion celloedd. O dan y microsgop, mae’r rhain yn dangos manylion ar lefel gellog ac yn cynnig cliwiau am fwy fyth o amrywiaeth bywyd nag y gellir ei weld gyda’r llygad noeth.

Nod ymchwil yn y dyfodol ar y ffosilau diddorol hyn fydd datgelu mwy o’u cyfrinachau a chanfod yr union berthynas rhyngddyn nhw a gweddill coeden bywyd.

Sut beth oedd bywyd yng Nghraig y Castell 460 miliwn o flynyddoedd yn ôl?

Dim ond dan y dŵr oedd anifeiliaid yn byw bryd hynny. Roedd llawer o anifeiliaid Craig y Castell yn bwyta drwy hidlo gronynnau bach o fwyd allan o’r dŵr, can gynnwys amrywiaeth enfawr o sbyngau, matiau môr (bryosoaid), pysgod cregyn o’r enw braciopodau a chytrefi graptolitau. Gallai’r rhain fod wedi byw yn sownd wrth greigiau tanddwr gan gynnig lloches i anifeiliaid eraill oedd yn symud o gwmpas. 

Roedd y rhan fwyaf o’r anifeiliaid oedd yn byw yng Nghraig y Castell yn fach (1-5 mm). Maen nhw’n cynnwys llawer o drilobitau Ogyginus cyffredin ifanc (ond dim oedolion), sy’n awgrymu mai dyma oedd eu meithrinfa, a bod trilobitau yn eu llawn dwf yn byw yn rhywle arall. Mae’n debyg mai oedolion rhywogaethau bychain yw llawer o’r anifeiliaid eraill. Efallai bod Craig y Castell yn lle cymharol ddiogel, cysgodol, lle gallai creaduriaid llai fyw mewn cilfachau ac agennau ymhell o’r cefnfor agored mwy peryglus.

Mae Joe a Lucy yn dal i gasglu ffosilau yng Nghraig y Castell mor aml â phosib. Mae llawer mwy o rywogaethau newydd yn debygol o gael eu darganfod yn y blynyddoedd a ddaw, wrth i’r creigiau ildio’u cyfrinachau’n raddol. Rydyn ni’n edrych ymlaen at ddysgu mwy fyth am fywyd yn y Gymru hynafol.

Beth i wneud os fydda i’n canfod ffosil anarferol?

Fel mae’r ffosilau hyn yn dangos, mae llawer o bethau newydd cyffrous i’w darganfod yng Nghymru o hyd. Os fyddwch chi’n canfod rywbeth sy’n edrych yn ddiddorol a ddim yn siŵr beth yw e, bydd gwyddonwyr Amgueddfa Cymru yn hapus i geisio’i adnabod ichi, boed yn ffosil, carreg, mwyn, anifail neu blanhigyn. Anfonwch lun aton ni (gan gynnwys darn arian neu bren mesur yn y llun er mwyn dangos graddfa) gyda manylion ble wnaethoch chi ei ganfod. Gallwch chi gysylltu â ni drwy ein gwefan (https://amgueddfa.cymru/ymholiadau/) neu ar Twitter @CardiffCurator. Mae gennym hefyd nifer o daflenni sylwi ar ein gwefan, i’ch helpu i adnabod llawer o’r pethau mwy cyffredin rydych chi’n debygol o ddod ar eu traws (https://amgueddfa.cymru/casgliadau/ar-eich-stepen-drws/adnabod-natur/taflen-sylwi/).

Rhestr termau:

Arthropod = anifail heb asgwrn cefn, gyda chragen allanol galed (‘sgerbwd allanol’) ac aelodau cymalog niferus. Yn cynnwys trychfilod (pryfed), corynnod, crancod a sgorpionau.

Molwsg = anifail heb asgwrn cefn gyda chorff meddal, yn aml wedi’i orchuddio’n rhannol gan gragen galed. Yn cynnwys gwlithod, malwod, cregyn bylchog ac octopysau.

Cramennog = arthropod gyda chragen allanol galed, llawer o goesau a dau deimlydd. Yn cynnwys crancod, cimychiaid, berdys a gwrachod lludw.

Bryosoaid = anifeiliaid mân heb asgwrn cefn sy’n byw gyda’i gilydd mewn trefedigaethau canghennog, crwn neu fflat yn y môr ac sy’n hidlo gronynnau bwyd allan o’r dŵr. Enw arall yw matiau môr neu anifeiliaid mwsogl.

Braciopod = cragenbysgodyn gyda dwy gragen a dolen fwydo arbennig wedi’i gorchuddio â thentaclau a blew mân ar gyfer hidlo gronynnau bwyd allan o’r dŵr. Enw arall yw cregyn lamp.

Graptolitau = anifeiliaid diflanedig bach heb asgwrn cefn oedd yn byw gyda’i gilydd mewn cytrefi tebyg i diwb canghennog gyda chwpanau i gartrefu unigolion, oedd yn hidlo gronynnau bwyd allan o’r dŵr. Byw ar wely’r môr neu’n nofio yn y dŵr.

Hi Bulb Buddies, 

Many of you may be wondering what to do with your plants now that they have flowered. You don't need to trim your plant or re-plant your bulb until at least seven weeks after it has flowered. Leave your plants outside in the sunshine, as this allows the bulb to continue storing energy for the following year. 

Once your bulb has flowered you may wish to take it home, plant it in your school or even re-use your pot to grow something else. Read through the instructions below to decide how you would like to look after your bulb.

Keep your bulb in your pot

• Trim back the leaves. 

• Store your pot outside and out of the way until the following spring, when your flowers will start to grow again! Make sure your soil doesn’t dry out over the summer by watering when required.

Empty your pot

• Trim back the leaves. 

• Empty your pot onto some newspaper and look for your bulbs. 

• Shake them to remove any excess soil.

• Inspect your bulbs, only keep the ones that are look healthy and are of a good size. Discard those that are soft or rotten. Every few years bulbs double. When they double two bulbs will be joined together. If this is the case, pull them away from one another very carefully. When they are doubling, they make fewer flowers because they are putting their energy into making more bulbs. By separating them you should get more flowers. 

Plant your bulbs in your garden or school

• Follow the instructions on how to empty your pot.

• Find an area to plant the bulbs, choose a sunny or lightly shaded position. 

• Dig a hole for each bulb that is twice as deep as the height of your bulb and make sure the shoot is pointing upwards and the roots downwards.

• Plant each bulb two or three bulb widths apart.

• Your bulbs should now flower year after year. Inspect the bulbs and divide any doubles every three years to increase flowering. 

• You could now re-use your pot to plant a summer herb or flower. You may receive some seeds for taking part in the investigation that could be planted in your pots. 

Dry out your bulbs and store them until the following autumn

• If you don’t have a garden and you want to use your plant pot to grow something else you may wish to dry out your bulbs and store them over the summer.

• Follow the instructions on how to empty your pot.

• Lay bulbs on a tray or newspaper to dry for 1 week. Place in a labelled paper bag and store in a cool place until they are ready to plant again in November.

There are a number of options to choose from here. Hopefully you will be able to enjoy your plants again next Spring.

Professor Plant