Datganiadau i'r Wasg

Y naw canfyddiad:

• Achos Trysor 19.05, modrwy arian gilt o ddiwedd y canoloesoedd a ganfuwyd yng Nghymuned Tregynon, Powys.
• Achos Trysor 19.06, mowntin bar arian canoloesol a ganfuwyd yng Nghymuned Llancarfan, Bro Morgannwg.
• Achos Trysor 19.08, modrwy bwysi aur ôl-ganoloesol a ganfuwyd yng Nghymuned Talgarth, Powys.
• Achos Trysor 19.11, modrwy aur ôl-ganoloesol a ganfuwyd yng Nghymuned Carreghofa, Powys.
• Achos Trysor 19.21, broets cylchog arian canoloesol a ganfuwyd yng Nghymuned Trefaldwyn, Powys.
• Achos Trysor 19.22, celc ceiniogau arian Tuduraidd a ganfuwyd yng Nghymuned Yr Ystog, Powys.
• Achos Trysor 19.23, bachyn clymu dwbl arian o ddechrau’r canoloesoedd a ganfuwyd yng Nghymuned Yr Ystog, Powys
• Achos Trysor 19.25, celc ceiniogau aur o’r 17eg ganrif a ganfuwyd yng Nghymuned Trefeglwys, Powys.
• Achos Trysor 19.44, celc ceiniogau aur canoloesol a ganfuwyd yng Nghymuned Llanwrtyd, Powys.

Canfuwyd tair ceiniog aur ganoloesol (Trysor 19.44) gan Chris Perkins a Shawn Hendry wrth ddefnyddio datgelyddion metel yng Nghymuned Llanwrtyd, Powys yn Ebrill 2019. Ceiniogau ‘nobl’ o deyrnasiad Edward III a Richard II (1327-1399) yw’r rhain, cyfanswm o ryw 20 swllt, cyflog tua 50 diwrnod i grefftwr medrus. Mwy na thebyg iddynt gael eu claddu er diogelwch oddeutu diwedd y 14eg ganrif, ond wnaeth y perchennog byth eu casglu.

Mae Amgueddfa, Oriel Gelf a Llyfrgell Y Gaer, Aberhonddu, yn gobeithio caffael y celc cyffrous hwn ar gyfer ei horielau newydd. Dywedodd yr Uwch Guradur Nigel Blackamore:

“Prin yw’r ceiniogau aur sydd wedi’u canfod yn ne Powys, felly byddem yn croesawu’r cyfle i ychwanegu’r rhain at gasgliad canoloesol newydd yr amgueddfa.” 

Canfuwyd grŵp o bum ceiniog arian (Trysor 19.22), yn cynwys 4 grôt a ‘patard dwbl’ o Burgundy, gan Aled Roberts a Graham Wood ym Mai 2019, wrth ddefnyddio datgelyddion metel yng Nghymuned Yr Ystog, Powys. Claddwyd y celc bychan hwn tua 1530 yn ystod teyrnasiad Harri VIII, a’i bortread ef sydd ar dair o’r ceiniogau.

Mae Y Lanfa, Amgueddfa Powysland a Llyfrgell y Trallwng yn gobeithio caffael y celc ar gyfer casgliad yr amgueddfa, sydd ddim eto’n cynnwys esiamplau o geiniogau lleol o’r 16eg ganrif. Dywedodd Rheolwr y Ganolfan, Saffron Price:

“Byddai’n hyfryd cael y ceiniogau yma’n rhan o gasgliad yr amgueddfa a’u harddangos i’r cyhoedd gael eu mwynhau”.

Canfuwyd y bachyn clymu dwbl arian o ddechrau’r canoloesoedd (Achos Trysor 19.23) gan Stuart Fletcher yng Nghymuned Yr Ystog, Powys. Mae arddull y motiffau milffurf yn dangos ei fod yn ddarn Eingl-Sacsonaidd yn dyddio o’r 9fed ganrif, a byddai mwy na thebyg yn cael ei ddefnyddio fel gemwaith dillad ymarferol i glymu dilledyn allannol.

Mae Amgueddfa Cymru yn gobeithio caffael yr arteffact hwn ar gyfer y casgliad cenedlaethol. Dywedodd Dr Mark Redknap, Dirprwy Bennaeth Casgliadau ac Ymchwil Amgueddfa Cymru:

“Y gwrthrych anghyffredin hwn yw’r bachyn clymu dwbl cyntaf o arddull Eingl-Sacsonaidd i gael ei ganfod yng Nghymru. Mae’n arwydd o statws y perchennog gwreiddiol ac yn dystiolaeth o bresenoldeb arddulliau Eingl-Sacsonaidd yn nheyrnasoedd y Gymru gynnar, a’r crochan o arddulliau a dylanwadau a ddatblygodd yn hunaniaeth Gymreig.”

Canfuwyd y fodrwy aur o Gymuned Carreghofa, Powys (Achos Trysor 19.11) gan David Balfour. Modrwy memento mori yw hon gyda chantel gwastad, wedi’i engrafu â phenglog Marwolaeth gydag olion brithwaith enamel gwyn, ac o’i amgylch yr arysgrif: + Memento Mori, mewn llythrennau italig taclus. Mae’r arysgrif, ffurf y fodrwy, arddull y penglog a’r ysgrifen daclus yn dynodi ei bod yn dyddio o tua 1550 i 1650.

Mae Amgueddfa Cymru yn gobeithio caffael yr arteffact hwn ar gyfer y casgliad cenedlaethol. Dywedodd Dr Mark Redknap, Dirprwy Bennaeth Casgliadau ac Ymchwil Amgueddfa Cymru:

“Dyma esiampl brin o fodrwy memento mori, o oes y Tuduriaid neu’r Stiwartiaid cynnar, o darddiad Cymreig clir. Mae’n atgof o farwoldeb uchel y cyfnod a’r motiff a’r arysgrif yn cydnabod byrhoedledd ac oferedd bywyd. Mae’r canfyddiad yn cynyddu ein dealltwriaeth o’r berthynas â marwolaeth yn y Gymru fodern gynnar.”

DIWEDD

NODIADAU I’R GOLYGYDD

1. Pob delwedd i nodi hawlfraint © Amgueddfa Cymru – National Museum Wales

2. Mae Cynllun Henebion Cludadwy Cymru (PAS Cymru) yn fframwaith i gofnodi a chyhoeddi canfyddiadau archaeolegol gan aelodau’r cyhoedd. Mae wedi bod yn ddull hynod effeithiol o casglu gwybodaeth archaeolegol hanfodol, ac ymgysylltu â chynulleidfaoedd a chymunedau newydd i’r amgueddfa.

3. Bob blwyddyn mae rhwng 20 a 45 Achos Trysor yn cael eu datgan yng Nghymru fel canfyddiadau gan aelodau’r cyhoedd (defnyddwyr datgelyddion metel fel arfer). Ers 1997 mae dros 550 o drysorau wedi cael eu canfod yng Nghymru, ac mae’r nifer yn cynyddu gydag amser – yn 2019 cyhoeddwyd 45 Achos Trysor. Mae’r canfyddiadau yma’n ychwanegiadau pwysig at ein gwybodaeth o’r gorffennol a’n dealltwiraeth ohono, ac yn adnodd diwylliannol o bwys cynyddol i Gymru.

4. Yn ôl y gyfraith, rhaid i ganfyddiadau Trysor gael eu datgan a’u trosglwyddo i staff PAS Cymru ac Amgueddfa Cymru, fel y prif sefydliad treftadaeth sy’n rheoli canfyddiadau Trysor yng Nghymru. Bydd curaduron Amgueddfa Cymru yn casglu gwybodaeth fanwl gywir ac yn adrodd ar ganfyddiadau Trysor, yn gwneud argymhellion i’r crwner, y swyddog sy’n gwneud arfarniadau cyfreithiol annibynnol ar Drysorau a’u perchnogaeth.