Fel rhan o brosiect REACH (Trigolion yn Ymgysylltu â'r Celfyddydau, Diwylliant a Threftadaeth), rydym wedi cael y pleser o weithio gyda grwpiau o Innovate Trust a First Choice - dau sefydliad sy'n cefnogi pobl ag anableddau dysgu yn Rhondda Cynon Taf a Bro Morgannwg. Dros y misoedd diwethaf, rydym wedi dod at ein gilydd ar gyfer cyfres o weithdai creadigol i gysylltu â'n hanes a'n treftadaeth leol trwy gelf a chreadigrwydd.

Ers dechrau REACH, rydym wedi cynnal chwe gweithdy sy'n canolbwyntio ar amgueddfeydd. Dechreuon ni gyda thaith gerdded ymwybyddiaeth ofalgar o amgylch Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru. Rhoddodd gyfle i ni i gyd arafu, sylwi ar ein hamgylchoedd, a sgwrsio mewn lleoliad hamddenol. Roedd yn gosod tôn ysgafn ac agored, un sydd wedi cario trwy'r holl sesiynau ers hynny.

Un o'r uchafbwyntiau oedd ymweliad gan ein Prif Guradur Datblygu Casgliadau: LHDTC+, Mark Etheridge. Rhannodd Mark straeon LHDTC+ pwerus o gasgliadau'r amgueddfa, a arweiniodd at sgyrsiau meddylgar. Rhoddodd le i'r grŵp fyfyrio, gofyn cwestiynau a chysylltu'r straeon hynny â'u profiadau eu hunain. Dywedodd Rhys, un o'r cyfranogwyr, “The LGBTQ+ activity at St Fagans was important to me, after that I started to talk to people and be more open with the group about being gay” Ychwanegodd Zac “this is for me, I’m gay so this is for me, look it’s cool”.

Wedi'u hysbrydoli gan wrthrychau o'r amgueddfa, dechreuodd y grŵp greu eu gwaith celf eu hunain. Roedd rhai pobl yn braslunio delweddau a negeseuon, tra bod eraill yn dylunio crysau-T. Yr hyn oedd yn sefyll allan mewn gwirionedd oedd y meddylgarwch y tu ôl i bob darn. Roedd gan bob dyluniad ystyr ac yn adlewyrchu rhywbeth go iawn i'r person a'i gwnaeth. Yn ôl Rhys “Two of my favourite activities were the art lesson with Marion and designing a t-shirt about what being Welsh meant to me. I liked them because I liked sitting down with friends and support workers, just having fun and getting creative”.

Roedd rhai o'n gweithdai mwy diweddar yn canolbwyntio ar Pride. Arweiniodd dau o Gynhyrchwyr Amgueddfa Cymru sesiwn ddifyr am hanes ac arwyddocâd Pride, a wnaeth tanio lawer o chwilfrydedd a thrafodaeth. Cafodd y grŵp y dasg o greu baneri beiddgar, llachar y gellid eu cario yn yr orymdaith. Roedd y sesiynau hyn yn llawn brwdfrydedd, digon o liwiau ac ymdeimlad gwirioneddol o ddathlu.

Mae REACH yn ymwneud â dysgu sgiliau newydd a gwneud ffrindiau newydd. Mewn gweithdai, rydym yn clywed straeon sydd heb gael eu clywed o’r blaen i uwcholeuo a chryfau balchder, yn ogystal â defnyddio talentau pobl leol i herio’r stigma y mae eu cymunedau yn eu hwynebu. Gwrandewch ar beth sydd gan Eve, Cydlynydd Iechyd a Lles ar gyfer First Choice, i'w ddweud

"Being part of the Wales REACH Project, I've loved seeing a core group form of people who are passionate about learning, sharing and creating. Wales REACH has provided the group with opportunities to try new things and form new friendships; some of these people may have never otherwise crossed paths despite their common interests. Their energy and enthusiasm has been infectious and it's been wonderful to join in with some of the sessions, hosted by kind and knowledgeable facilitators".

Cadwch lygad am flogiau eraill sydd ar ddod, yn arddangos y gwaith anhygoel sydd wedi bod yn digwydd ar draws ein holl gymunedau sy'n cymryd rhan.

Mae REACH Cymru yn bosibl diolch i gymorth Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Mae REACH Cymru yn bartneriaeth rhwng tri ar ddeg o sefydliadau ac yn cael ei arwain gan y Brifysgol Agored ac Amgueddfa Cymru. Mae’n cael ei ariannu gyda grant gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol. Dechreuodd y cyfnod presennol yn hydref 2024 ac mae disgwyl iddo barhau tan hydref 2026.

Rydym yn mwynhau mis Awst llawn digwyddiadau yn Sain Ffagan! Rydym eisoes wedi archwilio cyfnod y Celtiaid a’r Canoloesoedd, a’r wythnos hon rydym wedi’n hymgorffori mewn bywyd Tuduraidd!

Hyd at ddydd Gwener yr wythnos hon, gallwch archebu lle i gymryd rhan mewn sesiynau rhyngweithiol yn Eglwys Sant Teilo, lle cewch gyfarfod canllaw Tuduraidd a fydd yn cyflwyno rhai o arferion a thraddodiadau’r cyfnod. Byddwch yn dysgu am fywyd Tuduraidd, yn delio â gwrthrychau replica o’r casgliad, ac yn dod i ddeall pwysigrwydd y waliau paentied manwl yn yr Eglwys. Ein nod yw creu profiad dysgu cyffrous i’r teulu cyfan. Gweler amseroedd, prisiau a gwybodaeth archebu yma: 

Gallwch hefyd ymuno â Chornel Cart Celf, lle rydym yn cynnal gweithgareddau grefft bob dydd Llun i ddydd Gwener drwy gydol mis Awst. Yr wythnos hon, gallwch archwilio’r cyfnod Tuduraidd trwy crefft; gan greu rhosynnau, ruffiau, cleddyfau, coronau, tai Tuduraidd, ffenestri efelychu gwydr lliw, a doli papur! Mae’r gweithgareddau’n costio £4 y plentyn (am ddim i oedolion sy’n cynorthwyo!). Byddwch yn cael bandiau sy’n galluogi ichi fynd i mewn ac allan o’r ardal gweithgareddau cymaint ag y dymunwch rhwng 10:30 a 15:00.

Ac nid yw’r hwyl yn dod i ben gyda’r Tuduriaid! Yr wythnos nesaf, byddwn yn cofleidio â’r Oes Fictoraidd! Byddwn yn cynnal sesiynau Cwrdd â’r Athro Fictoraidd, a bydd ein gweithgareddau crefft yn thema Fictoraidd! Byddwn yn gwneud doli peg, tai Fictoraidd, gemau cwpan a phêl papur a thawmatropau ynghyd ag taflenni gweithgaredd a chrefftau eraill. Dysgwch fwy am beth sydd ar y gweill yn Sain Ffagan ac archebwch eich tocynnau yma: Digwyddiadau | Museum Wales

Mae sawl adeilad Tuduraidd a Fictoraidd i’w archwilio ar y safle; gallwch ddysgu mwy amdanynt yma: Adeiladau Hanesyddol | Museum Wales

Mae gennym hefyd adnoddau addysgol diddorol y gallwch chi eu defnyddio adre:

• Adnodd Cyfnod Allweddol 2 ar y Bywyd Bob Dydd Y Celtiaid yng Nghymru yn Oes yr Haearn
• Oes y Tywysogion
• eLyfr: Ysgol Fictoraidd yng Nghymru

Gobeithiwn eich gweld chi’n fuan,

Tîm Addysg Sain Ffagan

Mae adrodd stori amgueddfa yn broses gymhleth! 

Mae gwrthrychau, paneli gwybodaeth a gwefannau yn gwneud gwaith teilwng iawn o ddarparu gwybodaeth, a ffilmiau yn amhrisiadwy wrth osod cyd-destun – ond rydyn ni i gyd eisiau gwybod straeon y bobl oedd yno ar y pryd fwy na dim – a does dim ffordd well o adrodd eu straeon na dod â nhw yn ôl yn fyw! Nid yn llythrennol wrth gwrs – ond gydag actorion! 

Mae Rhian Cadwaladr, actores lleol poblogaidd, wedi bod yn adrodd straeon yn yr Amgueddfa ers dros 25 mlynedd. 

Roedd Margaret (neu Gwladys fel y gelwid mae'n debyg) yn dipyn o gymeriad! Roedd hi'n Nyrs ardderchog ond hefyd yn gantores wych! Bu'n gweithio yn yr Ysbyty am flynyddoedd lawer a mae Rhian wedi ymchwilio'n fanwl i'w hanes er mwyn iddi allu ateb pob cwestiwn amrywiol sy'n dod gan yr ymwelwyr.

Dechreuodd Rhian weithio 'mewn cymeriad' gyda'r Amgueddfa nôl yn Hydref 1997,  pan ofynnwyd iddi ddod yn gymeriad yn nhŷ Prif Beiriannydd yr Amgueddfa, a oedd newydd ei adnewyddu ar y pryd.

Dros y blynyddoedd, mae hi wedi portreadu cymeriadau amrywiol yn Nhy'r Peiriannyd - sef Elizabeth, morwyn y Prif Beiriannydd ac yna Hanna - ei wraig. 

Yn y rôl yma, roedd y pwyslais ar y gwrthrychau arbennig i'w darganfod yno  – o’r llestri patrwm helyg hardd ar y dresel, i’r matiau rhacs ar y llawr i baentiad hollbresennol Salem ar y wal – darganfyddiad cyffredin mewn nifer o gartrefi Cymreig tua 1919 oherwydd hysbysebu gwych Sunlight Soap! 

Yn ystod digwyddiadau Nadolig yr Amgueddfa, caiff Rhian ei hamgylchynu gan deuluoedd yn ei helpu i wneud orennau Fictoraidd – gan adael arogl hyfryd yr ŵyl drwy’r tŷ.

Tra bod teuluoedd yn mwynhau'r gweithgaredd yn y gwahanol dai, mae nhw hefyd yn dysgu mai cartrefi pobl oedd rhain. Mae'n rhaid i Hanna dreulio llawer o'i hamser yn gwneud tanau i gynhesu'r tŷ a choginio'r bwyd. Mae'n rhaid iddi wneud y matiau rhacs ar y llawr a sgleinio'r pres sydd wedi'i drosglwyddo o genhedlaeth i genhedlaeth. Ei hoff beth yw'r wyntyll lechi a wnaed gan ei thad i ddangos ei ddawn fel chwarelwr. 

Draw yn Nhai'r Chwarelwyr mae cymeriad Anti Marged yr olchwraig yn dod yn fyw - rhan amlaf gyda plant ysgol lleol.  

“Mae dod â’n hanes yn fyw, nid yn unig i genedlaethau o Gymry ond i bobl o bedwar ban byd, wedi bod yn anrhydedd,” meddai Rhian, sy’n wreiddiol o bentref Llanberis - ei thaid, ei hen daid a’i hen hen daid yn gweithio yn Chwarel Dinorwig. 

"Mae pobl mor barod i ddychmygu eu bod nhw wedi camu yn ôl mewn amser ac yn cyfarfod ag ysbryd o'r gorffennol – er mae'n rhaid i mi gyfaddef bod rhai pobl, sydd ddim wedi disgwyl fy ngweld i'n eistedd yno, yn dychryn braidd i ddechrau!"

Cymeriad arall gan Rhian oedd ‘Anti Marged’, cymeriad yn canolbwyntio ar y diwrnod golchi traddodiadol – o’r sgrwbio gyda sebon carbolig i wthio dillad drwy’r mangl i sychu a smwddio – y cyfan wedi’i ganoli o amgylch tân glo cynnes wrth gwrs! Dyma broses hir sy'n fyd oddiwrth cyfleustra ein peiriannau golchi trydan, peiriannau sychu dillad a heyrn trydan heddiw a phlant ysgol bob amser yn cael eu llorio gan y broses ac allan nhw ddim credu bod yr holl beth yn cymryd cymaint o amser o'i gymharu â'r trefniadau modern! 

Actor arall sydd wedi gweithio yn yr Amgueddfa ers rhai blynyddoedd yw  Leisa Mererid. Mae’n chwarae rôl gwraig tŷ o 1901 sy’n brwydro i ymdopi â’r caledi a ddaeth yn sgil y Streic Fawr yn Chwarel y Penrhyn ym Methesda. Mae'r stori yn un anodd. Mae gŵr  y ty ar streic – yn ystod y Cloi Mawr yn Chwarel y Penrhyn. Ychydig o fara sydd ar y bwrdd a mae bywyd yn anodd. Y peth amlycaf yn y tŷ yma yw cragen 'conch' fawr y bydd hi ac eraill sy’n briod â dynion sydd ar streic yn hwtio drwyddi ar y 'bradwyr' - y dynion sydd wedi penderfynu torri’r streic a mynd yn ôl i’r gwaith. Fel mae’r arwydd yn ffenest Leisa yn ei ddweud, “Nid oes Bradwr yn y tŷ hwn!” 

Yn fwy diweddar mae Rhian wedi datblygu cymeriadau newydd. Ym mis Mai 2022, dathlodd yr Amgueddfa ei phen-blwydd yn 50 oed a chyflwyno cymeriad newydd i’r cymysgedd – rhywun a allai roi mwy o hanes y gweithdai – ac felly ganed ‘Wil Ffitar’, cyn-osodwr peirianneg yng ngweithdai’r Gilfach Ddu. Ysgrifennwyd y sgript ar gyfer hyn gan Rhian ac yn 2024 - cyn i'r amgueddfa gau am gyfnod o ailddatblygu, cyflwynwyd cymeriad newydd eto gan Rhian - sef GWYNETH - Mam leol yn byw yn Llanberis yn 1969.

Llynedd, yn gweithio gyda’r gymuned fel rhan o’r broses ymgysylltu ar gyfer ailddatblygu’r Amgueddfa Lechi, creuwyd Gwyneth Robaits, gwraig weddw sy'n byw yn tŷ 1969 Fron Haul.  Mae Gwyneth yn ceisio cefnogi ei mhab i fynd i'r Coleg i barhau a'i addysg gan fod y Chwarel wedi cau yn ystod Haf y flwyddyn honno! Newid byd ar y gymdeithas leol! 

A nawr mae cymeriad newydd eto - ond mewn lleoliad tra wahanol y tro hwn - sef MARGARET Y MÊTRON. Mae Margaret  i'w darganfod yn Ybsyty'r  Chwarel, jesd uwchben yr Amgueddfa ym Mharc Padarn. Mae Margaret yn son am y math o anafiadau a salwch sy’n cael eu trin yno ynghyd a hanes y Doctoriaid sy’n gweithio yno fel yr enwog R.H. Mills Roberts. Mae hefyd yn son am y gwaith y mae hi a’r staff eraill yn ei wneud o ddydd i ddydd, ac wrth gwrs pa mor flaengar ydi’r Ysbyty fach Gymunedol yma yn defnyddio Pelydr X a 'Lister spray'! 

Dywedodd Elen Roberts, Pennaeth Amgueddfa Lechi Cymru: 

“Mae bod yn actor amgueddfa yn rôl anodd i'w chyflawni! Mae dyfnder yr wybodaeth y mae'n rhaid iddyn nhw ei chasglu yn enfawr oherwydd bod y cwestiynau y gellir eu gofyn yn eang iawn – o bethau sylfaenol fel sut mae haearn yn cynhesu ar y tân i faterion mwy cymhleth fel ffigurau gwleidyddol y dydd a'r gynulleidfa. O’r herwydd, mae ein hactorion yn ychwanegu cymaint at brofiad yr amgueddfa ac yn galluogi ein hymwelwyr i fwynhau ein stori mewn ffordd ymgollol a rhyngweithiol.”

Dewch i glywed hanes Margaret draw yn Ysbyty'r Chwarel bob dydd Iau drwy gydol yr Haf. Cewch fwy o wybodaeth yma.  

Siân Iles y tu ôl i'r llenni yn ein storfa casgliadau canoloesol

Helo Siân, dywed ychydig am dy hun a dy rôl gydag Amgueddfa Cymru.

Cefais fy magu yng Nghaerdydd, ac mae gen i atgofion melys o fynd i’r Amgueddfa ym Mharc Cathays i weld yr arddangosfeydd archaeoleg. Roeddwn i’n gyffrous iawn o gael ymuno â’r Amgueddfa yn 2008, fel cynorthwyydd curadurol ar gyfer y casgliadau archaeoleg ganoloesol. Erbyn hyn fi yw Uwch Guradur y casgliad hwn, yn gyfrifol am y cyfnod 500–1500 OC. Cyn hyn bues yn gweithio mewn amgueddfa archaeoleg yn Southampton, oedd yn brofiad gwych o weithio gyda deunyddiau o wahanol gyfnodau. Mae’n bleser cael bod yn rhan o dîm gwybodus ac angerddol sy’n gweithio’n galed i ofalu am holl gasgliadau archaeoleg Amgueddfa Cymru.

Sut beth yw gofalu am ein casgliadau archaeoleg o ddydd i ddydd?

Mae’n swydd amrywiol iawn, a dyna sy’n wych amdani. Ymysg fy nyletswyddau mae derbynodi deunyddiau archaeolegol, ysgrifennu adroddiadau Trysor ac adroddiadau arbenigol eraill, ateb ymholiadau gan y cyhoedd a hwyluso projectau gwirfoddoli yn canolbwyntio ar ein casgliadau archaeoleg ganoloesol. Dwi hefyd yn mwynhau gweithio ar brojectau mawr, fel arddangosfeydd.

Sonia ychydig am yr eitemau a’r straeon wyt ti’n dod ar eu traws. Oes yna stori benodol wedi aros yn y cof?

Y teilsen unedig o Abaty Nedd, wedi'i gwneud o dri darn wedi'u torri i ffurfio un dyluniad.

Des ar draws rhywbeth rhyfedd yn ddiweddar wrth weithio ar broject gwirfoddoli i ail-becynnu a gwirio dogfennaeth ein teils llawr canoloesol. Ymysg grŵp o deils o Abaty Castell-nedd roedd tair teilsen wahanol o’r un dyluniad oedd wedi’u torri a’u gludo at ei gilydd yn fwriadol. Fydden ni ddim yn dychmygu gwneud hyn heddiw, ond mae’n rhoi darlun diddorol i ni o arferion curadurol y gorffennol!

Fe soniaist dy fod yn treulio tipyn o amser yn gweithio ar Drysorau. Alli di sôn am dy waith ar Drysor yng Nghymru, ac unrhyw ddarganfyddiadau cyffrous yn ddiweddar?

Modrwy heboca o'r 17eg ganrif a gafwyd gennym trwy'r broses Drysor.

Dwi’n rhan o dîm yn yr Amgueddfa sy’n helpu i weinyddu proses Drysorau Cymru. Rydyn ni’n cynnig cyngor i bobl sy’n darganfod Trysor, crwneriaid, amgueddfeydd lleol ac eraill ar ddarganfyddiadau yng Nghymru a allai fod yn Drysor. Rhan fawr o fy rôl yw ymchwilio ac ysgrifennu adroddiadau arbenigol ar achosion o Drysor canoloesol ac ôl-ganoloesol, gan wneud argymhellion i grwneriaid sy’n penderfynu os yw rhywbeth yn cael ei ddynodi’n Drysor.

Beth yw’r un peth fyddet ti’n hoffi i ymwelwyr wybod am y gwaith sy’n digwydd tu ôl i’r llenni?

Mae gofalu am y casgliadau yn rhywbeth sy’n digwydd trwy’r amser. Un o brif gyfrifoldebau curadur yw dod o hyd i gydbwysedd rhwng darparu mynediad at gasgliadau, a gofalu am y casgliadau hynny i’w gwarchod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Ac yn olaf, beth yw dy hoff ddarn yng nghasgliad Amgueddfa Cymru, a pham?

Dwi’n cael trafferth mawr dewis un gwrthrych! Dwi wir yn mwynhau gweithio gyda phob math o eitemau, ond dwi’n arbennig o hoff o weithio gyda cherameg ganoloesol – darnau o grochenwaith a theils wedi torri! Mae cymaint y gallwn ei ddysgu o astudio’r darnau hyn, am y bobl a’u gwnaeth a’r bobl oedd yn eu defnyddio. Gallwn weld penderfyniadau a dewisiadau creadigol (ac weithiau ôl bys!) wedi’i gofnodi yn y clai. Un weithred gan un person, yn cynrychioli un foment mewn amser.

Darnau o jygiau o'r 14eg ganrif a ddarganfuwyd ym Mharc Drybridge, Trefynwy

Mae slipmat yn ddarn allweddol o offer DJ pan yn chwarae feinyl, yn enwedig i DJs sy hefyd yn crafu neu'n gwneud triciau eraill gyda'r trofwrdd. Mae llawer o DJs, gan gynnwys Jaffa, wedi darganfod yn gyflym iawn fod defnyddio system hi-fi mam a dad i ddysgu crafu yn mynd i ddifetha'u casgliad recordiau nhw. Yn hytrach na rhwbio'r feinyl yn erbyn rwber neu blastig y trofwrdd, mae slipmat yn gadael i ti symud y record yn ôl ac ymlaen yn gelfydd heb farcio'r feinyl. Am y rheswm yma'n unig, roedd angen i ni gynnwys pâr o slipmats yn yr arddangosfa, ond nid unrhyw bâr sydd gyda ni, ond y pâr cyntaf erioed i DJ Jaffa ei brynu.

Os nad wyt ti’n gyfarwydd â’r sin Hip Hop yng Nghymru, falle bo ti ddim wedi clywed am DJ Jaffa o'r blaen, felly dyma ychydig o’r hanes. Mae stori Jaffa hefyd yn cynnwys rhai o'r eitemau eraill yn yr arddangosfa, ac fe esbonia i fwy am y slipmats yna hefyd.

Fel llawer o bobl eraill yng Nghymru a'r DU, blas cyntaf Jason Farrell, neu DJ Jaffa, ar Hip Hop oedd fideo miwsig Malcolm McLaren, 'Buffalo Gals', oedd yn dangos graffiti, brecio, crafu a rapio gan artistiaid Efrog Newydd. Mae hefyd yn cofio cael cip ar y diwylliant ar raglen BBC2 Entertainment USA yn 1983.

Ond nid y World Famous Supreme Team DJs o'r fideo yna oedd e'n trio'u hefelychu ar y dechrau, ond brecwyr y Rock Steady Crew. Dechreuodd ymarfer mor aml ag y gallai, gartref ac yn yr ysgol, gan ddefnyddio unrhyw luniau neu glipiau o'r teledu y gallai gael gafael arnyn nhw. Pan oedd 'brecddawnsio' ar ei fwyaf poblogaidd ar ôl ffilmiau fel Beat Street a Breakdance the Movie yn 1984, roedd eisoes yn freciwr da iawn, ac fe gymerodd ran yn ei frwydr go iawn gynta yn erbyn criw o Bort Talbot yng nghanol dinas Caerdydd.

Does dim lle i roi holl hanes Jaffa yma, ond mae'r darn yma'n allweddol i gam nesaf ei ddatblygiad achos wedi brwydr yn erbyn criw o Fryste, daeth yn ffrindiau gyda nhw a dechrau treulio'u benwythnosau yn y ddinas dros y bont. Roedd yn mynd i bartïon Wild Bunch ac yn gweld y sîn ym Mryste yn tyfu o flaen ei lygaid, a sylwodd hefyd ar sut oedd darpar-aelodau Massive Attack yn mynd i ati i ddysgu'r grefft o DJio.

Ond y foment dyngedfennol, pan sylweddolodd ei fod e am droi at y decs, oedd gwylio'i ffrind Dennis Murray yn perfformio triciau trofwrdd ar system sain Galaxy Affair. Gyda llaw, Dennis Murray – neu DJ Easygroove – oedd un o arloeswyr y sîn rêfs.

Roedd DJ ei ganolfan ieuenctid leol yn yr Eglwys Newydd yn gadael i Jaffa chwarae recordiau o bryd i'w gilydd ac fe ddatblygodd ffordd o ddysgu crafu ar y system hi-fi gartref, gan ddefnyddio slipmats cardfwrdd syml y creodd ei hun. Dilyn ei glust oedd ffordd Jaffa o ddysgu, gan ddadansoddi clipiau sain byw o Bencampwriaeth y DMC lle'r oedd trofyrddwyr gorau'r byd yn cystadlu. Ond, pan gafodd ei set gyntaf o ddecs recordiau proffesiynol yn 1986, buan iawn y cyrhaeddodd ei sgiliau DJ y lefel nesaf.

Wrth gwrs, roedd yn rhaid prynu set go iawn o slipmats hefyd. Roedd wedi bod yn prynu recordiau o siop Spin-Offs yn Fulham Palace Road yn Hammersmith, gorllewin Llundain, trwy'r post yn bennaf bryd hynny. Greg James, y DJ o Efrog Newydd, oedd perchennog y siop. Roedd wedi symud i Lundain i helpu agor clwb nos The Embassy yn 1978. Mae Greg yn cael ei gydnabod yn eang fel y DJ cyntaf i ddod â steil disgo – cyfuno recordiau'n gelfydd a di-dor – i'r DU.

Roedd Spin-Offs hefyd yn adnabyddus am werthu'r offer DJ diweddaraf, felly dyma'r lle perffaith i ffeindio'r slipmats gorau. Mae Jaffa'n cofio mai DJ Richie Rich a'i wasanaethodd y diwrnod hwnnw. Roedd e’n DJ uchel ei barch ar y pryd, ac roedd ganddo ei sioe ei hun ar Kiss FM, yn y dyddiau pan oedd yn orsaf radio heb drwydded. Cafodd ambell i lwyddiant gyda recordiau Hip Hop a Hip House tanddaearol yn yr 80au a'r 90au, a dechreuodd label Gee Street.

Mae'r ffaith bod yr enw 'Mixmaster' ar y slipmats yn ddiddorol. Llond llaw o DJs gyda'r enw yna oedd bryd hynny. Nid oedd Mix Master Mike eto wedi ymuno â'r Beastie Boys nac wedi dechrau ei yrfa. Roedd Mixmaster Spade yn dal i wneud tapiau tanddaearol yn Compton, Califfornia. Y tri alla i feddwl am tua 1986 yw: Mixmaster Morris a'i Mongolian Hip Hop Show ar orsaf radio heb drwydded Network 21 yn Llundain, Mixmaster Ice o'r grŵp U.T.F.O yn Efrog Newydd a Mixmaster Gee and the Turntable Orchestra o Long Beach a gafodd gwpl o lwyddiannau tanddaearol gyda MCA Records. Ond dwi'n colli'r trywydd braidd nawr.

Fe wnaeth Jaffa gloi ei hun yn ei ystafell, ac ymarfer. Ymhen hir a hwyr, cafodd ei berswadio i osod ei ddecs tu allan i siop Rudi's Donut yng nghanolfan y Capitol ar ddiwedd Stryd y Frenhines, Caerdydd. Er bod rhai DJs clwb yn chwarae Hip Hop yn lleol ar y pryd, fel Paul Lyons yn Lloyds, mae llawer yn ystyried hwn fel y jam Hip Hop go iawn cyntaf yn y ddinas. Daeth Jaffa â meicroffon gyda fe, ac un rapiwr yn unig roddodd gynnig arni, sef Dike (ynganiad Dî-cei) o Gabalfa.

Ar ôl hwnna, roedd jams Hip Hop yn digwydd yn rheolaidd ar bnawn Sadwrn yng nghanolfan ieuenctid Grassroots. Byddai Jaffa ar y decs, a rapwyr fel Dike, Mello Dee (4Dee yn ddiweddarach) ac MC Eric (Me-One yn ddiweddarach) ar y meic. O'u cwmpas, ffurfiodd criw o'r enw Hard Rock Concept oedd yn cynnwys rapwyr, artistiaid graffiti ac wrth gwrs, Jaffa. Yn y cyfnod yma, roedd criwiau'n fwy amlwg nag unigolion, ond tua diwedd yr 80au, fe adawodd Jaffa ac Eric y criw a symud i Lundain. Wedi hynny cawsant gontract mawr gyda label Jive Records, ac ymddangosodd eu traciau ar yr albyms detholiad Def Reggae a Word Four o dan yr enw Just The Duce. Mae'r albyms yn yr arddangosfa hefyd.

Dychwelodd Jaffa i Gaerdydd yn y diwedd, a chafodd Eric lwyddiant byd-eang gyda Technotronic. Yn ystod y 90au cynnar, symudodd llawer o bobl oddi wrth Hip Hop draw i'r sîn rêfs a ddaeth yn anferth bron dros nos, ond fe helpodd Jaffa i gadw'r diwylliant i fynd gyda 4Dee, ei chwaer Berta Williams (RIP) a The Underdogs – sefydliad ieuenctid yn Llaneirwg oedd yn canolbwyntio ar ddatblygu sgiliau fel dawns Hip Hop, rapio a DJio. Mae wedi bod yn un o hoelion wyth y sîn byth ers hynny, ac wedi bod yn rhan o brojectau di-ri dros y blynyddoedd – o Rounda Records i grwpiau fel Tystion, Manchild, Erban Poets a Kidz With Toyz ac yn ddiweddar, Xenith.

Torrodd record y DU am y set DJ hira erioed pan fu wrth y decs am 70 awr, er iddo fethu curo Record y Byd o ddim ond pedair awr. Cefnogodd Snoop Dogg ar ei daith o'r DU ac mae'n dal i DJio bob penwythnos. Mae'n cyflwyno sioe This That & The Third ar yr orsaf Radio Raptz ym Mharis, gan chwarae recordiau artistiaid Cymreig mor aml â phosibl. Mae wedi bod yn rhan o recordiau ar draws y byd, fel DJ a chynhyrchydd, gan gynnwys The Yellow Album gan The Simpsons (gallwch ei glywed yn crafu ar y trac ‘The Ten Commandments of Bart’, a Dike wnaeth gyd-ysgrifennu'r geiriau).

Mae Jaffa hefyd wedi bod yn rhan annatod o greu'r arddangosfa hon, a'i wyneb ef sy ar ein posteri, felly mae'n teimlo'n addas i ni ganolbwyntio ar ei slipmats yma. Gobeithio bo chi hefyd yn gweld ar ôl darllen yr erthygl yma pam rydyn ni mor gyffrous i'w dangos. Dewch yn ôl at y blog yma i glywed mwy am eitemau eraill sy'n rhan o arddangosfa Hip Hop: Stori Cymru.