Hafan y Blog

Cymru a'r Môr

David Jenkins, 16 Chwefror 2018

Beth mae 'Cymru a'r Môr' yn ei olygu i mi?

Yn syml iawn, mae'n rhan fawr o bwy ydw i!

Ar ochr fy nhad, rwy'n nai, ŵyr, gor-nai, gor-ŵyr a gor-or-ŵyr i forwyr o bentref Aberporth yng Ngheredigion. Chwaraeodd pob un ei ran yn y cyfraniad anferth, anghymesur bron a wnaed gan forwyr Cymru at lynges fasnachol Prydain dros ddwy ganrif o 1750 i 1950.

Cododd pob un bron yn Gapten (Master Mariner) a dros y canrifoedd dyma nhw'n capteinio llongau o bob maint - o'r cychod bychain fyddai'n cario glo mân a chalchfaen i'r pentref yn y 19eg Ganrif, i'r cludydd mwyaf dan y lluman coch ddiwedd y 1960au.

Mae un o’m cyndeidiau yn gorwedd yn ddwfn dan ddyfroedd oer Newfoundland, lle bu farw wedi i'w long daro mynydd ia. Claddwyd un yn y fynwent Brydeinig yn Chacarita, Buenos Aires lle bu farw tra'n capteinio tramp yn cludo glo o Gaerdydd i bweru rheilffyrdd a lladd-dai yr Ariannin. Roedd yn rhaid i un arall ddelio â llofruddiaeth ar ei long wedi i ddadl rhwng y criw am ddyled gamblo fynd dros ben llestri.

Ond nid hanes anturiaethau morwyr yn unig yw hon.

Ar ddechrau'r 20fed ganrif, gyda hyd at hanner dynion y pentref wedi mynd i'r môr roedd cymuned Aberporth a nifer o bentrefi tebyg yn gymuned fatriarchaidd. Cymuned lle magai menywod cryf eu teuluoedd eu hunain tra'n hiraethu am eu hanwyliaid am gyfnodau maith. Mae'n anodd amgyffred y boen a'r gofid a brofwyd ar nosweithiau stormus dirifedi â milltiroedd maith rhyngddynt â'u cariadon.

Ond roedd manteision i fod yn wraig i gapten hefyd! Os oedd llong y gŵr yn cyrraedd porthladd Prydeinig, neu borthladd cyfagos ar y cyfandir, byddai'r wraig yn aml yn teithio i'w gyfarfod. Yn ogystal â chwmni cariadus, byddai cyfle hefyd i weld ffasiwn ddiweddaraf Caerdydd, Newcastle a Glasgow - neu Antwerp a Hamburg hyd yn oed! Byddai gwraig capten llong yn aml yn ennyn yr un parch ar y tir mawr ag y byddai ei gŵr ar y môr. Feiddiai neb alw fy hen fam-gu yn ddim ond Mrs. Capten Jenkins!

Er gwaethaf y llinach hwn, drwy siawns gyrfa cefais fy magu filltiroedd o'r môr ym Meirionydd. Dim ond dros wyliau ysgol fydden ni'n cael cyfle i ymweld ag Aberporth a mwynhau pysgota mecryll a gosod cewyll cimwch. Meirionydd yw cartref teuluol fy mam, ac mae ei theulu wedi bod yn ffermio yng ngogledd yr hen sir honno ers oes Elisabeth I o leiaf.

Bychan fyddai dylanwad y môr ar eu bywydau bob dydd meddech chi. Ond ganol y 1880au bu'n rhaid iddynt adael eu cartref, Tŷ Ucha' ym mhentref Llanwddyn, pan godwyd argae ar afon Efyrnwy i ddarparu dŵr ar gyfer Lerpwl oedd ar anterth ei llwyddiant fel un o borthladdoedd blaenaf Prydain. Ymestynna dylanwad y môr ymhell tu hwnt i'r arfordir, felly cofiwch bod y digwyddiad eleni yn perthyn i Gymru gyfan, ac nid ein cymunedau glan môr yn unig.

 

Dr David Jenkins

Cymrawd Ymchwil er Anrhydedd
Gweld Proffil

sylw (2)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.
John James
25 Awst 2020, 04:35
I believe that Eleanor Jenkins was wife of my first cousin three times removed, Griffith Thomas (1883–1964). Our family is similarly made up of Aberporth Master Mariners.
Sara Hollett
11 Mawrth 2020, 21:45
I really enjoyed reading this. I noticed you were giving a talk in Aberporth and googled you as my great uncle Captain Griffith Thomas Bryn Eirig, Aberporth, married an Elizabeth Jenkins whose family were all “ on sea”. It would seem you are not related to that family.
My paternal grandfather was a descendant of Hezekiah Thomas of Aberporth and my late father was most interested in the maritime history of Wales. Sadly he died before the digital age but had several books which I have inherited. Thank you for the article.