Sut mae pacio a symud Amgueddfa?

Un o rannau cyntaf a mwyaf ein prosiect ailddatblygu fu'r gwaith o symud y rhan fwyaf o'n casgliadau oddi ar y safle i ganolfan gasglu gyfagos. 

Roedd hyn yn angenrheidiol er mwyn sicrhau eu diogelwch tra bod gwaith adnewyddu ac adeiladu yn cael ei wneud ar y safle.

Dechreuwyd y gwaith yn ôl ym mis Gorffennaf 2024 gyda phenodiad 2 Gynorthwyydd Casgliadau newydd - Osian Thomas a Mathew Williams - a ymunodd â’r Curadur Cadi Iolen, i ddechrau ar y dasg enfawr o eitemeiddio, labelu a phacio pob gwrthrych yn yr Amgueddfa. 

Yma maen nhw'n dweud ychydig mwy wrthym am yr hyn oedd ynghlwm wrth 'symud amgueddfa'.

"Mae dros 8,000 o greiriau yn ein casgliad - roedd hon yn broject anferth!" Cadi Iolen, Curadur

Mae Amgueddfa Lechi Cymru wedi’i lleoli yng ngweithdai peirianneg gwreiddiol y Gilfach Ddu, ac fe’i hagorwyd yn 1972 yn dilyn ymgyrch i’w chadw’n gyflawn fel Amgueddfa. Er bod y rhan fwyaf o'n casgliad wedi'i ddogfennu, nid oedd nifer mawr wedi a felly rydym wedi gorfod mynd yn ôl at y pethau sylfaenol a dogfennu a thagio popeth yn yr Amgueddfa fel bod popeth wedi'i recordio. 

“Mae’n broses sydd erioed wedi cael ei wneud yn yr Amgueddfa Lechi o’r blaen. Pan agorodd yr amgueddfa yn 1972 doedd o ddim mewn adeilad newydd efo waliau gwyn, a phobl yn dod â phethau i mewn i’w rhoi i ni. Roedd hi’n anodd gwybod beth oedd yma yn wreiddiol a beth sydd wedi cael ei gludo yma gan staff yr amgueddfa dros yr holl flynyddoedd. Ond wrth gwrs mae hynny hefyd wedi rhoi math gwahanol o amgueddfa i ni sydd mor unigryw ei naws."  Cadi Iolen, Curadur O'r patrwm pren lleiaf i’n locomotif hyfryd, UNA, mae gweithdai’r Gilfach Ddu bellach yn le gwahanol iawn i’r hyn y mae pobl wedi arfer ei weld. 

Mae'r gwrthrychau llai naill ai wedi cael eu rhoi mewn bocsys, eu slotio ar silffoedd neu mewn droriau.  O fyrddau trin llechi i feginau, blociau, a thaclau i beiriannau trwsio, mae maint y prosiect wedi bod yn aruthrol ac yn syndod ar adegau. Wrth symud drwy’r Amgueddfa rydym wedi gwneud rhai darganfyddiadau syfrdanol. 

"Ddois i o hyd i focs o offer a oedd yn berchen i'r teulu Patrwm a oedd yn gweithio yn y Llofft Patrwm ers talwm. Roedd y bocs wedi ei guddio o dan fagiau  phatrymau ers blynyddoedd. Rydyn ni mor falch ein bod ni wedi dod ar eu traws gan eu bod nhw – fel llawer o eitemau yn yr Amgueddfa – i’w gweld wedi cael eu gadael fel ag yr oedden nhw pan gaewyd cyfadeilad y gweithdai yn 1969!  Mathew Williams, Cynorthwydd Casgliadau

Roedd y Ffowndri yn ystafell arall yr oedd angen ei chofnodi cyn symud eitemau. Ar un adeg roedd yr ardal dywod anferth yng nghanol yr ystafell wedi’i llenwi â blychau castio ac offer metel ac roedd y waliau wedi’u haddurno â phatrymau pren mor fawr fel ei bod yn anodd amgyffred eu maint nes iddynt ddod oddi ar y wal yn y pen draw – pob un yn datgelu eu hen argraffnod ar y gwaith paent y tu ôl iddynt.

"Wrth archwilio'r adeilad, fe wnaethon ni ddarganfod sawl darn graffiti cudd. Yn Llofft y Gwirfoddolwyr, daethom o hyd i ddarluniau o arweinwyr rhyfel o’r Ail Ryfel Byd, a oedd wedi’u cuddio’n flaenorol y tu ôl i raciau storio. Fe wnes i ddarganfyddiad personol wrth dagio offer ar y craen yn y Ffowndri. Roedd fy nhaid, Gwynfryn Thomas, yn gweithio yno fel Moulder, a sylwais ar “GT” wedi'i ysgythru i'r gwaith coed. Er mawr syndod i mi, fe wnes i gyfri naw o'r hiinitals ar y craen - cysylltiad teimladwy â hanes fy nheulu." Osian Thomas, Cynorthwydd Casgliadau

Caewyd yr Amgueddfa ddiwedd mis Hydref 2024 ac ym mis Tachwedd dechreuwyd ar y gwaith symud! Roedd hyn yn heriol ar sawl lefel, o eitemau enfawr oedd angen eu cludiant eu hunain i symud yr holl eitemau bach mewn blychau storio. Gan weithio gyda Restore Harrow Green – cwmni symud arbenigol sy’n arbenigo mewn symud llyfrgelloedd, amgueddfeydd a swyddfeydd ar raddfa fawr – cafodd pethau eu hadleoli’n gyflym ac effeithlon iawn. 

Un o'r ystafelloedd cyntaf i gael ei wagio oedd Llofft y Gwirfoddolwyr (yr ystafell olaf yn y llofft patrwm) a oedd yn llawn Casgliadau Cadwedig o batrymau pren a gwrthrychau eraill. Dilynodd y Ffowndri, Efail, Caban ac o ystafell i ystafell, trawsnewidiodd yr amgueddfa'n araf o fod yn lle llawn gwrthrychau lle'r oedd gofod yn brin, i deimlo'n wag iasol.

Yna daeth yn amser symud y gwrthrychau mwy ar brif iard yr Amgueddfa. Pwy fyddai wedi meddwl ar ddechrau’r daith ailddatblygu hon y byddem yn gweld un o’n boeleri locomotif yn hongian dros iard yr amgueddfa gan graen ar fore dydd Iau? 

Mae hi wedi bod yn daith ddysgu wirioneddol i ni, un sydd wedi gwneud i ni sylweddoli a gwerthfawrogi maint ac amrywiaeth holl gasgliadau’r Amgueddfa. Mae hefyd wedi bod yn daith hynod werth chweil, yn trin gwrthrychau a oedd yn cael eu cadw ddiwethaf gan y gweithwyr yma ac sydd bellach yn eu gweld i gyd yn drefnus ac yn cael eu storio yn y Storfa Casgliadau newydd. (Osian) 

Ond dim ond diwedd pennod gyntaf y prosiect ailddatblygu mawr hwn yw hyn. 

Mae’r gwrthrychau bellach wedi dod o hyd i gartref dros dro newydd yn ein canolfan Gasgliadau newydd yn Llandegai ger Bangor. 

Rydyn ni'n cynllunio diwrnodau agored yno yn fuan ...ond byddwn yn dweud wrthych chi am y gofod anhygoel hwnnw yn y blog nesaf!