: Ymgysylltu â'r Gymuned

“March brings breezes, loud and shrill, 
To stir the dancing daffodil.” Sara Coleridge, The Garden Year 

March is Most Likely the Gardener's Busiest Month!

This month has consisted of sowing, sowing, and more sowing! We've sown different varieties of tomatoes, aubergines, runner beans, chilies, watermelons, salad leaves, herbs, and roots (to name a few!). Most have started life in propagators in the orange container (more on that later) or in the polytunnel, as most seedlings prefer a warm environment to germinate. Hardier seeds like spinach have been directly sown outside.

Move Over, Marvin Gaye!

Ani and Laurence expertly pruned the grapevine in the polytunnel. This is the time to cut back the vine to encourage new growth. Don't be afraid to cut back more than you think. The rule of thumb is to choose a few of the strongest canes to leave and prune the rest. Typically, people choose 10 to 12 good canes and shorten them to four or five buds each.

The Hügelkultur Method

We tried the Hügelkultur method with our raised beds alongside the glass panels of the colonnade. In Hügelkultur, you layer different organic materials together, which will slowly release nutrients into the soil for years to come. To try it yourself, simply add a base layer of cardboard, wood such as logs and smaller dried twigs, and hay or grass cuttings, followed by green organic material. Then layer a lot of compost and topsoil, and you're ready to plant. Please note that the soil level will fall as the layers decompose. In this case, simply add another layer of soil to the top.

Bye-Bye, Orange!

This month has seen us update one of the staples in the GRAFT garden: the orange container. Over the years, the vibrant orange container has, well, become a bit tired and showed its age. So we decided to give it a facelift and employed the expertise of brothers Hassan and Kareem, who designed and painted the container. It's turned some heads and really given the garden a new lease on life! The design reflects the important elements of the garden and connects to nature.

A Cockleshell Pathway

We took delivery of some Penclawdd cockles to build a cockleshell pathway, making the garden more accessible, especially on rainy days. This will be an ongoing project, so watch this space!

Natural Dyes Workshop

On Thursday, March 14th, GRAFT volunteers visited the National Wool Museum in Drefach to learn about natural dyes and how to incorporate them into the GRAFT garden.

Susan taught everyone about the natural dyeing process using different plants. Then, everyone had a go at dyeing wool themselves in various colors. They even gave GRAFT seeds to get started, which we plan to plant this month!

Chai and Chat Takeover 

We are fortunate to be able to work with and host many community events and groups here at the Waterfront Museum! We're even more fortunate to offer them a taste of different aspects of the museum. On Wednesday, March 27th, the Chai and Chat group, which meets weekly at the museum, visited GRAFT and helped plant some seeds, transplant tomato seedlings, move strawberry plants, and harvest salad from our polytunnel. We're excited to welcome them back to the garden in the future!

Farewell, Zoë!

March also sees us sadly say farewell to one of the project founders, Zoë, who will be leaving the museum for new adventures! She leaves a great legacy in GRAFT and will be missed by all the volunteers, partners, and staff who use the garden.

I will be updating readers every month or two months with the general work we have done in the garden. We will pass on information we have learnt, things we have done well (and not so well) and any tips for budding gardeners (or experienced gardeners) out there to take to your own green space. I will also include a seasonal recipe from The Shared Plate using ingredients from GRAFT. 

“Waeth pa mor hir y gaeaf, mae’r gwanwyn yn sicr o ddilyn”. 

I lawer, Mawrth yw'r mis i ddechrau hau, plannu a chyffroi am flwyddyn yn llawn cynhaeaf. Ond dyw gwirfoddolwyr GRAFT heb aros a disgwyl am fis Mawrth – maen nhw wedi palu ’mlaen drwy dywydd oer y gaeaf yn tacluso a pharatoi’r ardd ar gyfer y flwyddyn i ddod. 

Ar ôl ychydig wythnosau o ymlacio, roedden ni nol ar 12 ac 19 Ionawr. Gyda’r tywydd garw a’r toriadau pŵer yn yr Amgueddfa dyma ni’n cadw at waith cynnal a chadw, gan glirio rhai o’n gwelyau uchel a pharatoi gwelyau i’w plannu yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Tasg fwy cyffrous oedd trefnu’r holl hadau yn ôl y mis [Cyngor Craff] wnaeth ein helpu i gynllunio pa hadau oedd angen eu prynu gan ein cyflenwyr (Real Seeds, a’r Incredible Seed Hub) a threfnu amserlen dyfu y flwyddyn i ddod. 

Dyma ni hefyd yn clirio a thocio’r Fedwen a phlannu rhywfaint o ddraenen ddu a draenen wen. Bydd hyn yn gwneud y clawdd yn fwy deniadol i rywogaethau bywyd gwyllt (a gallwn ni hefyd gasglu mwyar blasus). 

Compost campus! Mae compost mor bwysig i'r ardd am lawer o resymau. Mae'n lleihau gwastraff a thirlenwi ac arbed dŵr, ac yn cyfoethogi'r pridd ac ychwanegu cymaint o ficro-organebau. Mae'n wych i'r amgylchedd – drwy gompostio gartref rydych chi’n lleihau eich ôl troed carbon drwy beidio â phrynu gwrtaith ffatri. [Cyngor Craff] Pethau da i’w taflu i’r pentwr compost yw: sborion ffrwythau a llysiau, gwaddod coffi, cregyn wyau (ond maen nhw’n cymryd amser i bydru), toriadau glaswellt a phlanhigion. PEIDIWCH ychwanegu: bara, cynhyrchion llaeth, reis ac unrhyw beth sydd ddim yn fioddiraddadwy, fel plastigion, papur sgleiniog, sticeri a rhai brandiau bagiau te. 

Arweiniodd Annie y gwirfoddolwyr GRAFT a thrigolion Gofal Dydd West Cross i wagio a hidlo’r pentwr compost, a thynnu mwydod allan i'w hychwanegu eto. 

Bob mis neu ddau bydda i’n rhannu’r newyddion diweddaraf am ein gwaith yn yr ardd. Byddwn ni’n rhannu unrhyw beth rydyn ni’n ei ddysgu, beth sydd wedi gweithio’n dda (a ddim cystal) ac unrhyw awgrymiadau i arddwyr (hen a newydd) eu defnyddio yn eich mannau gwyrdd eich hun. Bydda i hefyd yn cynnwys rysáit tymhorol o The Shared Plate gan ddefnyddio cynhwysion GRAFT. 

“Does dim camgymeriadau wrth arddio – dim ond arbrofion.” Janet Kilburn Phillips

Yw Chwefror yn rhy gynnar i ddechrau plannu? Nawr mae hwn yn bwnc dadleuol yn y byd garddio… Ond fe wnaethon ni roi cynnig ar blannu cynnar.

Ddiwedd Ionawr a dechrau Chwefror dyma ni’n plannu winwns a phannas (hadau) yn uniongyrchol, plannu ffa a hau tomatos, planhigion wy, tsili, puprunnau a phys pêr cynnar. Dyma ni hefyd yn plannu llawrwydden mewn pot wrth y gegin a dau goesyn mwyar duon yng ngwely'r goedwig. Mae dechrau'n gynnar yn golygu proses egino arafach ond cnwd cynharach. 

Byddwn ni’n hau mathau gwahanol yn ddiweddarach i sicrhau rhagor o gnwd yn ddiweddarach yn y flwyddyn. [Cyngor Craff] Dim ond os oes gennych chi ffrâm dyfu wedi'i chynhesu neu silff uwchben rheiddiadur y dylech chi ddechrau'n gynnar. 

Dyma ni’n arwain gweithdy ar greu cymysgedd potio. Eleni rydyn ni’n defnyddio dwy ran o’n compost ein hunain, dwy ran coir (rhisgl cnau coco), ac un rhan perlit. Mae hyn yn rhoi cyfle da i bob hedyn newydd. Yr unig anfantais o ddefnyddio eich compost eich hun yw'r chwyn ... rydyn ni wedi darganfod bod egino gyda'ch compost eich hun yn annog chwyn. Oes gennych chi gymysgedd potio arall rydych chi'n taeru sy'n ddelfrydol? Rhowch wybod i ni! 

Yn ddiweddarach yn y mis aeth Ian ati i atgyweirio'r gwelyau pren, gan ddysgu'r broses i ddau o wirfoddolwyr GRAFT. Dyma ni hefyd yn adeiladu chwe gwely uchel arall o haearn rhychiog, fydd yn dilyn ymyl wydr yr Amgueddfa. Gan fod hon yn rhan fwy cysgodol o'r ardd, rhaid i ni gynllunio'n ofalus beth i'w blannu. Dewch i gael golwg pan fyddwch chi’n ymweld nesaf, maen nhw'n edrych yn wych! I lenwi'r gwelyau dyma ni’n pacio’r gwaelod gyda chardfwrdd a llawer o doriadau a changhennau, cyn ychwanegu uwchbridd. Pan fydd y deunydd organig hwn yn dadelfennu bydd yn rhoi maetholion i'r pridd.

Ddiwedd Chwefror dyma ni’n plannu sbigoglys, ac amrywiaeth o berlysiau (teim, oregano, penrhudd, basil) yn y twnelau polythen. Dyma ni hefyd yn blaen-blannu ein tatws mewn bocsys wyau gyda'r 'llygaid' wyneb i fyny (chitting yn Saesneg). Pan fyddan nhw’n egino byddan nhw'n barod i’w plannu yn y ddaear. Does dim rhaid blaen-blannu wrth gwrs, gallwch chi eu rhoi nhw’n syth yn y gwely tyfu. [Cyngor Craff] Tyfu tatws gartref! Sawl gwaith ydych chi wedi dechrau ar y tatws stwns a chanfod taten yn egino? Gallwch chi dorri’r rhain yn hanner a'u gosod mewn pridd i gael cnwd mawr o datws cartref. Rhowch gynnig arni a rhoi gwybod sut hwyl gewch chi! 

Pwmpen wedi'i rhostio gyda thahini wedi'i chwipio

Digon i 4 person

Cynhwysion

1.2 k pwmpen o'ch dewis, wedi tynnu’r hadu a'i dorri'n dalpiau

3 llwy fwrdd o olew

1 winwnsyn coch, wedi'i dorri'n fân

Ychydig o finegr gwin coch

200g tahini

Ychydig o sudd lemwn

Llond llaw o ddail mintys

Halen a phupur

Dull

Cynheswch y ffwrn i 180 gradd

Rhostiwch y bwmpen (gydag ychydig o olew a halen) am 40 munud, gan ei droi hanner ffordd

Rhowch winwnsyn mewn powlen gyda finegr a phinsiad o halen a’i gymysgu’n dda

Mewn powlen arall, ychwanegwch 125ml o ddŵr oer at y tahini a’i chwisgio’n dda

Ychwanegwch sudd lemwn a halen at eich dant

I’w weini, rhowch y tahini ar y plât, a’r bwmpen, winwns picls, dail mintys wedi’u rhwygo a halen a phupur ar ei ben

Bob mis neu ddau bydda i’n rhannu’r newyddion diweddaraf am ein gwaith yn yr ardd. Byddwn ni’n rhannu unrhyw beth rydyn ni’n ei ddysgu, beth sydd wedi gweithio’n dda (a ddim cystal) ac unrhyw awgrymiadau i arddwyr (hen a newydd) eu defnyddio yn eich mannau gwyrdd eich hun. Bydda i hefyd yn cynnwys rysáit tymhorol o The Shared Plate gan ddefnyddio cynhwysion GRAFT.

Fis Medi diwethaf, wnaethon ni ddathlu Wythnos Addysg Oedolion, ochr yn ochr â darparwyr dysgu eraill ledled Cymru. 
Roedden ni’n llawn cyffro i gynnal gweithgareddau ym mhob un o’r saith amgueddfa yn nheulu Amgueddfa Cymru, gan adeiladu ar ein cynigion cyfredol a threialu sesiynau a gweithgareddau newydd.
Yn Sain Ffagan, datblygon ni raglen lawn o weithgareddau ar gyfer yr wythnos, gan gynnwys sesiynau blasu a gweithdai crefft, teithiau natur meddylgar, a chyfleoedd i ddysgwyr Cymraeg a Saesneg.
Cafodd rhaglen Amgueddfa Cymru ei hyrwyddo trwy’r adran newydd Dysgu Oedolion a Chymunedau ar ein gwefan, gyda gweithgareddau hefyd yn cael eu hysbysebu ar dudalen Digwyddiadau pob safle. Cawson ni gyfle i hyrwyddo ein rhaglen trwy lwyfan Wythnos Addysg Oedolion, a gefnogir gan y Sefydliad Dysgu a Gwaith, a chynhalion ni ymgyrch gynhwysfawr ar y cyfryngau cymdeithasol cyn ac yn ystod yr wythnos, ar X (Twitter), Instagram a Facebook. 
Yn rhan o’r gwaith hwn, aethon ni ati hefyd i hyrwyddo ein cyfres o diwtorialau a sesiynau blasu crefft rhithwir a’r adnoddau dysgwyr hunandywys rydyn ni’n eu cynnig. 
Buon ni’n gweithio’n agos gyda phartneriaid gan gynnwys Dysgu Cymraeg Caerdydd, Menter Caerdydd, Addysg Oedolion Cymru a Creative Lives, i gyfoethogi’r rhaglen a sicrhau ei bod wedi’i theilwra i anghenion y dysgwyr roedden ni’n gobeithio eu denu.
Yn ystod yr wythnos, gwelson ni 160 o bobl yn cymryd rhan mewn gweithgareddau dysgu yn Sain Ffagan, a chyfanswm o 331 o bobl ar draws safleoedd Amgueddfa Cymru. Rydyn ni’n falch iawn o ddweud mai dyma oedd yr Wythnos Addysg Oedolion fwyaf erioed i ni yn Amgueddfa Cymru. Gallwch weld rhai o’r uchafbwyntiau yma: https://youtu.be/lgKtmLHr1_Q 
Roedden ni’n awyddus i gasglu adborth gan y dysgwyr i’n helpu ni i ddatblygu a gwella ein darpariaeth addysg i oedolion ledled y sefydliad. 

Dyma sampl o’r adborth a gawson ni:

“Amgylchedd gwych, cadarnhaol, creadigol.” 
“Mae dysgu sgìl newydd yn hwyl ac yn rhoi boddhad.”  
“Profiad cymdeithasol a therapiwtig dros ben.”  
“Roeddwn i wir wedi mwynhau’r gweithdy. Profiad hwyliog a chadarnhaol iawn. Roedd yr hwyluswyr yn wirioneddol gyfeillgar, ac roedd y gweithdy yn therapiwtig a chymdeithasol.”  
“Wedi mwynhau’n fawr – cyfle gwych i ddysgu sgìl newydd. Athro gwych. Rwy’n teimlo wedi ymlacio’n llwyr ‘nawr.” 
“Taith gerdded ddifyr a diddorol iawn – gwelais i bethau nad oeddwn i wedi sylwi arnynt o’r blaen.” 
“Yn agor drws i fyd hudol.”  
“Roeddwn i wir wedi mwynhau’r daith natur feddylgar yn Sain Ffagan. Dysgais i lawer, a byddwn i’n ei hargymell! Roedd yn wych cael rhywun mor wybodus yn arwain y sesiwn.” 
“Amgylchedd cyfeillgar iawn; felly os ydych chi am roi cynnig ar rywbeth newydd, ewch amdani!” (gwehyddu bwydwyr adar helyg) 
“Wedi fy ngrymuso! Ffordd wych o ddysgu sgìl newydd.” 
“Llawer o hwyl! Ewch amdani, byddwch chi’n mwynhau dysgu sgìl newydd!”  
“Dw i’n meddwl bod digwyddiadau yn y Gymraeg yn dda iawn.”  
“Rydw i bob amser wedi eisiau gwneud torch hydref, a rhoddodd y cwrs yr hyder i mi. Roedd yn gwrs ysbrydoledig.” 
"Roedd yr hyfforddiant yn rhagorol. Roedd yna help pan oedd angen, ond rhoddwyd digon o le ac amser i chi roi cynnig arni eich hun.”  
“Wedi gwir fwynhau tynnu lluniau eto ar ôl 20 mlynedd. Rhaid i mi ailgydio ynddi nawr!” 
“Roeddwn i wedi mwynhau’r sesiwn sgetsio yn Sain Ffagan yn fawr iawn, yn ogystal â natur galonogol y grŵp.”  
“Sesiwn ysgogol, gefnogol a chalonogol dan arweiniad rhagorol Marion a Gareth. Diolch i Loveday am drefnu mor wych.” (Gweithdy sgetsio yn Sain Ffagan gyda Creative Lives).  
“Mae’n teimlo mor wych rhoi cynnig ar rywbeth newydd a gweld y canlyniadau mor gyflym.” (Sesiwn flas ar enamlo).  

Rhaglenni gwaddol: 

Diolch i’r cyfleoedd a gawson ni i dreialu gweithgareddau yn ystod Wythnos Addysg Oedolion, rydyn ni bellach wedi lansio tair rhaglen Addysg Oedolion reolaidd newydd yn Sain Ffagan ac yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd:
Ein rhaglen Teithiau Disgrifiad Sain fisol (a rennir rhwng y ddwy amgueddfa bob yn ail fis, ac a fydd yn cael ei lansio yn Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru yng Nghaerllion cyn bo hir, gyda’r bwriad o’i hymestyn i safleoedd eraill yn ôl y capasiti). 
Ein Grŵp Sgetsio misol yn Sain Ffagan, mewn partneriaeth â Creative Lives (ac yn adeiladu ar lwyddiant Grŵp Arlunio Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd). Rydyn ni wedi cynnal tair sesiwn hyd yma. Denodd y sesiwn gyntaf 6 unigolyn, yr ail 8 unigolyn, a’r drydedd 24! Bu’r adborth yn gadarnhaol ac mae’r neges yn cael ei lledaenu i bobman. Os hoffech ymuno â ni fis nesaf, mae croeso i chi wneud. Mae’r holl wybodaeth ar gael yn y ddolen uchod. 
Sesiynau Bore i Ddysgwyr Cymraeg tymhorol newydd ar y cyd â Dysgu Cymraeg Caerdydd a Menter Caerdydd. Y tymor diwethaf, bu i ni groesawu 35 o ddysgwyr Cymraeg i’r Amgueddfa i gymryd rhan mewn sesiwn ar draddodiadau’r Nadolig yng Nghymru. Rydyn ni’n edrych ymlaen at groesawu grŵp o siaradwyr a dysgwyr Cymraeg ar 25 Ionawr ar gyfer Dydd Santes Dwynwen, lle byddwn ni’n archwilio’r casgliad o Lwyau Caru, ac yna’n cynnal y Bore i Ddysgwyr Cymraeg nesaf. 
Mae’r chwe addewid sy’n rhan o’n strategaeth ddeng mlynedd Amgueddfa 2030 wedi’u hymgorffori yn ein rhaglen addysg oedolion drwyddi draw, ac yn benodol yr addewid i ysbrydoli creadigrwydd a dysgu am oes. 
Edrychwn ni ymlaen at barhau i dyfu ein darpariaeth addysg oedolion, a gobeithiwn eich croesawu i un o’n hamgueddfeydd yn 2024 i gymryd rhan mewn gweithgaredd neu i fwynhau defnyddio un o’n hadnoddau hunandywys i ddysgwyr. 

Yn ddiweddar, cwblhawyd Harri Leoliad Datblygu Sgiliau yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, lle bu’n cysgodi ein staff Blaen Tŷ un diwrnod yr wythnos am 6 mis. Mae’r lleoliadau hyn yn cynnig profiad yn y gweithle i bobl 16+ sydd â rhwystrau at waith, gan roi cyfle iddynt feithrin sgiliau a hyder. Yn Sain Ffagan rydym yn benodol yn cefnogi unigolion sy’n ddwyieithog ac yn siarad Cymraeg ar gyfer lleoliadau datblygu sgiliau blaen tŷ.
 

Cyn i Harri orffen, cawsom sgwrs i weld sut brofiad oedd cymryd rhan mewn lleoliad datblygu sgiliau yn Sain Ffagan! Dyma beth ddywedodd:

Sut wnaethoch chi gychwyn y Lleoliad Datblygu Sgiliau gyda ni yn Amgueddfa Cymru?

Dechreuais ym mis Medi 2022. Fe wnes i helpu gyda’r Ŵyl Fwyd yn Sain Ffagan a rhoddodd Lauren o Elite Employment Support fi mewn cysylltiad â’r adran Gwirfoddoli a Lleoliadau. Cyfarfûm â thîm Sain Ffagan. Rwy’n ddwyieithog ac mae’n fonws ychwanegol y gallwn ddefnyddio fy Nghymraeg tra ar leoliad.

Beth wnaethoch chi tra ar leoliad?

Dechreuais yn yr orielau am 2 awr. Teimlais yr angen i ymestyn fy oriau i 10.00-3.00, a oedd yn iawn.

Tra yn yr orielau bûm yn helpu Cynorthwywyr yr Amgueddfa drwy ddefnyddio’r cliciwr i gyfrif presenoldeb pobl.

Weithiau byddwn i'n helpu A fydd yn glanhau unrhyw ollyngiadau yn yr orielau.

Treuliais ddiwrnod gyda Ryland - dwi'n cofio teithio gydag e ar y bygi i'r castell, roedd hynny'n hwyl! Gwnaethom yn siŵr bod yr ardd a'r amgylchedd yn daclus.

Beth ddysgoch chi yn ystod eich amser yn Sain Ffagan?

Dysgais sgiliau gweithio mewn tîm a dysgais am yr amgueddfa ei hun. Cyfathrebu â Chynorthwywyr yr Amgueddfa. Pe bawn i byth yn siŵr beth i'w ddweud wrth ymwelwyr, byddwn yn cael cyngor gan Gynorthwywyr yr Amgueddfa. Roedd siarad â Bryn (aelod o staff Sain Ffagan) yn graff iawn ar yr hanes.

Beth wnaethoch chi ei fwynhau am eich profiad?

Popeth!

Er enghraifft, prynais ychydig o fara o'r becws ac roedd fy rhieni a'm brawd wrth eu bodd. 

I mi roeddwn i'n teimlo'n fwy hamddenol a fy mod gartref yma. Cefais fy nghyflwyno i lawer o Gynorthwywyr Amgueddfa, roeddent yn ddiddorol iawn, yn siaradus, yn gyfeillgar ac yn annwyl.

Diolch yn fawr iawn i Harri am siarad gyda ni am ei amser yn Sain Ffagan ar leoliad. Mae Harri nawr wedi cael ei recriwtio fel aelod o staff pwll ar gyfer y siop yn Sain Ffagan, felly llongyfarchiadau mawr iddo!