: Casgliadau ac Ymchwil

'Da ni wrthi'n paratoi ar gyfer y project ailddatblygu yn Amgueddfa Lechi Cymru, sydd ar ddechrau ym mis Tachwedd 2024! Ac eisiau rhoi cyfle i wirfoddolwyr fod yn rhan o'r project drwy helpu ni glanhau, catalogio a phacio'r casgliad o batrymau yn y Llofft Batrwm.

Er mwyn sicrhau bod ein casgliadau diwydiannol pwysig yn cael eu gwarchod tra bod gwaith cadwraeth ac adnewyddu hanfodol yn cael ei wneud i’r Gilfach Ddu, mae’r casgliad yn symud. Wel... rhan ohono! Mae ein Cynorthwywyr Casgliadau a Chatalogio, Mathew ac Osian, eisoes wedi bod yn brysur yn atodi labeli ac yn catalogio eitemau o’r casgliad sydd heb eu cofnodi'n mor fanwl o’r blaen. Byddant yn eu glanhau a'u pacio'n ddiogel gan ddefnyddio papur sidan.

Mae hon yn gyfle gwych i ni fel amgueddfa groesawu gwirfoddolwyr mewn ffyrdd newydd. Hoffwn fanteisio ar y cyfle a rhoi cyfleoedd i bobl leol cael profiadau, datblygu sgiliau a chael gwella eu hiechyd meddwl trwy wirfoddoli.

Swnio'n ddiddorol? Eisiau Cymryd Rhan? Beth am edrych ar ddisgrifiad rôl Gwirfoddolwr Casgliadau sydd ar ein wefan. Bydd modd gwirfoddoli ar ddyddiau Mawrth neu Iau, 10:00-1:00 er gallwn fod yn hyblyg i siwtio trafnidiaeth cyhoeddus. Bydd y project yma'n rhedeg rhwng 24 Medi a 31 Hydref, ond bydd projectau gwahanol gyda'r casgliadau yn cychwyn yn y flwyddyn newydd. Unrhyw gwestiynau? Cysylltwch â Chloe Ward, ein Cydlynydd Gwirfoddoli ac Ymgysylltu ar chloe.ward@amgueddfacymru.ac.uk.

Safbwynt(iau): Dadwladychu Treftadaeth 
Project dadwladychu a gomisiynwyd gan Amgueddfa Cymru mewn partneriaeth â Chyngor Celfyddydau Cymru yw Safbwynt(iau). A minnau'n brif artist yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, rydw i wedi bod yn cydweithio â Ways of Working, corff celfyddydol sy'n gymdeithasol ymwybodol, er mwyn ail-ddychmygu’r amgueddfa yn ofod lle gellid cynnal a datgymalu naratifau grym.

⁠Dadwladychu'r Amgueddfa: Wynebu Gwaddol Cymhleth 
Dechreuwyd ein project trwy ofyn cwestiwn sylfaenol: a all amgueddfa, sefydliad sydd â'i gwreiddiau'n ddwfn yn hanes gwladychu, fyth gael ei ddadwladychu mewn gwirionedd? Yng ngeiriau enwog Audre Lorde, 'Ni fydd offer y meistr fyth yn datgymalu tŷ'r meistr.' Dyma ddangos cymhlethdod dadwladychu a'r angen brys sydd i'r gwaith. Rhaid i ni edrych ar y straeon a adroddir a dirnad straeon pwy ydynt, lleisiau pwy sy'n cael eu clywed a gwaddol pwy sy'n cael eu cydnabod o fewn y gofodau hyn. O fewn sefydliad, gall dadwladychu ddigwydd mewn nifer o ffyrdd – o greu gweladwyedd a chynhwysedd i ddatganoli naratifau sydd wedi cael lle amlwg – a gellir ei wneud mewn ffordd sy'n cadw digon o le i empathi hefyd.

Cafodd y sgyrsiau hanfodol hyn eu cyfoethogi gan fewnbwn yr Athro Corrine Fowler, arbenigwr yng ngwaddol gwladychiaeth a Nusrat Ahmed, Prif Guradur Oriel De Asia yn Amgueddfa Manceinion. Roedd eu harbenigedd yn ein tywys wrth i ni ymrafael â chymhlethdod dadwladychu yn Sain Ffagan.

Creu Gweladwyedd yn Sain Ffagan 
⁠Mae Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru yn adrodd hanes pobl Cymru. Ond wrth i mi gerdded trwy'r neuaddau, nid oeddwn yn gallu gweld olion fy nhreftadaeth innau. ⁠Daeth yr absenoldeb hwn yn rhan ganolog o'n gwaith. Gofynnon ni hyn: pwy sy'n cael eu cynrychioli yma? Straeon pwy sydd yma, a straeon pwy sydd ar goll?

Gwahoddwyd Cydweithfa Trindod Aurora – grŵp llawr gwlad dan arweiniad menywod lliw sy'n creu celf tecstilau a brodwaith - i ymuno â ni er mwyn ffurfio ymateb. Cynhaliodd y grŵp weithdai tecstilau yn neuadd groeso'r Amgueddfa, gan roi llwyfan i'w gwaith Ncheta sy'n archwilio cof, iaith a phwysigrwydd diwylliannol tecstilau.⁠ Trwy eu presenoldeb, roeddem yn adennill gofod a oedd wedi anwybyddu eu cyfraniadau tan nawr.

Dadlennu Gwaddol Gwladychiaeth yng Nghastell Sain Ffagan

Mae llawer o fy ngwaith celf yn deillio o waith ymchwil, ac mae hyn yn aml yn gorgyffwrdd â fy ngwaith academaidd. Wrth ymchwilio, darganfyddais gysylltiad uniongyrchol rhwng Castell Sain Ffagan a Clive o India. Priododd ŵyr Clive, Robert Clive, Harriet Windsor, a daeth y teulu Windsor-Clive yn gyfoethog ar gefn gwladychiaeth. Y cyfoeth hwn dalodd am waith adfer sylweddol yng Nghastell Sain Ffagan, gan selio gwaddol gwladychiaeth ym mêr y muriau.

Er mwyn treiddio'n ddyfnach i'r hanes hwn, gwahoddwyd Bethan Scorey i rannu ei gwaith ymchwil – mae ei phroject doethuriaeth yn canolbwyntio ar hanes gerddi a phensaernïaeth Castell Sain Ffagan. ⁠Gyda'r cyfoeth eang hwn o wybodaeth i'n helpu, aethom ati i ddadlennu'r gwreiddiau gwladychol sy'n parhau i siapio naratif y castell.

Canolbwyntiodd ein hymyriadau creadigol ar y gwaddol hwn, yn enwedig y rheini oedd yn gysylltiedig â Robert Clive, 'Clive o India'. Taflodd y project oleuni ar gysylltiad Cymru ag imperiaelaeth Prydain – cysylltiad sy'n dal i guddio yn yr amlwg ac sy'n aml yn cael ei hepgor.

Ymgysylltu ag Ymwelwyr: Gosodiadau Rhyngweithiol 
Mae ein hymyriad cyntaf mewn lle amlwg yn neuadd groeso'r Amgueddfa, ac rydym yn gwahodd ymwelwyr i ymgysylltu'n uniongyrchol â gwirionedd anghysurus gwladychiaeth. Trwy ofyn cwestiynau fel 'Roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn...?', a 'Beth yw swyddogaeth amgueddfa o fewn cymdeithas?', rydym yn annog y cyhoedd i feddwl am rym, hanes a rôl esblygol amgueddfeydd. Taniodd y gosodiad rhyngweithiol hwn – oedd yn defnyddio nodiadau gludiog fel lle i ymwelwyr rannu eu meddyliau – sgyrsiau ystyrlon ac mae'n sicrhau fod gwladychiaeth yn aros yn eu meddyliau wrth iddyn nhw brofi'r amgueddfa.

⁠Gwaddol Gwladychiaeth yn yr Ystafell Fyw 
Roedd ein hail osodiad yn ail-greu ystafell fyw De Asiaidd Prydeinig, sef atgof personol o fy mhlentyndod yn y 1980au. I lawer o deuluoedd diaspora, roedd yr ystafell fyw yn hafan – yn lle i gymuned ac i ddathlu, ac yn noddfa o atgasedd y byd tu allan. Yn ganolbwynt i'r olygfa gyfarwydd hon, gosodwyd soffa bren euraidd o'r 18fed ganrif o eiddo Clive o India. Cafodd ei gaffael gan Amgueddfa Cymru yn y 1950au, ac mae ei arwyddocâd gwladychol wedi cael ei anwybyddu i raddau helaeth ers degawdau. Trwy roi'r gwrthrych hanesyddol hwn mewn golygfa ddomestig, yng nghanol lluniau teuluol a gwrthrychau personol, rydyn ni wedi hawlio'r naratif yn ôl gan gychwyn sgyrsiau am wladychiaeth, atgof, a sut mae hanes yn cael ei gofio a'i anghofio.

Ail-ddychmygu Palas Breuddwydion Tipu Sultan 
Mae ein trydydd gosodiad, Khawaab Mahal (Palas Breuddwydion) yn ailddychmygu pabell Tipu Sultan a gafodd ei ysbeilio gan fab Clive, Edward Clive, wedi i Tipu gael ei ladd mewn brwydr. ⁠Daeth y babell hardd, sydd nawr yn byw yng Nghastell Powys, yn symbol o ormes Prydain. Byddai'n aml yn cael ei ddefnyddio ar gyfer partion gardd, sy'n sarhad ar ei bwrpas gwreiddiol. Rydym wedi creu ailddehongliad gan ddefnyddio delweddau digidol o'r babell wreiddiol wedi'u hargraffu ar ddefnydd. Mae dyfyniadau o ddyddiadur breuddwydion Tipu hefyd wedi'u hargraffu ar ochr fewn y babell. Roedd ei freuddwydion yn llawn o'i ddymuniad i drechu'r Prydeinwyr, a thrwy'r gosodiad hwn, roeddwn i'n cael sgwrs bersonol yn uniongyrchol ag e. Gwahoddir ymwelwyr i gamu i fyd Tipu, i ganol seinwedd a breuddwydion, gan adennill gofod a ddygwyd trwy drais.

Presenoldeb Absennol: Adennill Gofod trwy Ffilm 
Ffilm benodol i'r safle yw'r pedwerydd gosodiad, Presenoldeb Absennol, gafodd ei ffilmio ar diroedd Castell Sain Ffagan. ⁠⁠Y ddawnswraig Sanea Singh sy'n serennu ac mae'r ffilm yn myfyrio ar orffennol gwladychol y castell. Mae symudiadau llyfn Sanea yn dod yn rhan o bensaernïaeth a gerddi Sain Ffagan, ac mae hi'n adennill y gofod fel gofod iddi hi. Mae'r ffilm yn trafod themâu ysbail, gwrthryfel a straeon De Asia a gafodd eu celu, gan greu cysylltiad rhwng heddiw a ddoe.

Adennill Hanesion ac Ailysgrifennu'r Naratif 
Trwy'r gosodiadau hyn, rydyn ni'n ceisio datgymalu'r naratifau amlycaf o gwmpas Castell Sain Ffagan ac adennill y straeon sydd wedi'u dileu. I mi, ac i grŵp Ways of Working, mae Safbwynt(iau) yn gymaint mwy na phroject – rydym yn hawlio ein hanes yn ôl, yn cynnal sgwrs ar draws canrifoedd ac yn galw am gydnabod gwaddol parhaus gwladychu sy'n dal wrth wraidd ein sefydliadau heddiw. Trwy wynebu'r gwaddol hwn, gallwn ddechrau ailffurfio sut yr ydyn ni'n cofio a phwy sy'n cael adrodd straeon ein hanes ni oll. 
 

Written by Lindsey Sartin, MA Conservation Practice student, Durham University on Placement at National Museum Cardiff.

The Dodo bird was first documented in 1598 on the island of Mauritius in the East Indies, but unfortunately, it became extinct by 1700—before modern taxidermy processes were discovered and used for the preservation of animal specimens. However, some replica taxidermy models exist. One of these is at Amgueddfa Cymru –Museum Wales. The museum purchased it in 1915 from Rowland Ward Ltd. for 15 GBP (roughly the equivalent of 1288 GBP today). 

The Amgueddfa Dodo—named Dudley by the conservation team—contains information about the discovery, distinction, and documentation of the extinct Raphus cucullatus species, centuries of speculation and research about what the species looked like, the development and cultural fascination with taxidermy, and artistic model-making processes.

Before conservation, little was known about Dudley and how it was made. X-radiographs revealed the internal structure of the model, and Fourier Transform Infrared Spectrometry (FTIR) was used to understand the composition of Dudley's feet, face, and dressing (the external parts of taxidermy specimens, including the feathers and skin). X-ray fluorescence (XRF) and scanning electron microscopy with elemental analysis indicated arsenic had been used as a preservative for the skin to prevent pests from consuming it, so extra safety precautions had to be taken when handling Dudley. 

The analysis results were then compared with Rowland Ward's methods of mounting specimens, described in a book written by Rowland Ward in 1880. Letters between William Hoyle, the Museum Director at the time, and Rowland Ward Ltd also revealed that Dudley had a tail when he first arrived at the museum, but it had since been lost. An image of Dudley dated to circa 1938 also showed it had a tail in the past. 

All the investigations showed that iron rods make up the skeletal frame in the legs, extend through a wood base made of two boards held together with glue and dowels and are attached to a thin board cut to the shape of Dudley's body. The neck is probably circular and made from a separate board from the body. Dudley's head and feet are plaster, and tempera and oil paints were used to add colour to both parts. A piece of canvas connects the head to the body. The body is stuffed with wool, and the dressing includes real, natural bird skin and feathers (down, contour, and flight feathers). Polyvinyl acetate (PVA) between some toenails indicates that Dudley was conserved sometime after 1930. When the model first arrived at the museum, it should have had a tail with feathers that curved away from the head.

Condition Before Conservation

Being over 100 years old, Dudley's skin had become dry and brittle, and many feathers had fallen out particularly around the head, neck and legs. The plaster in the feet was crumbling. A claw was missing from one of the talons, feathers were missing from one of the wings, and the tail was missing. There was also a layer of dust on the entire model. 

Conservation Treatment

First, dust was removed from Dudley with a soft, sable brush towards a low suction museum vacuum. The vacuum nozzle was covered with a fine mesh to ensure no feathers or skin were collected into the vacuum. 

Then, the plaster on his feet was consolidated with a polyvinyl butyral resin (Buvtar 98) in ethanol. A replacement claw was made with Thibra thermoplastic painted black and adhered with an ethyl methacrylate and methyl acrylate copolymer resin (Paraloid B72). 

Feathers that had fallen off Dudley in the past were stuck back on with Paraloid B72. 

New feathers had to be purchased to replace the ones missing from the wing and tail, but the new feathers were bright white and did not match the appearance of the rest. So, acrylic paints were diluted with isopropyl alcohol and airbrushed onto the new feathers. Once dry, the tail feather was curled to the proper shape with steam. All the new feathers were then placed in their proper positions with entomology pins. 

With an improved appearance and stability, Dudley is now ready to meet the public! Dudley's visit to the conservation lab also allowed the conservation team to learn more about how the model was constructed, which will allow the museum to better preserve it for current and future generations to enjoy. 

gan Sam, Mark, Hannah a Caitlin gwirfoddolwyr Amgueddfa Cymru

Pedwar gwirfoddolwr ydym ni a atebodd yr hysbyseb cyfle gwirfoddoli ar wefan Amgueddfa Cymru, a drefnwyd gan Elizabeth Walker, Prif Guradur yr Amgueddfa. Roedd cyfle i helpu i ddidoli a chatalogio casgliad o offer carreg cynhanesyddol.

Daw'r offer o'r casgliad sylweddol a wnaed gan Henry Stopes, casglwr preifat, ar ddiwedd y 19eg Ganrif. Amcangyfrifir bod rhwng 50,000 a 70,000 o arteffactau, gyda hanner miliwn o flynyddoedd o hanes, yn bennaf Prydeinig, ond mae'r casgliad hefyd yn cynnwys rhai gwrthrychau tramor dirgel.

Bob dydd Iau, gydag Elizabeth, rydyn ni'n treulio tair awr yn didoli'r blychau, gan rifo a chategoreiddio pob eitem. Mae’n waith cyffrous ac yn aml yn cael ei stopio pan fydd rhywun yn dod o hyd i rywbeth mor anarferol, maen nhw eisiau ei rannu gyda’r grŵp. Megis pen bwyell gaboledig Neolithig, wedi torri ac yna'n amlwg wedi'i hailgylchu neu hyd yn oed bêl gerfiedig Neolithig. Bydd Elizabeth bob amser yn ein helpu i adnabod a chynorthwyo gyda ffeithiau diddorol am yr offer carreg. Wrth i ni weithio rydym hefyd yn cynnal trafodaethau diddorol sydd hyd yma wedi amrywio o Beyonce i Ryfel y Boer; Neanderthaliaid i ffilmiau arswyd Corea! Pwy a wyr beth fydd pynciau'r wythnos nesaf?

Rydym ni, fel gwirfoddolwyr, yn teimlo’n ffodus i gael y cyfle hwn i fod yn rhan o’r gwaith amgueddfa ymarferol hwn, i gynnig ein hamser ac i fod yn rhan o’r gwaith o gofnodi casgliad Henry Stopes a fydd yn helpu gydag ymchwil offer carreg yn y dyfodol. Mae’r cyfle hwn yn ffordd ddiddorol o weld sut mae’r tu ôl i’r llenni yn gweithio mewn amgueddfa, ac mae’r wybodaeth a geir yn hynod ddefnyddiol i’n gyrfaoedd ym maes archaeoleg yn y dyfodol. Mae'r swm yr ydym i gyd wedi'i ddysgu o ddim ond 3 awr yr wythnos yn llawer mwy nag y byddem wedi meddwl.

Hyd yn hyn rydym wedi didoli, ail-becynnu a dogfennu 4,659 o offer a mewnbynnu 2,265 o gofnodion newydd i gronfa ddata'r casgliad.

Y llynedd, cafodd 77 canfyddiad ledled Cymru eu hadrodd fel trysor, a phob un dros 300 oed. Fy hoff achosion trysor yw’r rhai sy’n cynnwys gemwaith, yn enwedig modrwyau. Ydy, maen nhw’n eitemau bach hardd, ond maen nhw hefyd yn eitemau personol iawn gyda stori i’w hadrodd bob un.

Dwi’n aml yn meddwl am beth ddigwyddodd i’r eiddo gwerthfawr hyn iddyn nhw gael eu canfod yn y ddaear. Efallai wedi’u colli tra’n cerdded drwy gefn gwlad, a’r perchennog ond yn sylweddoli mewn panig llwyr ar ôl cyrraedd adref. Ffrae rhwng cariadon efallai, gyda’r fodrwy yn cael ei thaflu ar draws cae wrth wylltio. Neu gofio anwylyd drwy osod y fodrwy yn rhywle oedd yn arbennig i’r ddau berson.

Cariad, mewn un ffordd neu’r llall, yw’r thema cyffredin yn fan hyn, felly i ddathlu dydd Gŵyl San Ffolant, dewch i edrych ar rai o’r modrwyau sydd wedi’u datgan yn drysor yng Nghymru yn ddiweddar.

Modrwy arysgrif yn dyddio o ddiwedd y 1600au i ddechrau’r 1700au (achos trysor 21.26 o Gymuned Esclusham, Wrecsam). Mae’r ysgrifen tu mewn yn darllen ‘Gods providence is our inheritance’.

Roedd modrwyau arysgrif yn cael eu defnyddio i rannu negeseuon o gariad, ffydd a chyfeillgarwch rhwng y rhoddwr a’r derbynnydd. Roedd gwisgo geiriau cudd yn erbyn y croen yn cynnig cysylltiad teimladwy a phersonol.

Modrwy fede neu ddyweddïo aur ganoloesol, wedi’i haddurno â dail a blodau wedi’u hysgythru (achos trysor 21.14 o Gymuned Bronington, Wrecsam).

Mae’r arysgrif ar yr ochr allanol yn dweud ‘de bôn cuer’ sef ‘o galon dda’. Mae’r fodrwy yn rhan o gelc o geiniogau a modrwyau yn dyddio yn ôl i Ryfeloedd y Rhosynnau ar ddiwedd y 15fed ganrif.

Modrwy aur, yn dyddio o 1712, (achos trysor 19.41 o Gymuned Llanbradach a Phwll-y-pant, Caerffili).

Mae arysgrif o’r llythrennau cyntaf A. D. ac E. P. ar bob ochr dwy galon wedi ymuno, gan gynrychioli enwau y cwpl sydd wedi dyweddïo neu briodi.

Cofiwch gadw llygaid ar ein cyfryngau cymdeithasol am ddatganiadau trysor newydd ac ewch i’n gwefan am ragor o wybodaeth.
https://amgueddfa.cymru/trysor/

Dwi am orffen gydag ambell i gwestiwn cyffredin am Drysor – mae gan bawb syniad o beth yw trysor, ond beth yn union mae’n ei olygu?

Sut mae Amgueddfa Cymru yn cymryd rhan mewn datganiadau Trysor?
Mae curaduron yn Amgueddfa Cymru yn rhoi cyngor arbenigol ac yn gwneud argymhellion i Grwneriaid ar achosion o drysor o Gymru. Maen nhw’n cymharu canfyddiadau gyda’r diffiniad cyfreithiol o drysor, fel yr amlinellir yn Neddf Trysorau 1996 a Deddf Trysorau 1996: Cod Ymarfer (3ydd Diwygiad) o 2023. Mae gennym ni Swyddogion Canfyddiadau’r Cynllun Henebion Cludadwy yn ein hamgueddfeydd, sy’n cydweithio â’r canfyddwyr, yn aml defnyddwyr datgelyddion metel, sy’n dangos eu canfyddiadau archaeolegol sy’n drysor ac sydd ddim yn drysor, gan eu galluogi i’w cael eu cofnodi a’u hadrodd.

Pam mai Crwner sy’n penderfynu ar achosion Trysor?
Mae rôl Crwneriaid mewn achosion trysor yn dod o ddyletswydd canoloesol y Crwner fel gwarchodwr eiddo’r Goron, sef y brenin neu’r brenhines o’r cyfnod. Yn y Saesneg Ganoloesol, roedd y gair coroner yn cyfeirio at swyddog y Goron, oedd yn deillio o’r gair Lladin corona, sy’n golygu ‘coron’.

Beth sy’n digwydd i ‘Drysor’?
Pan gaiff canfyddiadau eu datgan yn drysor gan Grwneriaid, maen nhw’n gyfreithiol yn dod yn eiddo’r Goron. Gall canfyddwyr a thirfeddianwyr hawlio gwobr, fel arfer yn derbyn 50% yr un o’r gwerth masnachol annibynnol a roddwyd ar y canfyddiad trysor. Mae’r Pwyllgor Prisio Trysorau, grŵp penodedig o arbenigwyr sy’n cynrychioli’r fasnach henebion, amgueddfeydd a grwpiau canfyddwyr, yn comisiynu ac yn cytuno ar yr gwerthoedd a roddir ar drysor. Gall amgueddfeydd achrededig sydd â diddordeb gaffael y trysor ar gyfer eu casgliadau ac er budd ehangach y cyhoedd, drwy dalu’r pris a roddwyd ar ganfyddiad.