Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model o Gaerfyrddin oedd enillwyr Cymru ar gyfer Ymchwiliad Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion eleni. Gwnaeth yr ysgolion oedd yn cymryd rhan yn y project blannu eu bylbiau ym mis Hydref, cadw cofnodion tywydd rhwng Tachwedd a Mawrth, monitro eu planhigion a chofnodi dyddiadau blodeuo a thaldra'r planhigion, ac uwchlwytho'r holl ddata hwn i wefan Amgueddfa Cymru.

Y wobr ar gyfer yr ysgol sy'n ennill yng Nghymru bob blwyddyn yw trip i un o saith amgueddfa Amgueddfa Cymru, gyda bws am ddim a gweithgareddau. Eleni, dewisodd Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model ymweld â Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru. Roedd y diwrnod yn cynnwys Llwybr Cynaliadwyedd yn edrych ar rai o adeiladu hanesyddol yr amgueddfa a Helfa Drychfilod Feddylgar, lle buom yn chwilota yn rhai o erddi hardd yr amgueddfa.

Roedden ni'n lwcus iawn ar ein Helfa Drychfilod Feddylgar, a oedd yn cynnwys bod yn ymwybodol o'r ardal o'n cwmpas ac edrych yn graff, gwrando'n astud ac arogli'n ddwfn. Gwelsom fursennod emrallt a saffir yn dawnsio uwchben y dŵr yn y pyllau pysgod, a llawer o bysgod bach yn nofio'n chwim o dan y dŵr. Roedd rhai yn ddigon ffodus i gael cip ar neidr y gwair wrth iddo lithro i'r dŵr ac i ffwrdd.

Gwelsom wenyn prysur a gloÿnnod byw lliwgar yn peillio planhigion ag aroglau pêr arnynt fel lafant. Gwelsom a chlywsom sioncod y gwair ym mhrysgwydd y gwelyau blodau, yn ogystal â buchod coch cwta, pryfed gleision, morgrug, chwilod, nadroedd cantroed, malwod, chwilod clust, a phryfed lludw. Roedd rhaid i ni blygu i osgoi gwas y neidr a oedd yn bwydo ar bryfed uwch ein pennau, yn plymio tuag atom sawl gwaith.

Buom yn gwylio a gwrando wrth i wenyn suo o amgylch twmpath yn y lawnt, gan dyrchu cartrefi newydd yn y pridd. Gwelsom gannoedd o bryfed cop ifanc yn byrstio allan o'u coden ac yn gwasgaru dros wrych.

Gwylion ni gychwyr yn nofio'n hamddenol heibio'r bont garreg, a malwod dŵr oddi tani yn bwydo'n araf ar algâu. Gwylion ni'r hwyaid gwyllt cyfarwydd, gwyddau Canada urddasol a'u holl gywion ifanc wrth iddynt barhau â'u diwrnod ar hyd glan y dŵr.

Gwnaethom adnabod gwahanol blanhigion a choed a gweld faint ohonom oedd ei angen i amgylchynu’r dderwen 400 oed. Roedden ni gyd wedi ymgolli'n llwyr yno.

Mae Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model wedi rhannu'r lluniau canlynol gyda ni i ddarlunio eu diwrnod yn yr amgueddfa. 

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Ysgol Wirfoddol Eglwysig y Model yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Eleni, ar 1 Gorffennaf nid dim ond dathlu Diwrnod Cenedlaethol y Ddôl y byddwn ni, ond hefyd byddwn yn dathlu deng mlynedd ers sefydlu  ein Dôl Drefol yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Rydym yn nodi’r diwrnod gyda digwyddiad Dathlu Natur yn Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan.

Yn sgil y cyllid cychwynnol gan Gronfa Gymunedol Cemex, mae’r ddôl wedi gallu newid o fod yn ardal o “laswelltir amwynder sy’n brin o rywogaethau” (Arolwg Bioamrywiaeth, AC-MW, 2009) i fod yn ddôl drefol gyda dros 56 o rywogaethau o blanhigion wedi’u cofnodi yn yr arolwg diwethaf (Arolwg Bioamrywiaeth, AC-MW, 2021). 

Ar y Ddôl Drefol bob haf, bydd planhigion fel Pysen y Ceirw (Lotus corniculatus), Llygad Llo Mawr (Leucanthemum vulgare), Briwydden Felen (Galium verum) a’r Feillionen Goch (Trifolium pratense) yn ychwanegu lliw i’r rhan hon o’r ddinas. Yn ystod y deng mlynedd mae hwyaid gwyllt wedi bod yno yn cysgodi, ac mae neidr wair wedi cael ei gweld yno hefyd. Bydd Tegeirian y Gwenyn (Ophrys apifera) yn blodeuo ddiwedd Mai/dechrau Mehefin bob blwyddyn hefyd i ychwanegu elfen egsotig i’r ddôl. Pan ddaw Gorffennaf, mae’r ddôl yn fwrlwm o bryfed ac adar sy’n chwilio am hadau a phryfed i’w bwyta. Mae gwenyn mêl (Apis mellifera) yn byw gerllaw mewn cychod gwenyn ar do’r Amgueddfa. Mewn byr o dro mae modd iddyn nhw gasglu neithdar a phaill o’r Ddôl Drefol yn ystod misoedd yr haf.

Yn ystod cyfnodau clo Covid 19, chafodd y ddôl fawr o sylw gan ymwelwyr na chwaith gan staff a gwirfoddolwyr yn helpu i’w chynnal. Felly, mae rhai o’r rhywogaethau o laswellt wedi gormesu’r planhigion eraill. All blodau bach ddim cystadlu â glaswelltau cryf. Er mai glaswellt cynhenid yw Cynffonwellt y Maes (Alopecurus pratensis), Troed y Ceiliog/Byswellt (Dactylis glomerata) a Rhonwellt (Phleum pratense), nid peth da yw cael gormod ar y ddôl. Mae un gornel o’r ddôl yn fwy llaith na’r tair cornel arall ac mae’r ardal yn gyforiog o Faswellt penwyn (Holcus lanatus). Nid yw hwn yn un o’r rhywogaethau glaswellt talach (fel rheol dim ond hyd at fetr o uchder y bydd Maswellt penwyn yn cyrraedd}, ond gall y rhywogaethau glaswellt eraill fod mor dal â 150cm.

Bydd glaswelltau fel arfer yn cael eu peillio gan y gwynt, felly nid oes angen blodau lliwgar i ddenu pryfed i’w peillio. Er mwyn gadael i’r planhigion blodeuol gael rhywfaint o le i dyfu, rydyn ni am hau hadau Cribell Felen (Rhinanthus leiaf) yr hydref hwn. Mae’r planhigyn blynyddol hwn yn barasit ar Laswellt (Poeaceae) sy’n golygu ei fod yn cael maetholion wrth dreiddio trwy wreiddiau’r glaswellt. Efallai y bydd angen hadau Cribell Felen ar lawer o ddolydd yr hydref hwn oherwydd bod y glaswellt wedi ymdopi’n well â’r tywydd poeth na’r planhigion llai sy’n llachar eu lliw. Mae’r hadau’n cael eu hau yn yr hydref oherwydd bod angen iddyn nhw aros yn y pridd drwy’r gaeaf a phrofi’r oerfel er mwyn egino. Mae’r blodau melyn yn ymddangos yn y gwanwyn, ac yna daw y codennau hadau swnllyd.

Mae’r Ddôl Drefol wedi bod yn gyfle da i gynyddu bioamrywiaeth ym Mharc Cathays trwy wneud cynefin braf i blanhigion ac anifeiliaid, ond mae wedi bod o gymorth i bobl hefyd. Mae staff a gwirfoddolwyr ynghyd ag ysgolion a grwpiau cymunedol wedi ymweld â’r ddôl i ddysgu am gynefin y ddinas hon. Maen nhw wedi ein helpu ni i hau hadau a phlannu planhigion bach, lladd gwair a thacluso’n gyffredinol. Fe wnaeth un grŵp ddarganfod pedol hyd yn oed! Lwcus i’r person ddaeth o hyd iddi, ond nid i’r ceffyl a’i collodd efallai!

Astudiaeth newid hinsawdd ar dir eich ysgol.

Ymchwiliad gwyddonol wedi'i anelu at oedran 8-11. 

Defnyddiwch eich dosbarth awyr agored! Ymunwch â'r 175 o ysgolion sy'n cymryd rhan yn yr arbrawf arbennig hwn. 

Mae Bylbiau'r Gwanwyn i Ysgolion yn rhoi cyfle i ddisgyblion cynradd fabwysiadu, astudio a chofnodi datblygiad bylbiau'r gwanwyn fel rhan o rwydwaith gwylio'r gwanwyn. Caiff pob disgybl fwlb cennin Pedr Dinbych, crocws a photyn gardd er mwyn cofnodi'r tyfiant a'r amserau blodeuo. Bydd pob ysgol hefyd yn derbyn mesurydd glaw a thermomedr, i gasglu data tywydd yn ddyddiol.

Trwy gasglu a chymharu data mae disgyblion yn darganfod sut mae'r newid yn ein hinsawdd yn effeithio ar ein tymhorau, a beth mae hyn yn ei olygu i ni ac i'r natur o'n cwmpas. Mae disgyblion syn cymryd rhan yn ennill tystysgrif gwyddonydd gwych.

Gall ysgolion ledled Cymru gymryd rhan gan fod y canlyniadau yn cael eu casglu drwy'r we. Mae'r prosiect yn un parhaus a gall ysgolion gymryd rhan yn flynyddol. Edrychwch ar ein map i weld os mae eich ysgol wedi cymryd rhan o blaen.

Er mwyn gwneud cais i gymryd rhan yn Fylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion 2023-2024 llenwch y ffurflen gais ar-lein drwy ddilyn y ddolen isod.

Ceisiadau nawr ar agor ond mae niferoedd yn gyfyngedig felly wnewch gais yn fuan i sicrhau eich lle ar y project! Ceisiadau ar agor i ysgolion yng Nghymru yn unig. Mae’r dyddiad cau wedi pasio ar gyfer ysgolion o’r Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon ond mae croeso i chi gysylltu ag Ymddiriedolaeth Edina am wybodaeth ar sut i gymryd rhan yn y project yn 2024-2025.

Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion – Ffurflen Gais

Anfonwch unrhyw ymholiadau i E-bost SCAN

Llongyfarchiadau i'r holl ysgolion a gwblhaodd yr Ymchwiliad Bylbiau'r Gwanwyn i Ysgolion. Mae'r ysgolion a restrir isod wedi ennill tystysgrifau a phensiliau Gwyddonwyr Gwych. Roedd y safon yn eithriadol o uchel eto eleni.

Ddiolch i'r holl ysgolion a gyfrannodd at wneud yr ymchwiliad 2022-23 yn llwyddiannus.

Enillwyr / Winners:

Cymru / Wales: 

Model Church in Wales Primary School

Lloegr / England: 

Roseacre Primary Academy

Yr Alban / Scotland: 

St John Ogilvie Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

St Mary's Primary School (Maguiresbridge)

Yn Ail / Runners up:

Cymru / Wales: 

Peterston Super Ely Church in Wales Primary

Lloegr / England: 

Kidgate Primary Academy

Yr Alban / Scotland: 

Gavinburn Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

Grange Primary School Kilkeel

Clod Uchel / Highly Commended

Cymru / Wales: 

Ysgol Gynradd Gymraeg Tonyrefail

Pil Primary School

YGG Aberystwyth

Ysgol Llandegfan

St Julian's Primary

Yr Alban / Scotland: 

Kingcase Primary School

Dedridge Primary School

Kincaidston Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

St Patrick's Primary School, Eskra

Cydnabyddiaeth Arbennig / Special Recognition:

Cymru / Wales: 

Forden CiW School

Ysgol Gymraeg Dewi Sant

Ysgol San Sior

St Joseph's RC Primary School (North Road)

Alaw Primary

Ysgol Glan Conwy

Lloegr / England: 

St Anne's Catholic Primary School

Stanford in the Vale Primary School

Anchorsholme Academy

Fleet Wood Lane Primary School

Sylvester Primary Academy

St Kentigern's Primary School

Yr Alban / Scotland: 

Leslie Primary School

Livingston Village Primary School

St Anthony's Primary (Saltcoats)

Kirkhill Primary School

Blacklands Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

Clonalig Primary School

Irvinestown Primary School

Sacred Heart Primary - CO. Down

St Mary's Primary School (Newry)

St Paul's Primary School (Co Fermanagh)

Lisbellaw Primary School

Gwyddonwyr Gwych / Super Scientists

Cymru / Wales: 

Oystermouth Primary School

Abernant Primary

High Cross Primary (Newport)

Ysgol Capel Garmon

Albert Primary School

Llanbedr Church in Wales

NPTC Newtown College

Glyncoed Primary School

Spittal VC School

St Mary's Church in Wales Primary School 

St Paul’s CiW Primary

Lloegr / England: 

Cambridge Park Academy

Devonshire Primary Academy

Rowley Hall Primary School

St John's CE Primary School

St Bernadette's Catholic Primary School

Yr Alban / Scotland: 

Milton Primary School

Darvel Primary School

Meldrum Primary School

Our Lady of Peace Primary

Underbank Primary School

Maidens Primary School

Logan Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

Newtownbutler Primary School

Sacred Heart Primary School - Omagh

Glasswater Primary School

Cortamlet Primary School

Newtownhamilton Primary School

Tystysgrifau / Certificates:

Cymru / Wales: 

Ysgol Bro Sannan 

Ysgol Bethel

Brynford Primary

Minera Aided Primary School

St Joseph’s Cathedral (Swansea)

Ysgol y Wern

Ysgol Cwm Brombil

Adamsdown Primary School

Franksbridge CP School

Gors Community School

Montgomery

Penrhiwceibr Primary

Rhydri Primary School

St Athan Primary School 

St. Michael's RC Primary School

Trellech Primary School 

Twyn School

Ysgol Gymraeg Mornant

Ysgol Llanilar

Ysgol Pontrobert

Lloegr / England: 

St Teresa's Catholic Primary School

Hamstead Junior School

Harvills Hawthorn Primary School

Grange Primary School

Marton Primary Academy and Nursery

Yr Alban / Scotland: 

Forehill Primary School

Gartcosh Primary School

Newton Primary School

St Joseph's RC Primary School (Kelty)

Whitdale Primary School

Windyknowe Primary School

Gogledd Iwerddon / Northern Ireland: 

St Patrick's Legamaddy

Enniskillen Integrated Primary School

St Mary's Primary School (Killesher)

Hardgate Primary School

Diolch eto Cyfeillion y Gwanwyn,

Athro'r Ardd

Mae Penny Dacey, Cydlynydd Project Bylbiau’r Gwanwyn, wedi bod yn brysur yn helpu gwyddonwyr ifanc i fynd allan ac ymchwilio i effaith y newid yn yr hinsawdd mewn ffordd ddifyr a chreadigol!

Efallai bod llawer ohonoch chi wedi clywed am broject Bylbiau’r Gwanwyn, sydd ar waith ers 2005. Os nad ydych chi’n yn gyfarwydd â’r hanes, dyma sy’n digwydd, yn fras. Bydd disgyblion ysgol yn helpu Athro’r Ardd, gwyddonydd cartŵn cyfeillgar, i archwilio effaith newid hinsawdd ar ddyddiadau blodeuo bylbiau’r gwanwyn. Byddan nhw’n gwneud hyn drwy gymryd rhan mewn astudiaeth flynyddol gan gofnodi a chyflwyno data am y tywydd a blodau.

Sut y dechreuodd a sut mae’n mynd...

Dechreuodd y project yng Nghymru gan Danielle Cowell, Rheolwr Rhaglen Dysgu Digidol , ond drwy gyllid gan Ymddiriedolaeth Edina mae wedi ehangu ledled gwledydd Prydain. Mae Amgueddfa Cymru
bellach mewn cysylltiad â 175 o ysgolion bob blwyddyn drwy Ymchwiliad Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion! Dipyn go lew o fylbiau felly!

Yr ochr wyddonol

Bydd ysgolion sy’n cyfrannu at yr ymchwiliad yn cymryd rhan am flwyddyn academaidd lawn. Cânt eu pecynnau adnoddau tua diwedd Medi er mwyn plannu eu bylbiau ar 20 Hydref a gwneud cofnodion tywydd o 1 Tachwedd hyd at 31 Mawrth. Gofynnir i ysgolion wneud cofnodion tywydd (darlleniadau tymheredd a glaw) am bob diwrnod ysgol, ac uwchlwytho’r data hyn i wefan Amgueddfa Cymru ar ddiwedd pob wythnos. Gofynnir hefyd iddyn nhw fonitro’u planhigion a chofnodi dyddiad blodeuo ac uchder eu planhigion ar y dyddiad hwnnw i’r wefan. Y canlyniad yw y gallwn ni bellach gymharu dyddiadau blodeuo bylbiau’r gwanwyn yng Nghymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon â rhai blynyddoedd blaenorol a gweld sut y gallai patrymau tywydd newidiol fod wedi effeithio ar y dyddiadau hyn. Gwych, ynde?

Gwneud gwahaniaeth! Dysgu sgiliau gwyddonol a hybu lles

Mae’r ymchwiliad yn cefnogi datblygiad gwybodaeth a sgiliau gwyddonol, gan gynnwys deall twf planhigion, effaith newid yn yr hinsawdd ar yr amgylchedd, a chasglu a dadansoddi data. Gall disgyblion gymhwyso dulliau a chysyniadau gwyddonol i sefyllfa go iawn, sy’n eu helpu i ddeall pwysigrwydd a pherthnasedd gwyddoniaeth yn eu bywydau. Mae’r broses o ofalu am eu planhigion, bod allan yn yr awyr agored (ym mhob tywydd) a gweithio gyda’i gilydd i gasglu’r data yn rhoi nifer o fanteision, o ran eu lles ac o ran datblygu cysylltiadau gydol oes â byd natur.

Ydych chi’n gwybod am unrhyw ysgolion fyddai’n hoffi cymryd rhan?

Bydd ceisiadau’n agor i ysgolion yng Nghymru ddiwedd mis Ebrill, ar sail y cyntaf i’r
felin. Os gwyddoch chi am unrhyw ysgolion fyddai’n hoffi cymryd rhan, gofynnwch
iddyn nhw edrych ar y tudalennau isod am fwy o wybodaeth:
Gwefan Bylbiau’r Gwanwyn
Blog Bylbiau’r Gwanwyn
Bylbiau’r Gwanwyn ar Twitter