Caneuon Gwerin

Nodiadau

Penillion 1, 2, 3, a 12 yn unig a recordiwyd. Y mae fersiwn arall ar hon yn fwy hysbys yng Nghymru: fe'i hadwaenwyd (ac yn y Gogledd yn enwedig, efallai) fel 'Y Cyntaf Dydd (Y Dydd Cyntaf) o'r Gwyliau' neu 'Y Betrisen'. Ceir gwahanol fersiynau hefyd mewn Saesneg (The First Day of Christmas') a Ffrangeg. Dywaid ODNR, 122, i enghraifft gael ei chyhoeddi yn Saesneg tuag 1780 ac mai chwarae cof–a–fforffed ydoedd honno. Dichon mai rhywbeth cyffelyb oedd y fersiynau Cymraeg hwythau mewn cyfnod cynharach. Gwyddys, er enghraifft, fod 'Y Cyntaf Dydd o'r Gwyliau' yn gân orchest; yn gân gynyddol y ceisid canu rhannau ohoni ar un anadl (ac felly yn gyflymach a chyflymach fel yr ymestynnai'r penillion yn raddol). Mae'n dra thebyg ei bod yn draddodiad cystadlu ar ei chanu yn ystod gwyliau'r Nadolig, onid ar Ŵyl Ystwyll (6 lonawr) yn benodol, yn union fel yr arferid cystadlu ar ganeuon gorchest o wahanol fathau ar Ŵyl Fair (2 Chwefror). Am enghreifftiau ychwanegol o 'Y Cyntaf Dydd o'r Gwyliau', gw. CCAGC, i, 175–6, a ii, 283–4. Ar y gân yn Lloegr a Ffrainc, gw. ODNR, 122–4.