John Constable Salisbury Cathedral from the Meadows 1831

Pan beintiodd Constable lun o Eglwys Gadeiriol Caersallog, roedd dyfodol yr Eglwys Anglicanaidd yn y fantol. Mae’n dangos yr Eglwys dan gwmwl du, a mellten yn taro’r to – a fydd yn llwyddo i oroesi’r storm? Mae’r meindwr – a ddisgrifiwyd gan Constable fel ‘darting up into the sky like a needle’ – yn trywanu’r tywyllwch i lygedyn o oleuni. Awgrym o’i obaith ar gyfer dyfodol yr Eglwys, o bosibl.

‘The sky is in a state of utter derangement’ - dyna oedd cwyn The Morning Herald pan gafodd y darlun hwn ei arddangos am y tro cyntaf. Roedd eraill yn ei ddisgrifio fel anhrefn llwyr. Ond mae’n rhan allweddol o ystyr y darn. Nid cefnlen yn unig oedd yr awyr i Constable. Mae’n gallu cyfleu naws a chyflyrau emosiynol gwahanol. Mae’r awyr yma’n cael ei ystyried fel mynegiant o alar a phoen meddwl a deimlai ar y pryd. Mae’r ôl brwsio chwim yn ychwanegu at y wefr emosiynol hon.

Dywedodd Constable ‘nature… exhibits no feature more lovely nor any that awaken a more soothing reaction than the rainbow’. Mae’r enfys yn cynrychioli llygedyn o obaith mewn dyddiau cythryblus, yn arwydd bod y storm ar fin mynd heibio.

Mae pen draw’r enfys i’w gweld yn Leadenhall, cartref yr Archddiacon John Fisher, cyfaill agos Constable. Nid cydddigwyddiad mo hyn: roedd Fisher wedi cynnig cysur a chymorth emosiynol i Constable ar ôl colli’i wraig. Fisher oedd y cyntaf i annog Constable i beintio llun o Eglwys Gadeiriol Caersallog. Bu farw prin flwyddyn ar ôl i’r paentiad gael ei arddangos am y tro cyntaf.

Roedd Constable wedi dotio gyda manylion bach syml y bywyd gwledig. ‘Old rotten planks, slimy posts, and brickwork, I love such things’ ysgrifennodd mewn llythyr at ei gyfaill John Fisher. Mae’r paent yma’n drwchus a garw, ac yn awgrymu gwedd a graen naturiol y bompren – manylyn syml na fyddai’r rhan fwyaf o arlunwyr y dydd wedi ystyried ei gynnwys.

Mae eglwys blwyf St Thomas bron ynghudd yn y coed. Does dim modd gweld yr eglwys o’r llecyn hwn mewn gwirionedd, felly pam mae Constable wedi tynnu’n sylw ati? Ai ar gyfer cyfansoddiad y llun yn unig, neu oes yna esboniad arall? Ni wyddom naill ffordd neu’r llall.

I Constable, nid oedd yr un tirlun yn gyflawn heb olion bywyd bob dydd. Byddai’n llenwi ei lyfrau braslunio â manylion bach, ac yn eu hychwanegu at ei baentiadau wedyn. Yma, mae ceffyl a throl yn croesi afon Nadder. Mae’r portread bychan o’r drol wedi’i gymharu’n aml â’r Hay Wain (1821), un o’i baentiadau enwocaf. Mae’r ci defaid yn ymddangos yng ngweithiau eraill gan Constable, fel The Cornfield (1826). Mae’r ddau paentiad yng nghasgliad yr Oriel Genedlaethol, Llundain.