William Goscombe John (1860-1952)

Morpheus

William Goscombe John (1860 - 1952)

Icarus

Sir Alfred Gilbert (1854 - 1934)

Roedd Cymru yn yr oes Edwardaidd yn gyforiog o gyfoeth y diwydiannau glo, haearn a dur, ac yn llawn cyfleon i gerflunydd. Mae cofebion cyhoeddus William Goscombe John i'w gweld ledled Cymru ond yn enwedig yn ei dref enedigol, Caerdydd. Ef hefyd a ddyluniodd medalau buddugol yr Eisteddfod Genedlaethol, sy'n dal i gael eu defnyddio heddiw.

Torri cwys

Ganwyd William John yng Nghaerdydd ym Mawrth 1860. Mabwysiadodd yr enw Goscombe o bentref yn Swydd Gaerloyw ger hen gartref ei fam. Roedd ei dad, Thomas John, yn gerfiwr coed yn y gweithdai a sefydlodd yr Arglwydd Bute i ailwampio Castell Caerdydd. Ymunodd William â'i dad pan yn 14, gan astudio yn Ysgol Gelf Caerdydd ar yr un pryd.

Ym 1881 symudodd i Lundain fel disgybl gynorthwy-ydd i Thomas Nicholls, y cerflunydd oedd yn gyfrifol am Wal Anifeiliaid y Castell. Parhaodd â'i astudiaethau yn Ysgol Gelf Kensington, ac yn Ysgolion yr Academi Frenhinol o 1884, lle y dysgodd fodelu naturiaethol mewn clai yn y dull Ffrengig, dull a gyflwynwyd i Lundain yn y 1870au gan Jules Dalou.

Roedd yn fyfyriwr athrylithgar, ac fe deithiodd ymhell. Treuliodd flwyddyn ym Mharis, yn cynnwys cyfnod yn stiwdio Rodin. Ym 1890 dychwelodd i Lundain ac ymsefydlu yn St John's Wood.

Mae ei gerflun Morpheus, a ddangoswyd yn Salon Paris ym 1892, yn dangos yn amlwg ddylanwad Rodin.

Y 'Gerflunwaith Newydd'

Nod cerflunwyr yng nghenhedlaeth John oedd ceisio creu cerfluniau mwy dynamig drwy bortreadu'r corff dynol mewn modd hynod naturiaethol. Dyma benllanw traddodiad cerfluniol oedd â'i wreiddiau yng nghyfnod y Dadeni, a dyma Rodin a'i gymdeithion yn aildanio'r traddodiad yn Ffrainc yng nghanol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Dilynwyd llwyddiant Morpheus gan gerflun o Ioan Fedyddiwr ar gyfer yr Arglwydd Bute, a grŵp o noethluniau maint llawn yn cynnwys Bachgen yn Chwarae a Coblyn. Mae'r rhain yn dangos ei feistrolaeth wrth lunio'r ffurf ddynol.

Erbyn diwedd y 1890au roedd Goscombe John wedi gwneud enw i'w hun, ac wedi arddangos ei waith yn genedlaethol ac yn rhyngwladol. Daeth sawl comisiwn cyhoeddus mawr i'w law ac roedd yn brysur iawn yn y blynyddoedd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf.

Cymru a'r Ymerodraeth

Er ei fod yn byw yn Llundain, roedd John yn ystyried ei hun yn gerflunydd cenedlaethol Cymru. Ym 1916 cyfrannodd ganolbwynt marmor Bendith Dewi Sant i'r Bobl i grŵp o ddeg ffigwr a wnaed ar gyfer Neuadd y Ddinas Caerdydd. Derbyniodd sawl comisiwn hefyd gan Gymry blaenllaw'r oes. Adeiladodd John ei yrfa drwy ffyddlondeb i noddwyr lleol, ond derbyniai waith o bob cwr o'r Ymerodraeth, megis Beddrod y Prif Weinidog Ceidwadol, yr Arglwydd Salisbury, yn Abaty Westminster, a'i gerflun marchogol o'r Brenin Edward VII yn Capetown.

Ei gerflun cyhoeddus mawr cyntaf oedd cofeb Catrawd y Brenin (1905) yng nghanol Lerpwl; gwaith oedd yn ymgorffori milwyr o hanes y gatrawd, yn cynnwys y Drymiwr Bach anferth, ei waith enwocaf.

Cyfunwyd y Cymreig a'r Ymerodrol mewn comisiwn ar gyfer regalia arwisgo'r Tywysog Edward (Edward VIII yn ddiweddarach) yng Nghastell Caernarfon ym 1911. Dyluniodd John goron, modrwy, teyrnwialen a chleddyf oedd yn ymgorffori eiconau 'Cymreig' o ddreigiau, cennin Pedr a chlymau Celtaidd.

Doedd gan John fawr i'w ddweud am gerflunwaith modern a elwai yn gerflunwaith 'Ynys y Pasg', gyda'i bwyslais ar gerfio'n uniongyrchol i'r garreg. Roedd tuedd beirniadol yn datblygu hebddo erbyn 1914, ond daeth trasiedi'r Rhyfel Byd Cyntaf â sawl comisiwn newydd am gofebion, nifer ohonynt yng Nghymru.

Goscombe John a'r Amgueddfa Genedlaethol

Roedd Goscombe John yn un o sylfaenwyr Amgueddfa Cymru a bu'n aelod o'r Cyngor am dros deugain mlynedd gan chwarae rôl flaenllaw wrth bennu tuedd y casgliad celf i'r dyfodol. Yn ogystal â chasgliad cynhwysfawr o'i weithiau ei hun, mae ei roddion i'r Amgueddfa yn cynnwys gwaith nifer o'i gyfoedion yn y mudiad Cerflunwaith Newydd, yn cynnwys Icarus, gan Alfred Gilbert a gweithiau gan nifer o artistiaid a edmygai.