Traddodiadau'r Flwyddyn Newydd: Hel Calennig

Blwyddyn Newydd Dda!

Symbol o obaith a dechreuad ffres yw’r flwyddyn newydd, a phob Ddydd Calan wnawn addunedau a cheisiwn droi ddalen newydd. Nid yw’n syndod felly, fod sawl arferiad ynghylch yr adeg hon yn gysylltiedig â rhagweld y dyfodol, ac yn ôl traddodiad, mae ymddygiad unigolyn ar Ionawr 1af yn siŵr o ddylanwadu ar ei ffawd am y flwyddyn ganlynol.

Cawn arferion croesawi neu adael i mewn y flwyddyn newydd, dros Brydain gyfan, ac yng Nghymru, roedd yr ymwelydd cyntaf i’ch cartref o bwys aruthrol, gan fod tipyn yn dibynnu ar eich nodweddion personol. Yn siroedd Penfro a Chaerfyrddin, er enghraifft, roedd e’n anlwcus i ddwy fenyw weld ei gilydd yn gyntaf, yn yr un modd i ddau ddyn wneud hynny. Yn ôl pobl Pencoed, roedd e’n anlwcus i weld dyn a gwallt coch yn gyntaf. Ymysg coelion eraill, yn Sir Benfro byddai dod a thorth ffres i mewn i’r tŷ ar Ionawr 1af yn dod a lwc dda.

Beth yw calennig?

Traddodiad adnabyddus Cymreig, sy’n parhau mewn rhai ardaloedd, yw casglu calennig (sef rhodd flwyddyn newydd), lle byddai plant yn codi’n gynnar er mwyn cario o ddrws i ddrws, fel cludwyr lwc dda, afalau addurnedig, gyda thair cangen a sbrigyn o goed bocs a chnau collen.

Fel arfer cana’r plant bennill syml a derbyn amdani rodd o fwyd neu arian. Dywedodd Elias Owen yn 1878:

Cofiaf am un ffarmwr a baratôdd bentwr o arian yn barod am y dydd, ac ni fyddai’r un plentyn yn gadael ei dy heb geiniog. Byddai’r plentyn cyntaf, os oedd yn fachgen, yn derbyn arian, gan ei fod yn lwcus i fachgen ddymuno blwyddyn newydd dda i chi yn gyntaf. Ar y llaw arall, os mai merch a wnâi, byddai’r flwyddyn ganlynol yn un anffortunus.

Dau fachgen yn casglu calennig yn Llangynwyd tua 1904-1910

Dyma ichi bennill a genid yng Ngheredigion a sir Benfro gynt:

Mi godais heddiw ma's o'm ty
A'm cwd a'm pastwn gyda mi,
A dyma'm neges ar eich traws,
Sef llanw'm cwd â bara a chaws.

Beth yw arferiad tywallt dŵr Calan?

Roedd arferiad tywallt dŵr Calan yn gyffredin mewn rhai mannau o Gymru, pan fyddai plant yn llenwi cwpanau neu bowlenni a dŵr ffynnon ar fore Dydd Calan, a gwlychu darnau o focs, myrtwydd ac uchelwydd ynddo. Teflid y dŵr wedyn ar ddwylo ac wynebau oedolion, neu o gwmpas y tŷ, er mwyn cael gwared â’r hen flwyddyn a chroesawu’r newydd. Fel arwydd o ddiolch i’r plant am buro a glanhau’r tai, rhoddid anrheg fach iddynt.

Dwy ferch yn Ninbych-y-pysgod yn cymryd rhan yn arferiad tywallt dŵr Calan, 1928.