Lleisiau o'r Oesoedd Canol (OC 1070au–1500au)

Eingl-Normaneg

Câi Eingl-Normaneg ei ysgrifennu a'i siarad gan elît bychan yn dilyn y gwladychiad Normanaidd. Wedi i Edward I orchfygu Cymru, cyflwynwyd Eingl-Normaneg fel iaith y dosbarth rheoli a ddaeth i Gymru. Mae'n goroesi mewn nifer fach o destunau llenyddol ac mewn dogfennau gweinyddol a chyfreithiol. Cafodd Eingl-Normaneg beth dylanwad ar yr iaith Gymraeg hefyd.

Daw'r enghraifft hon o lythyr John Peckham, Archesgob Caergaint (tua 1230-92) at y Brenin Edward I, yn disgrifio marwolaeth Llywelyn ap Gruffudd ym 1282.

Troswyd y darn i'r Saesneg gan Charles Trice Martin; mae'r darlleniad Eingl-Normaneg gan David Trotter

Trawsysgrif o'r clip sain

Sire, sachez ke cues [ceus?] ke furent a la mort Lewelin truverent au plus privé lu de sun cors menue choses ke nus avoms veues; entre les autres choses il i out une lettre deguisé par faus nuns de traysun. E pur co ke vus seyez garni, nus enveyum le transcript de la lettre a le eveske de Ba, e la lettre meymes tient Eadmund de Mortemer, e le privé seel Lewelin, e ces choses vus purrez aver a vostre pleysir, e ço vus maundum pur vus garner, e nun pas pur ce ke nul en seyt grevé, e vus priums ke nul ne sente mort ne mahayn pur nostre maundement, e ke (s) ce ke nus vus maundums seyt secré.

Cyfieithad i'r Gymraeg

Arglwydd, bydded i chi wybod bod y rhai a fu'n bresennol pan fu farw Llywelyn wedi canfod ynghudd ar ei gorff rhai pethau bychain. Ymysg pethau eraill roedd llythyr bradwrus wedi'i gelu â ffugenwau. Er mwyn eich rhybuddio, anfonwyd gopi o'r llythyr at esgob Caerfaddon. Mae'r gwreiddiol, ag arno selnod cyfrin Llywelyn, ym meddiant Edmund Mortimer, ac fe gewch chi'r pethau hyn os dymunwch. Anfonwn hwn i'ch rhybuddio, ac nid i achosi trafferth i neb. Gobeithiwn na fydd neb yn dioddef marwolaeth neu anaf o ganlyniad i'n gwybodaeth, ac y caiff yr hyn a anfonwn atoch ei gadw'n gyfrinachol.

Saesneg Canol

Dinistriodd y Goncwest Normanaidd ddiwylliant uchel llenyddol y Loegr Eingl-Sacsonaidd. Roedd y Saesneg Canol a ddefnyddiwyd yn gynyddol eang unwaith eto ar ôl tua 1200 yn wahanol iawn o ran gramadeg i Hen Saesneg, ac roedd wedi benthyg nifer o eiriau Norsaidd ac Eingl-Normanaidd. Saesneg oedd iaith arferol y mwyafrif o drefi a sefydlwyd gan reolwyr Normanaidd a Seisnig yng Nghymru. Treiddiodd nifer fawr o eiriau Saesneg Canol i'r Gymraeg.

Daw'r enghraifft hon o Saesneg Canol o'r rhamant ganoloesol Sir Cleges,, hanes marchog gwastrafflyd sy'n cael ei yrru i dlodi cyn dod yn llewyrchus unwaith eto, â dathliadau'r Nadolig yn gefndir i'r stori.

Fe'i cyfansoddwyd yn y 1300au/1400au cynnar, yn ôl pob tebyg yng ngogledd-orllewin canolbarth Lloegr.

Mae'r darlleniad Saesneg Canol gan yr Athro John Hines.

Trawsgrifiad o'r clip sain

Sir Cleges and his son gent
The right waye to Cardiffe went
Uppon Cristemas Daye.
To the castell he cam full right
As they were to mete dy?t,
At noun, the soth to saye.
In Sir Cleges thow?t to goo,
But in pore clothyng was he tho
And in sympull araye.
The portere seyd full hastyly:
"Thou chorle, withdrawe þe smertly,
I rede the, without delaye —

'Ellys, be God and Seint Mari,
I schall breke thyne hede on hig?t!
Go stond in beggeres row?t.
Yf þou com more inward,
It schall þe rewe afterward,
So I schall þe clow?t.'
'Good sir,' seyd Sir Cleges tho,
'I pray you lat me in goo
Nowe, without dow?t.
The kynge I have a present brow?tt
From hym þat made all thynge of now?t;
Behold all abow?t!'

Cyfieithad i'r Gymraeg

Cymerodd Syr Cleges a'i fab y ffordd yn syth i Gaerdydd ar ddydd Nadolig. Aeth ar ei union i'r castell, wrth iddynt eistedd i fwyta, am ganol dydd i ddweud y gwir. Bwriadai Syr Cleges fynd i mewn, ond roedd golwg dlawd ar ei ddillad syml. Dywedodd y porthor yn gyflym iawn 'Ewch o'r lle yma ar unwaith, heb oedi, neu yn enw Duw a'r Forwyn Fair mi dorraf eich corun. Ewch i sefyll ynghanol y dorf o gardotwyr. Os dewch gam ymhellach, byddwch yn dyfaru. Fe'ch trawaf chi mor galed'. 'Gyfaill', meddai Syr Cleges, 'Rwy'n erfyn arnoch i'm gadael i mewn yr eiliad hon, heb amau. Rwyf wedi dod ag anrheg i'r brenin oddi wrtho ef a wnaeth bopeth o ddim. Edrychwch o'ch cwmpas.'

Ffynhonnell: D. Speed (gol) 1987, '4. Sir Cleges', Medieval English Romances Part One (Department of English, University of Sydney), 169-92.