Beth yw'r ots os yw ieithoedd yn marw?

Beth yw'r ots os yw ieithoedd yn marw?

Ateb yr Athro David Crystal, awdur The Cambridge Encyclopedia of Languages:

Sut bydd ieithoedd yn marw?

Dim ond pan fydd y person olaf i siarad iaith yn marw mae iaith ei hun yn marw. Ond, wyddoch chi, mae rhai yn dweud ei bod hi'n marw pan fo'r person olaf ond un yn marw. Oherwydd wedyn does gyda'r person olaf neb i siarad ag e. Wel, wrth gwrs, mae ieithoedd wedi mynd a dod trwy hanes wrth i gymunedau fynd a dod. Ond mae'r hyn sy'n digwydd nawr yn gwbl eithriadol.

Sawl iaith sy'n marw?

Mae yna ryw 6000 o ieithoedd yn y byd, fwy neu lai. Does neb yn gwybod yr union nifer. Ac o blith y rhain, mae pobl yn meddwl bod rhyw hanner mewn cymaint o berygl nes eu bod yn debygol o farw allan yn ystod y ganrif bresennol. Wel, can mlynedd yw hyd y ganrif bresennol, mae hanner yn golygu 3000 o ieithoedd, felly mae un iaith yn marw allan yn rhywle yn y byd bob pythefnos, ar gyfartaledd.

Pam maen nhw'n marw?

Mae ieithoedd yn marw am bob math o resymau. Un yw'r rhesymau naturiol pan fo pobl yn cael eu heffeithio gan newyn a haint a daeargrynfeydd. Mae hil-laddiad yn reswm arall, pan fo rhai gwledydd yn ceisio lladd iaith fechan yn gwbl fwriadol. Y prif reswm yw globaleiddio. Hynny yw, mae yna rai ieithoedd enfawr yn y byd, fel Saesneg a Sbaeneg, ac Arabeg a Ffrangeg, ac mae'r rhain fel rholeri stêm sy'n malu'r ieithoedd llai sydd yn eu ffordd.

Oes modd gwneud rhywbeth?

Mae modd gwneud cryn dipyn i ddiogelu iaith sydd dan fygythiad. Y peth cyntaf yw bod angen i'r bobl eu hunain deimlo eu bod nhw am gadw'r iaith. Mae hynny'n bwysig iawn. Yr ail beth yw bod angen i'r awdurdodau deimlo eu bod nhw am gadw'r iaith. Mae'n rhaid bod ganddyn nhw barch tuag ar yr ieithoedd lleiafrifol sydd dan eu gofal. A'r trydydd peth sydd ei angen, wrth gwrs, yw arian. Mae'n costio dipyn go lew i ddiogelu iaith sydd dan fygythiad. Meddyliwch am y peth — mae angen hyfforddi'r athrawon, mae angen ysgrifennu llyfrau ar gyfer y plant, a'r math yna o beth. Dyw hi ddim yn costio llwythi o arian, ond mae hi yn costio dipyn. Felly heb arian, does gan ieithoedd sydd dan fygythiad ddim dyfodol disglair.

Pam ddylem ni boeni?

Fe ddylem ni boeni am yr un rheswm rydym ni'n poeni am fioamrywiaeth y Ddaear — diogelu gwahanol rywogaethau o blanhigion ac anifeiliaid. Mae ieithoedd yn union debyg, ond mai y nhw yw amrywiaeth ddeallusol y Ddaear. Mae rhyw 6000 gwahanol fydolwg yn cael eu mynegi gan y 6000 o ieithoedd sy'n bodoli. Mae hanner y rheiny ar fin diflannu, Diflannu go iawn. Oherwydd dyma sy'n digwydd: pan fo iaith sydd erioed wedi cael ei rhoi ar ddu a gwyn yn marw, mae hi fel pe bai'r iaith honno erioed wedi bod.