Cyfenwau Cymraeg: Pam mae cymaint o Jonesiaid yng Nghymru?
Pam mae cymaint o Jonesiaid yng Nghymru?
Os ydych wedi treulio amser yn hel achau, yna mae'r nifer gyfyngedig o gyfenwau sydd gan y Cymry wedi creu rhwystredigaeth ichi. Pam mae cyn lleied? Dyma ateb yr Athro Prys Morgan...
Pa fath o enwau oedd gan yr hen Gymry?
Fe ddechreuodd y Cymry gael cyfenwau parhaol tua phum can mlynedd yn ôl. Cyn hynny, 'doedd y Cymry ddim yn defnyddio cyfenwau parhaol. Beth on nhw'n defnyddio fel enwau? Wel beth on nhw'n defnyddio fel enwau oedd eu henw bedyddiol eu hunain, dwedwch fel Siôn neu rywbeth fel yna. Ac os oedd pobl yn gofyn 'Wel, ie, pa Siôn ych chi, achos mae 'na nifer o bobl â'r enw Siôn?', fydden nhw'n dweud, 'Wel fi yw Siôn ap Gruffydd ap Llywelyn ap Meilyr,' ac odd yr ap yma yn golygu mab rhywun. Ac och chi'n dweud Siôn ap Gruffydd ap Meilyr ap Gruffydd ap Rhys, ac och chi'n mynd yn ôl gyda'r ap yma, yn ôl tua naw cenhedlaeth.
A'r rheswm am hynny oedd nad och chi ddim yn meddwl am eich hunan fel unigolyn o gwbl yng Nghymru. Yn ôl cyfraith Hywel Dda, a dyna oedd cyfraith y rhan fwya o bobol yn byw yng Nghymru hyd at bum can mlynedd yn ôl, 'doedd yr unigolyn ddim yn cyfrif fel unigolyn. Beth oedd yn bwysig oedd bod chi'n rhan o dylwyth.
Pryd newidiodd y drefn?
Fe newidiodd y system gyda'r Ddeddf Uno. Tua phum can mlynedd yn ôl, fe ddaeth y Saeson i Gymru a mynnu bod y Cymry yn derbyn y cyfenwau parhaol, yr un fath â'r Saeson. Felly pan ofynnwyd i'r Cymry dderbyn rhywbeth oedd yn mynd i ddangos beth oedden nhw, ffordd oen nhw'n wahanol i bobl eraill, fe ddwedodd y Cymry, 'Wel, beth sy'n bwysig amdanon ni yw enwau'n tadau ni. Felly dw i yn Siôn, a mae 'nhad yn Siôn. A mae 'nhaid yn Gruffydd.' O wel, byddai'r clerc yn dweud, 'Gewch chi fod yn John son of John, a'r ffordd symlaf o'i ysgrifennu fe lawr yn Saesneg yw John Jones.
Ond pam cymaint o Jonesiaid?
Yn yr un cyfnod ag y gorfodwyd y Cymry i gael enwau parhaol — a dyma'r peth mwya' pwysig i gofio — yr oedd 'na broses o symleiddio yr enwau bedydd, enwau cyntaf plant. Yn lle bo' chi'n cael amrywiaeth aruthrol o enwau hyfryd fel Gwasmeir a Gwasmihangel a Llywarch a Gwalchmai, yn dod o gyfnod cynnar iawn neu o gyfnod Catholig, roedd rhain yn cael eu hystyried yn enwau peryglus. On nhw'n enwau o bosibl yn baganaidd, ac odd lot ohonyn nhw yn enwau Catholig, fel Gwasmeir a Gwasmihangel a Gwasteilo, Gwasdewi. On nhw'n enwau Catholig, felly on nhw'n hollol waharddedig. Felly odd yr eglwys yn dweud bod rhaid i bawb cael enwau o gatalog syml iawn. Enwau saff iawn, fel John a David a Tomos ac ambell i enw brenin saff fel William ac Edward a Henry, ac yn y blaen. Dyna'r unig enwau saff. Ac felly, yn lle cael amrywiaeth o ryw gant a hanner o enwau oedd yn gyffredin trwy Gymru, fe symleiddiwyd rhain yn yr un cyfnod i ryw wyth neu naw neu ddeg o enwau!
Felly Tomos, Davies, Jones ac yn arbennig felly Jones. Yn arbennig yn y gogledd, rych chi'n cael cannoedd ar gannoedd o bobl yn cael yr enw Jones yn cael ei orfodi arnyn nhw.
sylw - (16)
It’s time for an honest reappraisal of the damage English colonialism has inflicted upon the Welsh people, and continues to do so.
Iolo Peredur ap Iestyn ap Amos
Dear Ollie,
Many thanks for your enquiry. The article on our website was written by a now retired Professor of Welsh History, Prys Morgan. He wrote a book in 1994 on the subject of Welsh surnames and It is a comprehensive guide to this subject. I’d advise you to try and gain a copy of this book either through your local library or I include a link to the University of Wales Press website where you can purchase a copy https://www.uwp.co.uk/book/welsh-surnames.
Kind regards,
Lowri Jenkins,
(Assistant Archivist, St. Fagans: National Museum of History)
Dear OIlie Lowe,
Thank you for getting in touch with us. I have contacted my colleague within the Social and Cultural History department to advise further on this. Hopefully we'll be able to get some more information to you soon.
Many thanks,
Nia
(Digital Team)