Cân Gwrthryfel Rhondda - Geiriau ar gyfer yr Orymdaith Newyn gyntaf o Gymru

Darganfuwyd y geiriau hyn ymhlith dogfennau taid a nain Ms Powell o Ynys Manaw yn 2008. Fe'u hysgrifennwyd i goffáu dau ddyn a fu farw yn ystod Gorymdaith y Glowyr i Lundain ym 1927. Gwelwch y trawsgrifiad isod.

Aelodau Abertyleri o'r Orymdaith Newyn, 1927 [Llun: Gasgliad maes glo de Cymru, Prifysgol Abertawe.]

Poster yn hysbysebu protest 'Sul Coch Cwm Rhondda'

Darganfuwyd y geiriau hyn ymysg dogfennau taid a nain Ms. Powell o Ynys Manaw yn 2008. Fe'u hysgrifennwyd i goffáu marwolaeth dau ddyn yn ystod Gorymdaith y Glowyr i Lundain ym 1927.

Digwyddodd yr orymdaith newyn gyntaf o Gymru i Lundain ym 1927 i brotestio yn erbyn y Weinyddiaeth Iechyd a oedd yn gwrthod neu'n cyfyngu ar nodau cymorth ar gyfer glowyr diwaith a'u teuluoedd. Roedd hefyd yn brotest yn erbyn Deddf Diweithdra newydd y Llywodraeth.

Sul Coch Cwm Rhondda

Yn ystod protest 'Sul Coch Cwm Rhondda' ar 18 Medi 1927, galwodd A.J. Cook, arweinydd glowyr y cyfnod, am orymdaith i Lundain ar 8 Tachwedd (wrth i'r Senedd ail-agor). Dewiswyd aelod o bob cyfrinfa (cangen undeb pwll glo) o Ffederasiwn Glowyr De Cymru (SWMF) i orymdeithio, pob un ohonynt yn cario lamp seffti glowr.

Erbyn Tachwedd, fodd bynnag, roedd yr orymdaith wedi colli cefnogaeth y SWMF. Serch hynny, parhaodd i dderbyn cefnogaeth oddi wrth A.J. Cook, S.O. Davies (a ddaeth i fod yn AS Merthyr) SWMF adran y Rhondda, a'r Blaid Gomiwnyddol.

Ar 8 Tachwedd 1927, gorymdeithiodd 270 o ddynion, ar gwaethaf gelyniaeth yr Undebau Llafur, y wasg a'r llywodraeth. Serch hynny, cawsant gefnogaeth y Cynghorau Llafur ym mhob pentref a thref ar hyd y daith (yn cynnwys Pontypridd, Casnewydd, Bryste, Caerfaddon, Chippenham a Swindon).

'Gorymdeithiaf er eich mwyn chi ac eraill mewn angen'

Dynion o Gymoedd Rhondda, Caerau, Aberdâr, Merthyr, Pontypridd, Tonyrefail, Dyffryn Gwyr, Gilfach Goch, Nant-y-glo a Blaina oedd y 270 gorymdeithwyr. Bu farw dau ddyn ar yr orymdaith — Arthur Howe o Drealaw mewn damwain ffordd, a John Supple o Donyrefail o niwmonia wedi iddo fynychu'r rali yn Sgwâr Trafalgar.

Ysgrifennodd Mr Supple yn ei lythr olaf at ei wraig - 'Peidiwch â phoeni amdanaf i. Meddyliwch amdanaf fel un o filwyr Byddin y Gweithwyr. Cofiwch fy mod wedi gorymdeithio er eich mwyn chi ac eraill mewn angen.'

Aflonnyddwch gan 'Ffasgwyr', a Hebryngwyr Arfog

O'r cychwyn cyntaf, cyfeiriwyd yn aml at yr orymdaith fel 'byddin y gweithwyr'. Trefnwyd y gorymdeithwyr ar batrymau milwrol, wedi'u rhannu'n ddidoliadau a chwmnïau. Yn dilyn honiad o aflonnyddwch gan 'Ffasgwyr', daeth gosgordd arfog, yn cynnwys 100 aelod o Gynghrair Llafur Cyn-Filwyr i gwrdd â'r trefnwyr yn Chiswick.

Yn ddiweddarach, mewn pamffled o'r enw 'Gorymdaith y Glowyr: Sut y Gwnaethom Chwalu'r Gwrthwynebwyr', ysgrifennodd uwch swyddog Byddin y Gweithwyr, Wal Hannington, - '... mae'r dynion hyn yn goleuo lamp gryfach a mwy pwerus na'r un maent yn ei chario. Goleuant lamp sy'n datgelu'r llwybr troellog y mae rhaid i weithwyr ei ddilyn, ac sy'n goleuo ffordd yr ymdrech am y frwydr gyda grymoedd adweithiol a choncwest y gweithwyr am bwer'.

Mae'r pamffled yn cynnwys 'Can Gwrthryfel Rhondda' sy'n adlais o A Rebel Song James Connolly, a ganodd y gorymdeithwyr, yn ogystal â 'Cân Ymdaith y Fyddin Goch' ac 'Ymdaith y Fyddin Goch'.

Adysgrif:

sylw (1)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.
annette J holowka
6 Chwefror 2021, 19:52
My Mam was six at the time of this strike and she told me of seeing the men marching through the valley with their lamps and singing, their voices echoing through the valley. I do not think that my grandfather marched at this time as he had been seriously injured in the mine around this time. Thank you so much for this information as I work through the privilege of recording the history of my ancestors.