Gwasgarwyd gan ryfel a chwyldro

Arwydd mewn glofa mewn Saesneg a Phwyleg

Gweithwyr o'r Almaen mewn glofa yn ne Cymru

Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, roedd galw mawr am lo ac felly roedd angen rhagor o lowyr. Un ffynhonnell oedd y miloedd o bobl a oedd wedi gorfod dianc o'u cartrefi yn Ewrop yn ystod y Rhyfel.

Ym mis Ionawr 1947, gwnaed cytundeb cenedlaethol rhwng Undeb Cenedlaethol y Glowyr (NUM) a'r Bwrdd Glo Gwladol (NCB) i recriwtio o blith y nifer fawr o filwyr o Wlad Pwyl a oedd wedi ymladd gyda'r Cynghreiriaid yn ystod y Rhyfel.

Fodd bynnag, nid oedd yr undebau lleol yn hapus â hyn. Erbyn diwedd Mai 1947, roedd Pwyliaid wedi cwblhau eu hyfforddiant ond nid oedd glofeydd yn fodlon eu cymryd.

Gofynnodd yr NCB i'r NUM am gymorth a chyflwynodd yr Undeb benderfyniad cryf i gynhadledd o blaid derbyn y Pwyliaid. Cafodd y rhan fwyaf ohonynt waith yn y pen draw.

Ym mis Medi 1947, lansiwyd cynllun i recriwtio pobl o wledydd eraill yn nwyrain Ewrop a oedd wedi gorfod ffoi o'u cartrefi. Roedd yr undebau lleol yn gwrthwynebu'n ffyrnig y tro hwn eto ac, erbyn y gaeaf, dim ond ychydig oedd wedi dod o hyd i lofeydd oedd yn barod i'w cymryd.

Erbyn 1951, dim ond 10,000 o'r 18,000 o weithwyr tramor oedd yn dal yn y pyllau glo a lansiwyd cynllun arall i recriwtio Eidalwyr. Roedd gwrthwynebiad lleol i hynny hefyd, dim ond 400 a gafodd lefydd a daeth yr ymgyrch recriwtio i ben ym mis Ebrill 1952.

Nid oedd y sefyllfa'n ddim gwell pan geisiodd y Bwrdd Glo Gwladol recriwtio ymhlith ffoaduriaid a adawodd Hwngari yn ystod chwyldro 1956. Roedd dros 4,000 o wirfoddolwyr ond cafodd llai na thraean ohonynt waith yn y glofeydd. Aeth y lleill i ddiwydiannau eraill.

Daeth y 'gweithwyr tramor' i Gymru ar ôl blynyddoedd o galedi a pherygl. Ymhen amser, llwyddodd y rhai a gafodd waith yn y diwydiant glo i wneud enw iddynt eu hunain fel gweithwyr caled a phobl barchus. Dylai Cymru fod yn falch ohonynt a'r rhan y maent wedi'i chwarae yn ei hanes diwydiannol.