Fframiau Haearn ac Olwynion Pren - Casgliad Beiciau Amgueddfa Cymru

Dros y blynyddoedd diwethaf, mae'r pwyslais cynyddol ar ffitrwydd a materion gwyrdd wedi cynyddu poblogrwydd y beic. Heddiw mae beiciau ar gael mewn amrywiaeth eang o steiliau a phrisiau, ond roedd y beiciau cyntaf a gynhyrchwyd yn eithriadol o ddrud ac yn anodd eu meistroli.

Cynlluniau'r beiciau cyntaf

Pâr o Gaerdydd ar feic tandem gyda'r fenyw ar y blaen. Roedd y dyn, a oedd yn diwniwr pianos, yn ddall.

Roedd y beiciau High Ordinaries, a alwyd yn ddiweddarach yn Penny Farthings yn arbennig o anghyfforddus, ac roedd rhaid cael coesau hir i gyrraedd y pedalau.

Yn yr 1870au ffurfiwyd clybiau gan berchnogion y beiciau newydd hyn. Gwisgai'r aelodau gapiau â bathodynnau'r clybiau arnynt, a siwtiau beicio milwrol yr olwg. Er i fenywod osgoi beiciau ar y cychwyn, daeth nifer i fod yn drisiclwyr brwdfrydig, gan ddewis y beiciau tair olwyn mwy sefydlog, a dillad arbennig a gynlluniwyd i fod yn ddiogel a chyfforddus. Roedd sgertiau pletiog yn caniatau mwy o ryddid i symud, a gwisgai rhai menywod lodrau o dan eu sgertiau.

Fynnodd y beic yn yr 1890au. Roedd modelau newydd yn ymddangos bron bob wythnos, ac agorwyd ffatrïoedd beiciau ledled y wlad. Gyda datblygiad y 'beic diogelwch' yn cynnwys cadwyn ac olwynion yr un maint, nid oedd rhaid bod yn ddyn tal ac athletaidd i feicio bellach. Wrth i boblogrwydd beicio dyfu, newidiodd y dillad i fod yn llai rhyfedd, a dechreuodd dynion wisgo'u dillad cyffredin yn lle'r hen siwtiau beicio.

Gan y bu rhaid i fenywod ddefnyddio beiciau a gynlluniwyd ar gyfer dynion, a oedd yn anaddas i'w defnyddio tra'n gwisgo sgertiau, annogwyd hwy gan y Rational Dress Society yn ogystal â nifer o glybiau beicio i wisgo math o glosau pen-glinniau a elwir yn rationals. Roedd y rationals yn edrych yn rhyfedd ac yn destun sbort i nifer o'r cyhoedd. O ganlyniad i'r gwawdio hyn roeddent yn amhoblogaidd, ac erbyn dechrau'r 20fed ganrif nid oedd llawer o fenywod yn eu gwisgo.

Gyda dyfodiad masgynhyrchu a gostyngiadau mewn prysiau, manteisiodd y dosbarth gweithiol ar y cyfle i fod yn berchenogion ar eu trafnidiaeth eu hunain. Yn ogystal â disodli'r poni a'r trap fel trafnidiaeth y postmon cef gwlad, roedd y beic yn galluogi heddweision i wasanaethu ardaloedd ehangach. Hefyd gallai siopau eu defnyddio i gludo nwyddau at eu cwsmeriaid yn gyflymach. Arbrofwyd gyda defnyddio beiciau i yrru injans tân hyd yn oed.

Dechreuodd haearnwerthwyr a siopau nwyddau amaethyddol werthu beiciau, a datblygodd nifer o'r gofaint lleol arbenigedd wrth eu trwsio.

Esblygiad y beic

Cafodd yr awydd am gyflymder effaith mawr ar gynllun beiciau. Gan mai'r pedalau oedd yn gyrru olwynion y beiciau cynnar yn uniongyrchol, defnyddio olwynion mwy oedd yr unig ffordd i gynyddu'r cyflymder. Cynhyrchwyd rhai modelau gyda olwynion â diamedr o 62 modfedd, oedd yn pwyso tua 50 pwys. Ceisiwyd cyflymu'r beiciau trwy gynhyrchu rhai ysgafnach, cyn lleied a 22 pwys. Wrth reswm, roeddent yn feiciau peryglus iawn.

Rasio beiciau

Taniwyd dychymyg y cyhoedd gan rasys dros bellteroedd hir, fel o Lundain i John O'Groats, ac roeddent yn gyfrifol am gynyddu poblogrwydd beicio. Fodd bynnag, wrth i'r cyflymdra gynyddu cafwyd mwy a mwy o ddamweiniau, nes i'r heddlu wahardd rasio ar briffyrdd cyhoeddus. Trefnwyd rasys dros gyrsiau rhwng 50 a 100 milltir o hyd gan y National Cyclists Union. Ni welwyd rasys ffordd, fel y Tour de France, ym Mhrydain tan y 1950au cynnar. Cynhaliwyd y ras Tour of Britain cyntaf, sef y Milk Race yn ddiweddarach, ym 1951.

Roedd rasio ar y trac, ar y llaw arall, yn un o'r chwaraeon gwreiddiol yn yr Olympiad cyntaf ym 1896. Cynhaliwyd pencampwriaethau byd rasys trac o 1892 ymlaen, er nad oedd rasys ar gyfer menywod tan 1958.

Beiciau yng nghasgliadau'r Amgueddfa

Yr enw am y beic cynharaf yng nghasgliadau'r amgueddfa yw'r 'march haearn'. Mae'n dyddio o tua 1865, mae ganddo ffram haearn, olwynion pren a theiars haearn. Mae'n debyg mae dyma'r cyntaf o'i fath yng Nghaerdydd. Mae'r casgliad hefyd yn cynnwys 'march haearn' a adeiladwyd o bren yng nghefn gwlad gan grefftwr lleol. Mae'n gopi o'r fersiwn o'r beic a gafodd ei weithgynhyrchu. Yn ogystal a'r meirch pren, mae gan yr amgueddfa feiciau Raleigh o'r 30au, roadsters o gyfnod yr Ail Ryfel Byd, beic tandem New Hudson o 1938 a threisicl cymdeithasol a gynhyrchwyd yn yr 1880au.