Y pobl bicer de Cymru

Bicer Gwinllan Naboth, Llanhari (Rhondda Cynon Taf).

Darganfod y bedd Bicer ger Llanhari ym 1929 (mae'r bedd ger y polyn streipiog).

Bicer arall, y tro hwn o gistfaen, a oedd yn cynnwys sgerbwd merch, a ddarganfuwyd ym 1991 yn Llandaf (Caerdydd). Yn y gladdfa hon hefyd cafwyd hyd i fynawyd efydd, gwrthrych y deuir ar ei draws yn aml gyda Biceri.

4,000 o flynyddoedd yn ôl ymddangosodd math newydd o grochenwaith ym Mhrydain - ai goresgynwyr fu'n gyfrifol amdano neu a oedd y dull yn fynegiant o ffasiwn leol?

Gwnaed y pot addurnedig cywrain hwn, a elwir yn bicer, tua 4,000 o flynyddoedd yn ôl gan gymuned gynnar oedd yn byw yn ne Cymru ac yn defnyddio haearn. Roedd potiau'n cael eu gwneud â llaw a'u tanio mewn coelcerthi yn ystod y cyfnod hwn. Darganfuwyd y pot hwn ym Medi 1929 gan weithwyr oedd yn paratoi ffordd newydd rhwng Llanharan a Llanhari.

Cafodd y bicer ei osod mewn cistfaen carreg o dan dwmpath crwn o bridd, sef crug. Roedd y bedd hefyd yn cynnwys sgerbwd dyn ar ei gwrcwd oedd tua 1.7m o daldra (5.75 troedfedd) a dan 35 oed.

Ar sail y dystiolaeth hon, a nifer o ddarganfyddiadau eraill o'r math yma, daethpwyd i'r casgliad mae potiau arbennig oedd y biceri, a gynhyrchwyd yn aml fel nwyddau claddu.

Mae eu ffurf yn awgrymu mai diodlestri oeddynt, o bosibl yn cynnwys offrymau o alcohol yr âi'r ymadawedig â hwy i'r byd nesaf. Yn wir, pan gafodd bicer hwn ei ddarganfod, roedd yn cynnwys "stwff seimllyd" - gweddillion pydredig offrwm angladdol efallai? Gwaetha'r modd, cafodd ei olchi'n lân cyn y gallai archaeolegwyr gael gafael arno a'i ddadansoddi.

Gwnaed y bicer hwn drwy rolio clai yn stribedi hir a chysylltu eu pennau i greu cylchoedd a lyfnhawyd er mwyn rhoi ffurf i'r llestr. Wedi i'r clai sychu rhyw ychydig, cafodd y llestr ei gaboli (ei lathru) ag offeryn di-awch, asgwrn o bosibl. Ychwanegwyd addurniadau gyda chymorth offeryn danheddog, gan greu patrwm arbennig oedd yn debyg i ddefnydd gweol neu ledr wedi'i drin. Yna, cafodd y bicer ei danio, gan roi iddo ei liw orenfrown, brith, cyfoethog.

Daeth potiau Bicer a chladdfeydd Bicer yn bethau cyffredin ar draws rhan helaeth o Ewrop rhwng 2800 a 2000CC. Yn aml, ceir hyd iddynt ynghyd â dagrau, pennau saeth fflint, gorchuddion arddyrnau saethwyr, wedi'u llunio o gerrig, a thlysau personol o aur, ambr, muchudd ac asgwrn. Adwaenid y casgliad hwn o wrthrychau fel "pecyn" Bicer.

Yn y gorffennol, roedd yna gred bod Biceri yn eiddo i bobl ddyfeisgar a elwid yn "Bobl y Biceri", neu "Bobl y Diodlestri", oedd wedi mudo gwmpas Ewrop a goresgyn Prydain, gan ddod â'u pecyn o arteffactau gyda hwy.

Yn ddiweddar, mae damcaniaeth arall wedi dod yn boblogaidd. Yn ôl hon, syniadau a ffasiynau Bicer a ymledodd ar draws Ewrop, yn hytrach na phobl.

Yn ôl y safbwynt hwn, mabwysiadwyd y pecyn Bicer gan frodorion Prydain wrth iddynt gysylltu a masnachu â chymunedau ar gyfandir Ewrop, datblygiad a gafodd hwb o bosibl gan fewnfudiad nifer fach o bobl oedd yn hyrwyddo'r ffasiynau newydd.

Yng Nghymru, ychydig iawn o gladdfeydd Bicer cynnar sy'n hysbys ac mae'r rheini sydd wedi'u dyddio, drwy ddefnyddio'r dull radiocarbon, yn perthyn i'r cyfnod rhwng 2300 a1800CC. Prin iawn hefyd yw aneddiadau Bicer, ac mae'r rheini a ddarganfuwyd yn awgrymu bod y preswylwyr, o ran eu ffordd o fyw, yn ffermwyr symudol oedd yn magu da byw.

Darllen Cefndir

"A Beaker-burial from Llanharry, Glamorgan" gan V. E. Nash-Williams. Yn Archaeologia Cambrensis, cyf. 85, tt402-5 (1930).

Guide catalogue of the Bronze Age collections gan H. N. Savory. Cyhoeddwyd gan Amgueddfa Genedlaethol Cymru (1980).

Prehistoric Wales gan F. Lynch, S. Aldhouse-Green a J. L. Davies. Sutton Publishing (2000).