Symud talcen glo i'r amgueddfa

Pan gaeodd ysbyty i lowyr yn 2001, datgymalwyd y talcen glo a ddefnyddiwyd i roi ymarfer corff i'r cleifion a'u paratoi i ddychwelyd i'r gwaith, a'i symud i gasgliadau Amgueddfa Cymru.

Tŷ Talygarn

Ym 1880, agorwyd ysbyty ym mhlasty cerrig sylweddol Talygarn. Addurnwyd y tu mewn â phaneli pren a nenfydau peintiedig. Roedd parcdiroedd helaeth o gwmpas y tŷ, lle tyfwyd sbesimenau o bob coeden sy'n gallu tyfu ym Mhrydain, yn ôl yr hanes.

Talygarn fel Cartref Ymadfer

Yn Hydref 1923, agorwyd Tŷ Talygarn fel cartref ymadfer ar gyfer glowyr, ac o fewn 15 mlynedd roedd dros 41,000 o gleifion wedi bod trwy'r drysau.

Ym 1943, gofynnwyd i Gomisiwn Lles y Glowyr drefnu gwasanaeth adfer ar gyfer glowyr oedd wedi'u hanafu. Oherwydd bod prinder gweithwyr ar y pryd, roedd hi'n hanfodol bod glowyr oedd wedi'u hanafu'n dychwelyd i'w gwaith mor fuan â phosib. Am hynny, prynwyd Tŷ Talygarn fel canolfan i wasanaethu meysydd glo de Cymru.

Erbyn 1964, roedd 95% o'r cleifion a gafodd eu trin yn Nhalygarn yn dychwelyd i'r diwydiant glo. Parhaodd i weithredu fel canolfan ymadfer a ffisiotherapi nes cael ei osod ar werth yn Awst 2000.

Adfer glowyr a'r 'Model o Bwll Glo'

Oherwydd yr angen i galedi'r dynion cyn iddynt ddychwelyd i'r pyllau glo, darparwyd gweithdy gwaith coed, lle byddai'r cleifion yn torri pren ac yn llifio boncyffion. Roedd grisiau bach a beiciau llonydd ar gael i ymarfer eu cyhyrau segur.

Yn Nhŷ Talygarn roedd yna fodel mawr o bwll glo lle gallai'r cleifion ymgyfarwyddo â gweithio mewn pwll glo unwaith eto. Un twnnel hir a gynhaliwyd gan hytrawstiau bwaog oedd y strwythur. Roedd gan y ffordd gledrau, yn ogystal â fframwaith metel o'r enw horsehead, a fyddai'n atal cerrig rhag cwympo mewn talcennau glo go iawn.

Symud y pwll glo

Ym 2001, rhoddwyd cynnwys y model o bwll glo' i Amgueddfa Cymru fel 'ffordd barhaol o atgoffa ymwelwyr am waith canolfan ymadfer Talygarn'.

Datgymalwyd y talcennau glo fel petasent yn rai go iawn. Er mai dim ond pedair troedfedd o uchder oedd ar gael i gyflawni'r gwaith, llwyddwyd i ddatgymu a symud y cludwr cadwyn, trideg troedfedd o hyd.

Cludwyd yr holl eitemau i'r Ganolfan Casgliadau yn Nantgarw. Mae rhodd Talygarn yn rhan unigryw, tri deg troedfedd o hyd, o dalcen glo rhannol-fecanyddol, sydd wedi goroesi o'r 1960au cynnar.

sylw - (7)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.

Gemma

16 Hydref 2020, 08:46

Hi are there any photos of the centre years back please, my dad attenfed there as he broke his arm underground would love to show him some photos trip down mwmory lane

Ceri Thompson Staff Amgueddfa Cymru

1 Gorffennaf 2020, 09:46

Hi Victoria

If you send an image through to me at

ceri.thompson@museumwales.ac.uk

I'll see if I can be of help.

Best wishes

Ceri Thompson, Curator, Big Pit: National Coal Museum

Victoria king

27 Mehefin 2020, 23:28

Hi I have recently found a photograph/ postcard of a large group of doctors, nurses and patients in front of an old building which I have been told could be talygarn convalescence home for miners. I’m unsure of the date of the photograph and unsure of what connection this has to my family but it was found in with my grandparents photographs which my grandfather was from llanharan. I was wondering if you would be able to help me possibly find a date for the photograph to determine if any of my family members are in it.

Ceri Thompson Staff Amgueddfa Cymru

5 Tachwedd 2018, 11:30

Dear Ken Price

We would be very interested in the postcard and photograph if you are offering to donate them. Could you email me at ceri.thompson@museumwales.ac.uk please and we’ll go from there.

Best wishes

Ceri Thompson, Curator (coal mining collections)

Ken Price

26 Hydref 2018, 17:30

Re Talygarn
I have a photograph of my maternal grandfather with a group of five others (representatives of the South Wales Miners Federation I believe) at Talygarn in 1922, also a postcard photo of the concert hall from the same era if you are interested.
Best wishes
Ken Price

Sara Huws Staff Amgueddfa Cymru

6 Chwefror 2017, 10:17

Hi there Gordon,

Thank you for your enquiry.

I will pass it on to our Curator of Coal, along with your email, and he will get back to you.

All the best,

Sara
Digital Team

Gordon Wesley

3 Chwefror 2017, 20:27

Re Talygarn House
I have a post card/photograph of a formal group of 23 gentlemen, a nurse/matron (and a dog!) outside a large stone building. One of the gentlemen is my maternal grandfather.
In 2008 I sent a photocopy to the Pontypridd Museum who suggested that the location might be Talygarn House. I have been unable to identify the location from photographs online.
If you would reply with an email address I would like to send you a scan of the photo in the hope that you could confirm the
location (or otherwise).
Thank you, Gordon Wesley