Paentio Chwedlau Canoloesol o Rufain a Phrydain
Cynrychiolir dwy chwedl ganoloesol wahanol mewn dau waith gan yr artist o'r 19eg ganrif, Syr Edward Burne Jones. Mae Olwyn Ffawd (1882) ac Arthur yn Afallon (1890) yng nghasgliadau Amgueddfa Cymru.
Mae'r darlun anorffenedig hwn o tua 1882 yn darlunio'r thema ganol oesol o olwyn ffawd, sy'n codi neu'n darostwng dyn wrth iddi gael ei throi gan y dduwies Fortuna. Mae'r darluniau o'r noethion a dillad y dduwies yn dangos astudiaeth agos yr artist o Michaelangelo.
Bruce Jones.
Olew ar Gynfas.
Seiliwyd yr Olwyn Ffawd ar fytholeg Rufeinig. Roedd y dduwies Fortuna' cynrychioli lwc i'r Rhufeiniaid. Fodd bynnag, yn yr Oesoedd Canol fe esblygodd y syniad o olwyn ffawd o ysgrifau Boethius, merthyr Cristnogol o'r 6ed ganrif. Ysgrifennodd yn The Consolation of Philosophy mai rhan o ewyllys dwyfol Duw oedd newidiadau hap a damwain bywyd, ac felly bod yn rhaid i ddyn dderbyn ei ffawd.
Mae darlunio duwiau' fwy o ran maint na bodau dynol yn hen draddodiad mewn celf, ac yma mae Burne Jones yn darlunio Ffawd yn fwy na'r bodau dynol y mae' eu troi ar ei holwyn. Nid yw' ei darlunio' gwisgo mwgwd fel oedd yn arferol, ond â'i llygaid ar gau. Yn draddodiadol, mae pedwar ffigwr ar yr olwyn. Maent yn cynrychioli pedwar cyfnod bywyd: "Byddaf yn teyrnasu", "Rwyf yn teyrnasu", "Rwyf wedi teyrnasu" a "Nid oes gennyf deyrnas". Dim ond tri ffigwr a ddarlunnir gan Burne Jones ar yr olwyn, ond mae' cynnal y syniad o deyrnasiad drwy osod coron ar ben y ffigwr canolog.
Disgrifiodd yr awdur ffeministaidd Camille Paglia y gwaith hwn fel darlun sadomasocistaidd gyda "Fortuna' troi ei holwyn artaith o ddynion ifanc prydferth, yn ddiegni â'u cyrff yn ymestyn mewn dioddefaint cnawdol". Er bod y dynion yn derbyn eu ffawd, faint o ddewis sydd ganddynt mewn gwirionedd? Mae eu breichiau a'u coesau wedi'u hymestyn, nid mewn cnawdolrwydd, ond i ddangos bod rhaid sathru ar rywun arall i ddringo, a bod yr un peth yn digwydd i chi yn eich tro. Mae hyn yn rhywbeth y teimlodd Burne Jones ei hun. Ysgrifennodd ym 1893 "Mae fy olwyn Ffawd yn ddarlun o wirionedd, cymerwn ein tro arni, a chawn ein dryllio arni."
Fodd bynnag, byddai'r syniad hwn o godi a disgyn wedi bod yn arwyddocaol iawn yn y gymdeithas Fictoraidd ehangach, pan oedd modd i unigolion hel cyfoeth a chodi dosbarth drwy wneud ffortiwn o ddiwydiant, mewn cyfnod pan mai'r Ymerodraeth Brydeinig oedd y mwyaf pwerus yn y byd. Os oeddech ar frig yr olwyn, fe allai'r tro nesaf eich gosod ar ei gwaelod.
Paentiodd Burne Jones chwedl arall gydag Arthur yn Afallon. Cymerwyd y chwedl hon o gerdd enwog Thomas Malory o 1470 Morte d'Arthur ('Marwolaeth Arthur'). Roedd chwedlau Arthuraidd yn boblogaidd gan artistiaid am nifer o resymau. Roeddent yn adnabyddus ac yn cynnwys marchogion dewr, cariadon rhwystredig a hudolesau. Yn wahanol i'r byd clasurol, Cristnogion oedd yr arwyr hyn, ac yn well fyth, roedd eu gwreiddiau yn hanes Prydain. Roedd lle o hyd i arwyr Groeg a Rhufain, ond byddai arwr lleol yn fwy tebygol o ysbrydoli darpar-adeiladwyr yr ymerodraeth.
Yn Arthur at Avalon mae Burne Jones yn dangos golygfa marwolaeth Arthur. Wedi iddo gael ei anafu' farwol mewn brwydr gan Medrawd (ei fab gan ei hanner-chawer), cludir Arthur i Ynys Afallon mewn ymgais i wella'i glwyfau. Byddai pobl yn arfer credu bod Afallon yn lle hudol, ac mae'r enw (sy' golygu 'ynys yr afalau'), yn gysylltiedig â'r pren gwybodaeth. Yng nghefndir y paentiad gwelwn flodau ar goed, ac mae' bosib mai coed afalau yw'r rhain. Gorchmynnodd Arthur i Syr Bedwyr roi ei gleddyf, Caledfwlch, i Forwyn y Llyn, ond pan ddychwelodd Bedwyr, roedd Arthur wedi mynd. Ystyr hyn yn ôl rhai yw na fu Arthur farw, ond ei fod yn cysgu tan yr awr pan fydd ei angen unwaith eto. Parhaodd y chwedl Arthuraidd i ennyn diddordeb ymysg artistiaid drwy gydol yr 19eg ganrif, ac mae'n parhau i ysbrydoli artistiaid, awduron a gwneuthurwyr ffilmiau hyd heddiw.
, Burne Jones, 1890