Ysgol Tonyrefail yn archwilio natur yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru

Bob blwyddyn mae ysgolion sy’n gwneud cyfraniad mawr yn cael eu dewis fel enillwyr Project Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion – un o bob gwlad sy’n cymryd rhan. Ymddiriedolaeth Edina sy’n trefnu gwobrau yr Alban a Lloegr (a Gogledd Iwerddon o’r flwyddyn nesaf ymlaen), gydag Amgueddfa Cymru’n trefnu gwobrau’r ysgol fuddugol yng Nghymru.

Yr enillwyr eleni oedd Ysgol Gynradd Tonyrefail, a’u gwobr oedd trip i Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru, gyda bws a gweithdai addysgiadol am ddim. Roedd yn bleser cyfarfod â’r grŵp ac fe gawson ni amser wrth ein bodd yn astudio natur yn Sain Ffagan.

Dyma fi’n croesawu’r grŵp oddi ar y bws ac yn eu harwain drwy’r Amgueddfa i Sgubor Hendre Wen. Anaml mae’r sgubor ar agor i’r cyhoedd, a dim ond yn ddiweddar mae wedi dechrau cael ei defnyddio fel gofod addysgiadol i ysgolion. Dyma oedd ein pencadlys ni am y diwrnod, ac roedd y plant yn edrych ymlaen i glywed am yr ystlumod a’r adar sydd wedi ymgartrefu yn y sgubor!

Dechreuais drwy ddiolch i’r grŵp am eu gwaith caled ar y project, a gofyn sut oedden nhw’n cadw trefn ar y gwaith yn y dosbarth? Wedyn, dyma fi’n rhoi cyflwyniad byr o ganlyniadau’r project i ddangos sut mae eu gwaith wedi cyfrannu at astudiaeth hirdymor o effaith newid hinsawdd ar ddyddiadau blodeuo bylbiau’r gwanwyn. Un adborth diddorol oedd syniad clyfar y dosbarth i ddefnyddio rotor i ddangos tro pwy oedd hi i gasglu data bob wythnos, a gwneud yn siŵr bod pawb yn cael cyfle i gymryd rhan.

Dyma ni wedyn yn rhannu’n ddau grŵp. Aeth Grŵp A gyda Hywel i’r Tanerdy i astudio’r bywyd gwyllt sy’n byw yn y pyllau – roedd y pyllau’n arfer cael eu defnyddio i drin lledr, ond bellach mae nhw wedi llenwi â dŵr. Wrth chwilio dyma nhw’n canfod amryw greaduriaid sydd wedi ymgartrefu yn y pyllau, a thrafod eu cylch bywyd a’u cynefin. Cafodd y grŵp hefyd gyfle i ddal Madfall Ddŵr Balfog, oedd yn brofiad newydd sbon i’r mwyafrif!

Dilynodd Grŵp B fi i’r guddfan adar, lle buon ni’n braslunio’r coed ac yn defnyddio binocwlars a thaflenni adnabod adar i adnabod trigolion y goedwig. Roedden ni’n lwcus iawn i gael gweld amrywiaeth o adar, gan gynnwys cnocell fraith fwyaf! Daeth wiwerod a llygod coed i ddweud helo hefyd, oedd bron mor gyffrous â gweld yr adar. Dyma ni’n trafod y rhywogaethau adar gwahanol, eu lliwiau, eu cylch bywyd a’u cynefin. Dyma ni hefyd yn trafod sut mae bywyd gwyllt yn elwa o’r lle bwydo a beth allwn ni ei wneud yn ein gerddi neu ar dir yr ysgol i helpu bywyd gwyllt.

Ar ôl i’r grwpiau gyfnewid, fel bod pawb yn cael cyfle i archwilio’r goedwig a’r pyllau, dyma ni’n cael cinio yn y sgubor ac atebodd Hywel lawer o gwestiynau am yr Ystlumod Hirglust Brown, y rhywogaeth dan warchodaeth sy’n clwydo yn nhrawstiau’r sgubor.

Ar ôl cinio dyma ni’n cael trafodaeth ehangach ar gynefin a meddwl am y trychfilod gwahanol sydd i’w gweld yn ein gerddi. Roedd y drafodaeth yn help mawr gyd thasg nesaf y plant – creu gwesty trychfilod i fynd adref gyda nhw. Dyma ni’n ailgylchu potiau planhigion, gwellt yfed a gwellt naturiol wrth adeiladu, a thrafod ble fyddai orau i osod y gwestai i ddenu gwahanol drychfilod. Dewisodd rhai o’r grŵp osod eu gwestai mewn llefydd heulog, uchel er mwyn denu gwenyn unigol, a dewisodd eraill lefydd cysgodol ar y llawr er mwyn denu pryfed sy’n hoff o amodau oerach.

Dim ond ei gwneud hi’n ôl i’r bws mewn pryd wnaethon ni wrth i ni edrych am bryfed ar hyd y llwybrau. Fe ges i a Hywel diwrnod gwych ac o’r wên ar eu hwynebau a’r adborth ffafriol, cafodd Ysgol Tonyrefail amser wrth eu bodd hefyd. Diolch eto Gyfeillion y Gwanwyn!

Adborth Ysgol Gynradd Tonyrefail:

‘Dwi’n credu taw dyma un o’n hoff dripiau achos dwi heb weld y rhan fwyaf o beth welais i heddiw ac mae mor ddiddorol.’

‘Fe ges i amser da a mwynhau gwylio adar a chwilio’r pwll. Roeddwn i’n hoffi gwylio adar achos ei fod yn ddiddorol ac roeddwn i’n gallu gysgu am rywogaethau do’n i ddim yn gwybod amdanyn nhw o’r blaen.’

‘Fe wnes i fwynhau heddiw yn bennaf achos chwilio’r pyllau a’r gwylio adar.’

‘Fe ges i hwyl heddiw. Roeddwn i’n hoffi’r gwylio adar achos fe welais i rai adar am y tro cynta.’

‘Nes i fwynhau dal y fadfall ddŵr achos ei fod yn teimlo fel dal putty byw, ac fe wnes i hoffi gwylio’r adar achos eu bod nhw’n edrych yn bert iawn.’

‘Roeddwn i’n mwynhau achos dyma’r tro cyntaf i fi ddal madfall ddŵr. Roeddwn i’n falch bod fy ngwesty trychfilod wedi troi allan yn grêt.’

‘Fe ges i hwyl yn cwrdd â pawb a roen i’n dwlu gwneud gwesty trychfilod achos ei fod yn hwyl. Roedd heddiw yn hwyl.’

‘Roeddwn i’n hoffi gwneud y gwesty trychfilod achos dwi’n hoffi gwneud pethau.’