Beth yw niwl?

Mae’r Swyddfa Dywydd wedi cyhoeddi rhybuddion tywydd am niwl ar gyfer rhannau mawr o Brydain heddiw. Mae niwl yn beryglus i deithwyr gan ei bod yn anodd gweld. Ydych chi wedi cerdded drwy niwl trwchus erioed? Rydw i wedi cerdded i mewn i niwl lle gallwn ond gweld rhyw droedfedd bob ochr i fi. Roedd yn gyffrous, ond ro’n i ar draeth hir, gwastad, a gwag mwy neu lai, ar y pryd. Fydden i ddim wedi hoffi croesi ffordd neu gael fy amgylchynu gan rwystrau allwn i ddim o’u gweld. 

Caiff niwl ei greu o ddiferion dŵr sy’n llai na diferion glaw. Mae rhai rhannau o’r byd yn defnyddio rhwydi sydd wedi’u cynllunio i gasglu diferion dŵr y niwl, sy’n darparu cyflenwad dŵr mewn ardaloedd nad ydyn nhw’n cael llawer o law. Mae rhai llefydd yn galw hyn yn ‘bysgota awyr’ neu ‘ddwyn gan yr awyr’. Faint o ddŵr ydych chi’n meddwl y gellir ei gasglu gan niwl? Mae gwefan y Swyddfa Dywydd yn datgan ‘pe baech chi’n llenwi pwll nofio maint Olympaidd gyda niwl, ac yna’n ei gyddwyso rywsut, byddai gennych tua 1.25 litr o ddŵr (neu ychydig dros ddau beint).’ 

Ydych chi'n gwybod beth yw’r gwahaniaeth rhwng niwl (fog) a niwlen (mist)? Gwelededd yw’r gwahaniaeth! Mae’r Swyddfa Dywydd yn datgan ‘Os gallwch weld mwy na 1,000 metr, caiff ei alw’n niwlen, ond os yw’n fwy trwchus a bod y gwelededd yn cwympo o dan 1,000 metr, rydyn ni’n ei alw’n niwl.’ Mae niwlen a niwl yn cael eu ffurfio gan ddiferion dŵr yn casglu yn yr aer, ond mae niwlen yn llai dwys (gan olygu y byddai pwll maint Olympaidd yn llawn o niwlen yn darparu llai o ddŵr fyth ar ôl cael ei chyddwyso). Mae hyn yn golygu ei bod hi’n haws gweld drwyddi, ac mae’n llai tebygol o aros o gwmpas am amser hir. 

Gellir hefyd disgrifio niwl fel cwmwl sy’n ffurfio ar lefel y tir. Mae hyn gan fod niwl a chymylau yn ffurfio yn yr un ffordd. Maen nhw’n ffurfio o ganlyniad i aer cynnes a llaith yn cael ei oeri. Mae anwedd dŵr yn yr aer yn oeri i ffurfio diferion dŵr. Er enghraifft, meddyliwch am sut mae anwedd dŵr o gawod boeth yn dal ymlaen i wydr oer y drych fel cyddwysiad. Neu, ar ddiwrnod oer, sut mae eich anadl yn ffurfio niwlen pan fyddwch chi’n anadlu allan, wrth i’ch anadl cynnes gymysgu gyda’r aer oer.  Mae cymylau’n ffurfio pan fydd aer cynnes a llaith yn cwrdd â llif aer oerach. Mae niwl yn aml yn ffurfio pan fydd aer cynnes a llaith yn cael ei oeri gan arwynebau oer. Am y rheswm hwn, mae niwl yn fwy cyffredin yn yr hydref a’r gaeaf, pan fydd y ddaear ar ei oeraf. Heblaw am niwl arfordirol, sy’n fwy cyffredin pan fydd aer cynnes a llaith yr haf yn cwrdd ag arwyneb oer y môr. 

Mae diferion dŵr mewn niwl yn ei gwneud hi’n anodd gweld gan eu bod yn adlewyrchu golau, a all aflunio siapiau a’i gwneud yn anodd barnu pellter. Mae’r Swyddfa Dywydd yn ei alw’n niwl trwchus pan fydd gwelededd yn llai na 180m, a niwl dwys pan mae’n llai na 50m (dyna hyd y pwll nofio Olympaidd rydyn ni wedi bod yn cyfeirio ato!) Mae’n ddiddorol nodi bod niwl mwy trwchus yn aml yn ffurfio mewn ardaloedd diwydiannol. Mae hyn gan fod diferion dŵr yn glynu i ronynnau bach yn yr aer. Ar yr arfordir, mae’r dŵr fel arfer yn glynu i ronynnau halen yn yr aer. Mewn ardaloedd diwydiannol, mae’r dŵr yn casglu o gwmpas gronynnau llygredd aer yn aml. Mae hyn yn golygu bod ardaloedd diwydiannol (sef yr ardaloedd â’r llygredd aer uchaf fel arfer) yn fwy tebygol o weld niwl mwy trwchus, gan fod mwy o ronynnau yn yr aer i’r dŵr lynu atyn nhw. 

Mae niwl sy’n cymysgu gyda llygredd aer yn aml yn cael ei alw’n fwrllwch. Mae mwrllwch yn gallu troi’r awyr yn wyrdd, melyn, coch, brown, du neu lwyd. Mae wedi bod yn broblem ers dechrau’r Chwyldro Diwydiannol ddiwedd y 1700au, lle gwelwyd cynnydd mewn llosgi glo ar gyfer y diwydiant (er enghraifft i bweru ffatrïoedd a threnau stêm). Ym mis Rhagfyr 1952, gwelodd Llundain yr hyn gafodd ei adnabod fel ‘Y Mwrllwch Mawr’, lle daliodd yr amodau tywydd y mwg o danau glo, a chreu’r amodau perffaith ar gyfer ffurfio niwl trwchus. Gyda’i gilydd, achosodd hyn ansawdd aer gwael a oedd yn hynod beryglus. Daeth Deddfau Aer Glân 1956 a 1968 o ganlyniad uniongyrchol i hyn, gan leihau allyriadau mwg du. O ganlyniad, roedd llai o adroddiadau am fwrllwch ym Mhrydain yn y degawdau canlynol. 

Fodd bynnag, ers hynny mae rhywbeth o’r enw Mwrllwch ffotocemegol (neu fwrllwch yr haf) wedi dod yn fwy cyffredin, yn enwedig mewn dinasoedd diwydiannol â phoblogaethau mawr a hinsawdd gynnes. Mae hyn yn ffurfio pan fydd golau’r haul yn adweithio gyda gronynnau llygredd yn yr aer (nitrogen ocsid o bibellau mwg ceir neu losgi glo a chyfansoddion organig anweddol o gasolin, cynhyrchion glanhau ac erosolau cartref). Mae Mwrllwch ffotocemegol yn wael i’n hiechyd ac yn niweidiol i gnydau a phlanhigion. Mae’n ffurfio heb fwg na niwl, a’r unig reswm rydyn ni’n defnyddio’r un enw (mwrllwch) yw gan fod yn edrych yn debyg. 

Felly, beth allwn ni ei wneud? Wel, mae codi ymwybyddiaeth drwy siarad gydag eraill am yr hyn rydych chi’n ei ddysgu yn allweddol. Dyna pam rydw i’n ysgrifennu’r blog yma ac yn dweud wrthoch chi! Gallwn ni feddwl hefyd am sut gallwn ni leihau cemegau yn yr atmosffer. Efallai y byddwn ni’n dewis cerdded, beicio neu ddal y bws yn lle teithio gyda’r car. Efallai y byddwn ni’n dewis glanedyddion naturiol gartref yn lle rhai cemegol. Gall fod mor syml â dewis diaroglydd rolio yn lle un chwistrell (aerosol). Efallai y byddwn ni’n llofnodi deisebau sy’n codi ymwybyddiaeth o faterion fel ansawdd aer ac yn rhoi pleidlais i wleidyddion sy’n dangos drwy eu hanes pleidleisio eu bod nhw’n cymryd materion sy’n ymwneud â’r hinsawdd o ddifri. Mae llawer o bethau y gallwn eu gwneud, a meithrin dealltwriaeth o’r problemau a’u hachosion yw’r cam cyntaf. 

Beth am edrych ar yr arsylwadau tywydd yr anfonodd ysgolion i mewn yr wythnos yma? Tybed os oes rhywun wedi crybwyll y niwl!

Sylwadau ysgolion:

Stanford in the Vale Primary School: It’s been a windy week and we have finally got to see two digit numbers with the temperatures finally. We can see spring is just around the corner with buds on the trees and snowdrops around the school grounds. We are checking our bulbs every day at the moment. 

Livingston Village Primary School: We noticed that all the bulbs have started to grow which are the daffodils. Last year’s daffodils have started growing too.

Irvinestown Primary School: We had snow this week!

Logan Primary School: We have some little green shoots in our plantpots

Sacred Heart Primary School – Omagh: Our bulbs are shooting in both the pots and the ground

St Mary's Primary School (Newry): Still no sight of flowers but the shoots are up for the leaves. 

Gavinburn Primary School: After all the rain last week the has been none at all this week and it has felt really cold.

Roseacre Primary Academy: WE can't wait for the flowers.

St Anne's Catholic Primary School – Knowsley: Other days not recorded as ground frozen and path slippery

Fleet Wood Lane Primary School: We are starting to take pictures of the bulbs because we can see the start of the daffodil flowers.