Paddy’r Pangolin: Gwaith Cadwraeth ar Sbesimen Tacsidermi yn yr Amgueddfa

Ysgrifennwyd gan Madalyne Epperson, myfyriwr MA Arferion Cadwraeth, Prifysgol Durham – ar leoliad yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd.

Mae casgliadau hanes natur yn aml yn ganolog i’n dealltwriaeth o esblygiad, geneteg poblogaeth, bioamrywiaeth, ac effeithiau amgylcheddol y defnydd o blaladdwyr a newid yn yr hinsawdd, ymysg pethau eraill. Dyma pam mae gofalu am y casgliadau hyn mor bwysig. Daeth pangolin coed tacsidermi – wedi’i enwi’n Paddy gan y tîm cadwraeth – i Amgueddfa Cymru angen triniaeth yn 2017. 

Casglwyd Paddy ar 4 Awst 1957 gan ymchwilwyr yn ystod Taith Prifysgol Caergrawnt i Orllewin Affrica Ffrengig. Yn ôl dyddiadur y daith, roedd Amgueddfa Cymru wedi gofyn i’r ymchwilwyr ddod â pangolin yn ôl i wneud sbesimen i’r Amgueddfa, oedd yn arfer cyffredin ar y pryd. Yn anffodus, aeth pabell sychu’r daith ar dân ar 25 Awst 1957 a chafodd Paddy ei ddeifio’n ddrwg gan y tân, er tristwch mawr i dîm y daith. Efallai taw dyma’r rheswm na chyrhaeddodd Paddy’r Amgueddfa ar ddiwedd y daith. Dim ond yn 2016/2017 y canfuwyd Paddy yn Swydd Stafford, yng nghartref un o aelodau’r daith ac fe’i anfonwyd at yr Amgueddfa.

Cyflwr Paddy cyn y gwaith cadwraeth

Cynhaliwyd dadansoddiad i ddysgu mwy am waith paratoi Paddy, a chafodd ei gyflwr ei asesu cyn gwneud triniaethau cadwraeth ymyrrol. Datgelodd x-radiograffeg weiren haearn yn ymestyn hyd y sbesimen, tra bod sganio microsgopeg electron gyda dadansoddiad elfennol (SEM-EDX) wedi cadarnhau nad oedd unrhyw arsenig, mercwri, neu blaladdwyr eraill yn bresennol. 

Ar ôl cael ei adael ar ben wardrob am 60 mlynedd, roedd Paddy wedi’i orchuddio â llwch, gwe pryf cop, a halogyddion eraill. Roedd hefyd â haen o waddodion mwg o’r tân a doddodd y cennau ceratin ar ei wyneb, ei frest a’i gynffon. Roedd casynau larfa a ganfuwyd ar y sbesimen a thu mewn iddo yn awgrymu bod pla chwilod carpedi yno ar un adeg, er nad oedd unrhyw arwydd o broblem pla presennol i’w gweld. Efallai mai’r pryder mwyaf oedd y rhaniad ym mrest Paddy, oedd yn debygol o dyfu os na fyddai’n cael ei drin yn iawn. 

Triniaeth gadwraethol

Defnyddiwyd sugnwr llwch cadwraethol a brwsh meddal i gael gwared ar weddillion rhydd, gan gynnwys casynau pryfed a llwch, o arwyneb Paddy. Rhoddwyd cynnig ar sbyngau cosmetig i gael gwared ar faw oedd yn nwfn yng nghennau’r sbesimen ond doedden nhw mor effeithiol â’r disgwyl gan fod y cennau mor fras. Roedd toddiant gwan o lanhäwr di-ïonig Synperonic N mewn 50:50 dŵr ac ethanol ar swabiau cotwm wedi’u gwlychu yn llwyddiannus iawn yn cael gwared ar yr halogyddion styfnig. Unwaith yr oedd Paddy wedi’i lanhau, defnyddiwyd ethanol ar swabiau cotwm i godi unrhyw waddodion arwynebydd oedd ar ôl.

Yna, rhoddwyd sylw i’r rhaniad ym mrest Paddy. Cafodd pontydd eu gwneud o bapur sidan Japaneaidd a’u rhoi’n sownd gan ddefnyddio Evacon R, emwlsiwn copolymer ethylen-finyl asetad (EVA) heb ei blastigio sydd â pH niwtral. Defnyddiwyd plyciwr ac offer deintyddol i roi’r stribedi o bapur sidan Japaneaidd llawn glud yn y rhaniad nes bod y bwlch wedi’i lenwi’n ddigonol. Unwaith i’r glud sychu, defnyddiwyd paent acrylig Winsor a Newton i liwio’r papur sidan Japaneaidd. ⁠Dilynwyd y rheol “chwe throedfedd, chwe modfedd” yn ystod y broses o liwio. Bydd hyn yn ei gwneud yn bosibl dod o hyd i’r bwlch wrth chwilio’n drylwyr, ond yn sicrhau nad ydyw’n tynnu’ch sylw wrth edrych ar y sbesimen mewn arddangosfa.

Penderfynwyd tynnu darn o weiren haearn oedd yn dod allan o drwyn Paddy. Er bod y weiren yn rhan o hanes paratoi’r sbesimen, roedd pryderon y byddai’r weiren yn dal ar rywbeth ac yn achosi difrod yn y dyfodol. Defnyddiwyd haclif fach a thorrwr weiars i dynnu’r weiren yn gyflym. Cymerwyd gofal i dorri cymaint o’r weiren â phosibl heb gael effaith ar y deunydd organig o’i chwmpas. Roedd y weiren a dorrwyd yn llachar iawn, felly cafodd y pen ei guddio gan ddefnyddio paent acrylig Winsor a Newton.

⁠Mae Paddy bellach yn barod i gwrdd â’r cyhoedd! Mae’r pangolin yn un o’r anifeiliaid sy’n cael eu masnachu fwyaf yn y byd. Mae eu hadwaith amddiffynnol (h.y. mynd yn belen) yn eu gwneud yn hawdd i botsiars eu casglu a’u cludo. Maen nhw’n cael eu dwyn yn bennaf am eu cennau, sy’n werthfawr iawn ym myd meddyginiaeth draddodiadol Tsieina. Gan fod Paddy bellach yn edrych yn daclus unwaith eto, fe all helpu i addysgu a chodi ymwybyddiaeth o’r creaduriaid rhyfeddol hyn sydd mewn perygl. 

Cyfeiriadau:

Pan Golin. 2018. GabonExpeditionPart1. [fideo ar-lein] Ar gael ar Youtube (Cyrchwyd 30 May 2023)

Dilynwch y ddolen i ddysgu rhagor am gasgliad fertebratau’r Amgueddfa. Os hoffech ddysgu rhagor am y straeon tu ôl i rai o gasgliadau’r Gwyddorau Naturiol a’r gwaith rydyn ni’n ei wneud, ewch i gael golwg ar ein herthyglau.