: Casgliadau ac Ymchwil

Negeseuon Cariad Cyfrinachol: Canfyddiadau Archaeolegol Serchog

Elena Johnston, 14 Chwefror 2024

Y llynedd, cafodd 77 canfyddiad ledled Cymru eu hadrodd fel trysor, a phob un dros 300 oed. Fy hoff achosion trysor yw’r rhai sy’n cynnwys gemwaith, yn enwedig modrwyau. Ydy, maen nhw’n eitemau bach hardd, ond maen nhw hefyd yn eitemau personol iawn gyda stori i’w hadrodd bob un.

Dwi’n aml yn meddwl am beth ddigwyddodd i’r eiddo gwerthfawr hyn iddyn nhw gael eu canfod yn y ddaear. Efallai wedi’u colli tra’n cerdded drwy gefn gwlad, a’r perchennog ond yn sylweddoli mewn panig llwyr ar ôl cyrraedd adref. Ffrae rhwng cariadon efallai, gyda’r fodrwy yn cael ei thaflu ar draws cae wrth wylltio. Neu gofio anwylyd drwy osod y fodrwy yn rhywle oedd yn arbennig i’r ddau berson.

Cariad, mewn un ffordd neu’r llall, yw’r thema cyffredin yn fan hyn, felly i ddathlu dydd Gŵyl San Ffolant, dewch i edrych ar rai o’r modrwyau sydd wedi’u datgan yn drysor yng Nghymru yn ddiweddar.

 

Modrwy arysgrif yn dyddio o ddiwedd y 1600au i ddechrau’r 1700au (achos trysor 21.26 o Gymuned Esclusham, Wrecsam). Mae’r ysgrifen tu mewn yn darllen ‘Gods providence is our inheritance’.

Modrwy aur.

Roedd modrwyau arysgrif yn cael eu defnyddio i rannu negeseuon o gariad, ffydd a chyfeillgarwch rhwng y rhoddwr a’r derbynnydd. Roedd gwisgo geiriau cudd yn erbyn y croen yn cynnig cysylltiad teimladwy a phersonol.

 

Modrwy fede neu ddyweddïo aur ganoloesol, wedi’i haddurno â dail a blodau wedi’u hysgythru (achos trysor 21.14 o Gymuned Bronington, Wrecsam).

Modrwy Fede neu Ddyweddïo Aur.

Mae’r arysgrif ar yr ochr allanol yn dweud ‘de bôn cuer’ sef ‘o galon dda’. Mae’r fodrwy yn rhan o gelc o geiniogau a modrwyau yn dyddio yn ôl i Ryfeloedd y Rhosynnau ar ddiwedd y 15fed ganrif.

 

Modrwy aur, yn dyddio o 1712, (achos trysor 19.41 o Gymuned Llanbradach a Phwll-y-pant, Caerffili).

Modrwy Arysgrif.

Mae arysgrif o’r llythrennau cyntaf A. D. ac E. P. ar bob ochr dwy galon wedi ymuno, gan gynrychioli enwau y cwpl sydd wedi dyweddïo neu briodi.

 

 

Cofiwch gadw llygaid ar ein cyfryngau cymdeithasol am ddatganiadau trysor newydd ac ewch i’n gwefan am ragor o wybodaeth.
https://amgueddfa.cymru/trysor/

 

 

Dwi am orffen gydag ambell i gwestiwn cyffredin am Drysor – mae gan bawb syniad o beth yw trysor, ond beth yn union mae’n ei olygu?

 

Sut mae Amgueddfa Cymru yn cymryd rhan mewn datganiadau Trysor?
Mae curaduron yn Amgueddfa Cymru yn rhoi cyngor arbenigol ac yn gwneud argymhellion i Grwneriaid ar achosion o drysor o Gymru. Maen nhw’n cymharu canfyddiadau gyda’r diffiniad cyfreithiol o drysor, fel yr amlinellir yn Neddf Trysorau 1996 a Deddf Trysorau 1996: Cod Ymarfer (3ydd Diwygiad) o 2023. Mae gennym ni Swyddogion Canfyddiadau’r Cynllun Henebion Cludadwy yn ein hamgueddfeydd, sy’n cydweithio â’r canfyddwyr, yn aml defnyddwyr datgelyddion metel, sy’n dangos eu canfyddiadau archaeolegol sy’n drysor ac sydd ddim yn drysor, gan eu galluogi i’w cael eu cofnodi a’u hadrodd.

 

Pam mai Crwner sy’n penderfynu ar achosion Trysor?
Mae rôl Crwneriaid mewn achosion trysor yn dod o ddyletswydd canoloesol y Crwner fel gwarchodwr eiddo’r Goron, sef y brenin neu’r brenhines o’r cyfnod. Yn y Saesneg Ganoloesol, roedd y gair coroner yn cyfeirio at swyddog y Goron, oedd yn deillio o’r gair Lladin corona, sy’n golygu ‘coron’.

 

Beth sy’n digwydd i ‘Drysor’?
Pan gaiff canfyddiadau eu datgan yn drysor gan Grwneriaid, maen nhw’n gyfreithiol yn dod yn eiddo’r Goron. Gall canfyddwyr a thirfeddianwyr hawlio gwobr, fel arfer yn derbyn 50% yr un o’r gwerth masnachol annibynnol a roddwyd ar y canfyddiad trysor. Mae’r Pwyllgor Prisio Trysorau, grŵp penodedig o arbenigwyr sy’n cynrychioli’r fasnach henebion, amgueddfeydd a grwpiau canfyddwyr, yn comisiynu ac yn cytuno ar yr gwerthoedd a roddir ar drysor. Gall amgueddfeydd achrededig sydd â diddordeb gaffael y trysor ar gyfer eu casgliadau ac er budd ehangach y cyhoedd, drwy dalu’r pris a roddwyd ar ganfyddiad. 
 

Rhoddion Rhamantaidd

Fflur Morse, 23 Ionawr 2024

Corn buwch gydag enwau a phatrymau cywrain wedi'u cerfio ynddo, yn bennaf o fewn cylchoedd ond gydag un siâp calon.

Corn buwch wedi'i cherfio, 1758

Heddiw yng Nghymru rydym yn dathlu diwrnod Santes Dwynwen, nawddsant cariadon Cymru.

Gyda diwrnod Sant Ffolant hefyd ar y gorwel, beth am i ni edrych ar rhai o wrthrychau rhamantus y casgliad yn Sain Ffagan, eitemau a roddwyd fel arwydd o gariad. Wrth gwrs, mae’r rhan fwyaf ohonom yn gyfarwydd â’r llwy garu a’i phwysigrwydd yng Nghymru, a gallwch ddysgu mwy amdanynt fan hyn.

Ond yn y blog yma, hoffwn edrych ar rai o'r gwrthrychau llai hysbys sy'n gysylltiedig â chariad yn y casgliad, fel Gweiniau Gweill.

Teclyn oedd hwn i helpu gweu. Byddai’r wain yn cael ei wisgo ar ochr y corff i ddal gwaelod y waell, gan adael y llaw chwith yn rhydd i weithio’r edau ar y waell arall.

Byddai gweiniau gweill wedi ei cherfio, yn aml yn cael ei rhoi fel rhodd a symbol o gariad.

Mae’r wain yma wedi ei gerfio gyda'r flwyddyn 1802 a’r enw ‘Thomas Smith’, ac yn debygol wedi'i wneud fel anrheg ac arwydd o gariad. Mae wedi'i addurno â motiff blodyn, calon a physgodyn.

Ffotograff du a gwyn o ddau arteffact pren hir, tenau, gyda phatrymau wedi'u cerfio arnynt; maent wedi'u gosod uwchben pren mesur sy'n dangos eu bod ychydig dros 20cm o hyd.

Uwchben: Gwain i ddal gwaell, 1802 Gwaelod: Gwain i ddal gwaell, 1754

Mae’r un oddi tano ychydig yn hŷn, wedi ei greu yn 1754. Fel nifer o’r llwyau garu yn y casgliad, mae ganddo beli mewn cawell. Credir bod peli wedi’u cerfio mewn cawell yn cynrychioli’r nifer o blant y gobeithiai’r cerfiwr a’i gariad eu cael.

Arfer caru arall oedd cerfio pren staes fel anrheg i gariad.

Defnyddiwyd prennau staes gan ferched wrth wisgo staesys (corsedau). Rhoddwyd i lawr canol ffrynt y corsed er mwyn sicrhau bod y gwisgwr yn cadw osgo unionsyth anhyblyg. Roedd prennau staes yn rhodd boblogaidd i roi i gariad, gan ei bod yn cael ei gwisgo mor agos i’r galon. Defnyddir cerfluniau o galonnau, blodau, a symbolau eraill o gariad i’w addurno, yn aml gyda llythrennau cyntaf y ddau gariad.

Dyma bren staes o Lanwrtyd, Powys, gyda’r llythrennau RM ac IM arni.

Arteffact pren hir, main gyda phatrymau cywrain wedi'u cerfio ynddo; mae'r cerfiadau'n arbenning o ddwys yn y canol uchaf.

Pren staes o Lanwrtyd

Y prif symbol sydd i’w gweld ar y pren staes yw’r olwyn. Mae olwynion i’w gweld yn aml ar lwyau caru Cymreig hefyd, a dywedir eu bod yn brawf o addewid y cerfiwr i weithio’n galed ac arwain ei gymar trwy fywyd.

Roedd yr arfer o roi rhodd i anwylyd megis pren staes neu lwy garu yn rhywbeth roedd pobl o bob dosbarth mewn cymdeithas yn gallu ei gwneud. Byddent yn defnyddio offer syml fel cyllyll poced gan ddefnyddio deunyddiau oedd wrth law ac yn fforddiadwy.

Mae yna amrywiaeth eang mewn steil a dyluniad i bob un o’r rhoddion rhamantus yma, pob un yn unigryw, fel y corn buwch yma wedi'i cherfio ym 1758 yng nghyffiniau Aberystwyth, fel anrheg gan Edward Davis i'w gariad Mary.

Corn buwch gydag enwau a phatrymau cywrain wedi'u cerfio ynddo, yn bennaf o fewn cylchoedd ond gydag un siâp calon.

Corn buwch wedi'i cherfio, 1758

Mae’r rhoddion yma yn taflu goleuni unigryw ar brofiadau emosiynol y perchennog a'r rhai a oedd yn eu caru. Gwrthrychau i'w drysori oeddynt, ond yn perthyn i bobl gyffredin – pobol sydd mor aml wedi cael ei anwybyddu gan hanes. Trwy symbolau, lluniau a llythrennau wedi'u cerfio ar y rhoddion, gawn gip olwg o stori garu, eu gobeithion a’u dyheadau.

Crynodeb o Leoliad Gwaith Archeoleg 2022-23

David Hughes (ar Leoliad Gwaith i Fyfyrwyr), 13 Tachwedd 2023

Mae lleoliadau gwaith i fyfyrwyr yn Amgueddfa Cymru yn gallu bod yn gystadleuol, yn enwedig rhai ym maes archeoleg. Roeddwn wrth fy modd yn cael lle ar leoliad i helpu’r Amgueddfa asesu a chatalogio gweddillion dynol.

Gan ymuno â grŵp bach o unigolion ar leoliad, rhai ohonynt yn fyfyrwyr o gwrs Gwyddor Archeolegol Caerdydd, buom yn gweithio ochr yn ochr â’r Curadur i asesu sgerbydau o fynwent ganoloesol gynnar yn Llandochau, ger Caerdydd. Datgelodd y cloddiadau ar ddechrau’r 1990au dros fil o sgerbydau, a rheini wedi bod yn archif Amgueddfa Cymru yn disgwyl archwiliad llawn.

Dysgon ni sut mae'n rhaid storio a thrin y sgerbydau yn unol â safonau moesegol ar gyfer delio â gweddillion dynol. Caiff pob sgerbwd ei hasesu'n unigol ar gyfer cyflawnrwydd, ac weithiau mae'n bosib adnabod y rhyw a gweld tystiolaeth o oedran neu afiechydon. Cofnodwyd y wybodaeth i’w gynnwys yng nghatalog yr Amgueddfa, a bydd yn ddefnyddiol iawn yn y dyfodol wrth ymchwilio gweddillion dynol safle Llandochau, a bydd yn cyfrannu at astudiaeth archeoleg ganoloesol yn fwy cyffredinol.

Mae archwilio gweddillion dynol yn ysgogi adfyfyrio ar fywydau pobl ganoloesol ac, er efallai nad yw at ddant pawb, mae’n dod â ni’n nes at y gorffennol mewn ffordd arbennig. Roedd y lleoliad gwaith yn brofiad dysgu rhagorol. Roedd y Curadur, Adelle yn amyneddgar iawn gyda’r holl gwestiynau a godwyd ac yn hael wrth rannu ei gwybodaeth a’i sgiliau. Mae’n ffordd wych i Amgueddfa Cymru ymgysylltu â’r cyhoedd, ac rwy’n ddiolchgar am y cyfle i weld y tu ôl i’r llenni a chyfrannu at waith yr amgueddfa. Rwy'n gobeithio y bydd Amgueddfa Cymru yn parhau i gynnig cyfleoedd o'r fath i'r rhai a hoffai cymryd rhan mewn lleoliadau gwaith i fyfyrwyr.

 

Am fwy o wybodaeth am leoliadau gwaith i fyfyrwyr, ewch i dudalennau ‘Cymryd Rhan’ y wefan. Mae modd cofrestru i rhestr bostio i glywed am unrhyw leoliadau pan fyddant yn cael eu hysbysebu. 

Jessie Knight - Yr artist tatŵs benywaidd

Dr Bethan Jones, 1 Tachwedd 2023

Cefais fy mhenodi’n Gymrawd Ymchwil Anrhydeddus gydag Amgueddfa Cymru yn gynharach eleni ac o’r diwedd rwyf wedi cyrraedd y nod o weld y casgliad y byddaf yn gweithio gydag ef!

 

Rwy'n gwneud gwaith ar Jessie Knight, sy'n cael ei hystyried yn un o artistiaid tatŵ benywaidd cyntaf y DU, ac roedd yn anhygoel gweld ei pheiriannau, fflach, celf a lluniau. Mae tua 1000 o eitemau yn yr archif a dim ond dau focs rydw i wedi llwyddo i edrych arno felly dwi'n gyffrous iawn i weld beth arall alla i ddod o hyd iddo. Byddaf yn gweithio gyda'r casgliad am ddwy flynedd ac yn cynllunio rhai digwyddiadau cymunedol yn ogystal ag ymchwil cyfranogol.

 

Cefais fy nhatŵ cyntaf yn 19 oed. Darn a ddewiswyd oddi ar waliau stiwdio yng Nghaerfaddon, wedi'i wneud gan datŵydd na allaf gofio dim amdano heblaw ei fod yn gwisgo menig du. Dros ugain mlynedd wedyn ac mae gen i lawer mwy, dyluniadau o'n newis i wedi'u gwneud dros nifer o sesiynau, a'r diweddaraf gan ddynes oeddwn i'n arfer gweithio gyda'i mam. Mae tatŵs, hyd yn oed ers i mi gael fy un cyntaf, wedi dod yn fwy poblogaidd, ac yn fwy derbyniol. Ac mae artistiaid tatŵ benywaidd yn dod yn fwy cyffredin - yn hollol wahanol i ddechrau'r 20fed ganrif pan ddechreuodd Jessie Knight ei gwaith.

 

Caiff Jessie, a gafodd ei geni yn Croydon yn 1904, ei chydnabod fel y fenyw gyntaf yn y DU i fod yn artist tatŵ. Dechreuodd weithio yn stiwdio ei thad yn y Barri pan oedd hi'n 18 oed, ac ar ôl symud o gwmpas y DU, dychwelodd i'r Barri yn y 1960au. Ar ôl iddi farw yn 1992, cafodd ei chasgliad o ffotograffau, gwaith celf, peiriannau tatŵs a dyluniadau eu pasio ymlaen i'w gor-nai Neil Hopkin-Thomas a chawson nhw eu caffael gan Amgueddfa Cymru, gyda chymorth yr hanesydd celf a'r academydd tatŵs Dr Matt Lodder, yn 2023. 

 

Ond pam ar y ddaear ddylai amgueddfa gaffael neu arddangos archif tatŵydd? Fel rhywun sydd â thatŵs, ac sy'n eu hymchwilio, mae'r casgliad yn ddarn diddorol o hanes isddiwylliannol. Ac mae isddiwylliannau - fel pync a hip-hop - wedi dod yn destun arddangosfeydd mewn amgueddfeydd ac orielau yn fwyfwy aml. Mae tatŵs yn adlewyrchu gobeithion, hoffterau a hunaniaeth y bobl sy'n berchen arnyn nhw - fel mae'r tatŵ o ddawns yr Ucheldiroedd a roddodd yr ail safle i Jessie yng nghystadleuaeth Pencampwr Artistiaid Tatŵ Lloegr Gyfan 1955 yn ei ddangos - ac yn rhoi cipolwg ar fywydau pobl dros yr oesoedd. 

 

Ond mae casgliad Jessie Knight hefyd yn dweud wrthym ni am safonau diwylliannol a chymdeithasol yr oes. Caiff ei amcangyfrif mai dim ond pum artist tatŵs benywaidd arall oedd yn gweithio ar yr un pryd â Jessie yn yr UDA ac Ewrop. Roedd hwn yn ddiwydiant hynod anodd ar gyfer dynes a gallwn weld rhywfaint o'r ymddygiad byddai Jessie wedi gorfod ymdopi ag e yn yr arwyddion oedd hi'n eu harddangos - sydd wedi'u cadw yn y casgliad. Mae ei gor-nai wedi adrodd straeon am sut gafodd siop Jessie ei ladrata a'i dyluniadau eu dwyn, a sut y byddai'n eistedd ar gist fawr oedd yn dal ei dyluniadau tra'r oedd hi'n gwneud tatŵs fel na allai neb eu dwyn. Mae'r dyluniadau yn y casgliadau hefyd yn dweud wrthym ni am dueddiadau o'r oes honno, a thra bod rhai o'r rhain yn broblematig iawn a bod angen mynd i'r afael â nhw'n sensitif, gallwn hefyd weld sut symudodd Jessie i ffwrdd o'r cynrychioliad ystrydebol o fenywod fel gwrthrychau rhyw i greu darlun mwy realistig o fenywod. Roedd hyn yn anarferol ar y pryd, ond eto roedd Jessie ei hun hefyd yn anarferol - ac arweiniodd y ffordd ar gyfer artistiaid tatŵ benywaidd sy'n gweithio heddiw. 

A History of The Museums Branding

Niamh Rodda, 29 Medi 2023

If you can believe it, we keep a copy of every museum publication we produce. Yes, every flyer and brochure and after a while it starts to pile up! While in the process of ordering and categorising this mountain of coffee table litter and ephemera into a cohesive collection, it’s been fascinating to see the way that Amgueddfa Cymru’s branding has changed and evolved over the years. The logos and designs tell us not just about how the museum represents itself but also they tell us something about the time they were written in. So, let’s take a look at the museums branding and design over the decades.
In a museum brochure from 1968, the simplicity of the design is striking with its bold text and the solid red graphic of columns and pediment, which is the globally used symbol for museums (but more on that later). Yet for a modern eye it still looks old fashioned; there are no photos or even a colour gradient and it is printed onto plain white paper. The inside contains only small black text of museum department events, in a list, with little formatting. for example:
Zoology: In the Gallery near the Restaurant: Demonstration of Taxidermy of birds and mammals. 10am -12 noon

In 1969 we get a new look for monthly Programmes. This style sticks for the next decade. A bright solid colour fills the background, and the words “Amgueddfa Genedlaethol Cymru National Museum of Wales” are in a large clear bold text. The front of each issue has a large single black and white image that takes up the centre of the cover. This is however the only image the programmes contain, but maybe as a result the images picked usually look dramatic and intriguing. There is something reminiscent of album cover art about them. In the December 1969 issue the cover features a picture of a lunar landing module and the moon from space. Inside are details of a 3-day exhibition where the museum had genuine moon rock on display.

In the 1980’s we get a new look again, which we can see in the museum’s monthly programmes. But if it wasn’t for the date, you might assume it to be older than it is. The writing is in a traditional serif font and each issue has the same image a marble fresco of a woman holding a picture of the Welsh dragon with Ionic columns in the background. It is the Seal of the National Museum of Wales. It is an architectural feature of the Cardiff site that you can see today above the entrance of gallery 1. 

It is an image that is meant to invoke a certain ideal of “The Museum” that it is grand, historic, noble, and “cultured”. The monthly programmes certainly work hard to solidify this visual brand, having the large logo/seal prominent on every issue that leans into the imagery we already associate with museums. As with the earlier 1968 programme both are invoking the image of the Museum as a grand marble Greco-Romanesque styled structure. This seal is then used in slightly different forms on all publications for the next decade and a half.

The icon for museums as a row of pillars with a triangle pediment on top is widely used. It is the image you will see on brown road signs or tourist maps to mark the location of a museum and certainly the National Museum Cardiff and the Roman Legion Museum do have that classic museum look complete with towering columns. It is an image that may well reflect what museums used to be like, opulent buildings that looked at foreign artefacts like Greek statues. But it is an image that now many museums are working hard to move away from.  Ultimately as an icon it doesn’t really capture or express the totality of what Amgueddfa Cymru is all about, a diverse and varied family of museums that celebrate Welsh life.

Then in 1995 there is a major rebrand. We have moved away from the traditional imagery of museums and galleries and instead have a range of icons that highlight the different parts of the museum’s collections including a spinning wheel, anchor, and steam powered machinery to name a few. It excellently highlights the diversity of what we have to offer. The graphics almost look like a website banner with clickable icons displaying the range of choices. The publications go through various changes over the following years with a greater focus on full colour photos, and a variety of graphics and fonts. The publications are exciting and colourful, but is there a downside? Some might see this iteration of publications as overly crowded and busy. Furthermore, there is no signal unifying image for Amgueddfa Cymru as an integrated organisation.

Then in the 2000’s a new rebrand ditched the icons and opted for words. The words “National Museum Wales” and “Amugueddfa Cymu” were placed at an angle to each other in a modern sans serif font for all publications. This echoes the priorities and vision of the museum in this era. Balancing the English and Welsh language at angles so that neither takes priority over the other. It is effective straightforward and unambiguous. However the thirty three characters at 45 degree angles do not work well on a small scale and can become cluttered and difficult to read. As more and more we switched to phones as our primary reading devices there was a greater need to have a clean simple design.

Since last year we have had a brand-new redesign. The Amgueddfa Cymru logo is written in a bold capitalized font, created for the Museum it emulates the look of an industrial brand like that which you would find on metal or bricks to show the maker; it reflects the industrial past of some of our national museums.  For social media, where space is limited, we have a simple “AC” icon on a red background. Clean and simple bold texts work well for online platforms and this process of simplifying graphics has happened across many brands over the past decade as reading from phone screens has become the norm. Amgueddfa Cymru’s new design uses only the Welsh language title, further simplifying the design and highlighting the museum’s commitment to telling the story of Wales, from its earliest times, through its industrial transformation to the modern day. The font highlights the special characters that don’t exist in English, such as the “DD” which is has been linked together in “Amgueddfa” further showing our pride in the Welsh language.

Ultimately there will be pros and cons to any logo or icon. Often it is about what is right for the time, and what is best for the medium the icons will be on. Do you have a favourite?