: Lleisiau’r Amgueddfa

Helo Penny, dwed ychydig wrthym amdanat ti dy hun a dy rôl yn Amgueddfa Cymru.

Helo, mae gen i swydd hyfryd yn Gydlynydd Prosiect Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion. Danielle Cowell yw fy rheolwr llinell, a hi sefydlodd y prosiect yn 2005. Mae’r prosiect yn rhoi addysg awyr agored i ysgolion cynradd trwy gynnal ymchwiliad gwyddonol i’r hinsawdd. Fy rôl i yw bod yn brif gyswllt i’r ysgolion, a’u helpu nhw i ymgysylltu â’r ymchwiliad.

Mae’r ymchwiliad ar waith trwy gydol y flwyddyn academaidd. Bydd ysgolion yn derbyn pecynnau adnoddau ddiwedd Medi, yn mabwysiadu a phlannu eu bylbiau ym mis Hydref, ac yn cymryd darlleniadau tywydd bob diwrnod ysgol o fis Tachwedd tan ddiwedd Mawrth. O fis Ionawr, byddan nhw’n monitro eu blodau, gan gofnodi’r dyddiad blodeuo a thaldra eu planhigion ar y dyddiad hwnnw. Caiff y data i gyd ei rannu ar ein gwefan.

Ym Mai, byddwn ni’n anfon gwobrau i’r ysgolion am eu cyfraniadau. Bydd yr ysgol fuddugol drwy Gymru’n cael taith i’w hamgueddfa agosaf (Amgueddfa Cymru), yn cynnwys y gost o logi bws a gweithdai gyda hwylusydd. Mae ’na gystadleuaeth Tynnu Llun y Diwrnod Plannu a chystadleuaeth fideo Bylbcast, gyda gwobrau ychwanegol i ysgolion. Ym mis Gorffennaf byddwn ni’n rhannu adroddiad diwedd blwyddyn sy’n archwilio data’r flwyddyn a chanfyddiadau cyffredinol y prosiect.

Mae gweithio ar y prosiect yn rhoi boddhad mawr, ac mae’r sylwadau sy’n cael eu rhannu gan ddisgyblion am y tywydd a’u planhigion yn aml yn cynhesu’r galon.

Eleni rydyn ni’n dathlu 20 mlynedd o Ymchwiliad Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion, dwed ragor wrthon ni am hynny!

Iawn. Mi ddechreuodd Ymchwiliad Bylbiau’r Gwanwyn i Ysgolion yn 2005 gyda llond llaw o ysgolion yn ardal Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Mi dyfodd yn raddol i gwmpasu Cymru gyfan, gan gynnig prosiect ymgysylltu digidol oedd yn caniatáu i ysgolion ledled Cymru gysylltu â ni. Diolch i gyllid allanol gan yr Edina Trust, ehangodd yr ymchwiliad ymhellach. Ers 2011, mae’r prosiect wedi cynnwys ysgolion yn Lloegr a’r Alban, ac ers 2017, ysgolion yng Ngogledd Iwerddon.

I ddathlu’r garreg filltir 20 mlynedd, rydyn ni’n bwriadu codi ymwybyddiaeth o’r ymchwiliad a’i effaith, yn ogystal â thynnu sylw at dreftadaeth Amgueddfa Cymru ym maes addysg hinsawdd a chynaliadwyedd. Er i’r sefydliad ddatgan Argyfwng Hinsawdd ac Ecolegol yn 2018, mae ganddo hanes llawer hirach o weithio yn y maes yma, fel mae hirhoedledd a chyrhaeddiad y prosiect hwn yn tystio.

Mae’r Edina Trust wedi darparu cyllid ychwanegol ar gyfer dathliadau eleni, gan gynnwys recriwtio Swyddog Dathliadau i gefnogi ein gweithgareddau ychwanegol. Bydd y dathliadau’n cynnwys cynnal gweithdai rhithwir newydd i’r ysgolion sy’n cymryd rhan, creu ac enwi amrywiad newydd o gennin Pedr, a sefydlu gweithdy natur yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru (yn ddi-dâl i’r 20 ysgol gyntaf i ymuno). Rydyn ni’n cydweithio hefyd gyda’n tîm mentrau i ddatblygu arddangosfeydd ar themâu’r prosiect yn siopau’r amgueddfeydd. Caiff yr amrywiad cennin Pedr newydd ei blannu fel rhan o arddangosfeydd yn Sain Ffagan ac Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd, a bydd gennym weithgareddau i’r teulu yn gysylltiedig â’r prosiect dros hanner tymor yr hydref ar y ddau safle.

Mae’n gyfnod prysur i’n tîm bach, ond yn llawn cyffro wrth ystyried yr hyn sydd o’n blaenau.

Allet ti ein cyflwyno ni i Athro’r Ardd a’r Bwlb Bychan, ein hoff aelodau answyddogol o dîm Amgueddfa Cymru?

Wrth gwrs! Athro’r Ardd yw masgot y prosiect, a’r Bwlb Bychan yw ei gynorthwyydd parod wrth ei ochr. Byddwn ni’n cysylltu â’r ysgolion drwy Athro’r Ardd, sy’n ysgrifennu’r cyfarwyddiadau a’r blog ar gyfer y prosiect. Pedwar Cydlynydd Prosiect sydd wedi bod dros y blynyddoedd, gyda phumed yn ymuno cyn hir, sy’n help i gadw cysondeb. Mae’n ffordd ddifyr hefyd o ennyn diddordeb disgyblion iau, gan fod llawer o sylwadau a chwestiynau gan ysgolion yn cael eu cyfeirio at yr Athro.

Beth allwn ni ei ddysgu am newid hinsawdd o’r data gawn ni gan yr ysgolion?

Mae’r data sy’n dod o’r ysgolion yn bwydo i mewn i’n hadroddiadau diwedd blwyddyn. Bob blwyddyn academaidd, byddwn ni’n cynhyrchu adroddiad sy’n cymharu data tywydd y Swyddfa Dywydd ers dechrau’r ymchwiliad gyda’r data blodau a gesglir gan ysgolion. Mae’r adroddiad yn arf defnyddiol ar gyfer dysgu mathemateg a rhifedd, gan ei fod yn cyflwyno gwahanol dablau a graffiau ac yn tynnu sylw at dueddiadau a phatrymau. Yn aml mae’n ystyried pam efallai fod planhigion wedi blodeuo’n gynharach neu’n hwyrach na’r disgwyl, a sut y gallai tywydd y flwyddyn honno fod wedi effeithio ar hynny.

Mae’r Edina Trust yn cynhyrchu adroddiad hefyd sy’n defnyddio data tywydd a gasglwyd gan ysgolion ac yn cymharu dyddiadau blodeuo planhigion gafodd eu plannu yn y ddaear â rhai gafodd eu plannu mewn potiau. Mae’r adroddiadau hyn yn hyrwyddo dysgu trwy gyflwyno cysyniadau ffurfio rhagdybiaeth, arbrofi teg, a dadansoddi data. Byddwn ni’n creu cwisiau digidol hefyd i sicrhau bod archwilio’r data yn ddifyr ac yn hwyl.

Ein nod yw annog disgyblion i gysylltu â natur, datblygu sgiliau dehongli data, dyfnhau eu dealltwriaeth o faterion hinsawdd, a meithrin yr hyder i siarad ar y pynciau hyn. Er bod llawer i’w archwilio yn y data o hyd, y prif fewnwelediad rydw i wedi’i gasglu o weithio ar yr ymchwiliad yw gweld pa mor werthfawr yw rhoi perchnogaeth i’r plant a chreu profiadau trochol sy’n eu cysylltu â natur; mae hyn yn meithrin cariad gwirioneddol at eu planhigion ac yn eu hannog nhw i edrych yn fwy craff ar fyd natur. Mae astudiaethau diweddar wedi dangos bod hwn yn ddull sy’n gwella ymgysylltiad, datblygiad personol, lles meddyliol, a stiwardiaeth amgylcheddol hirdymor disgyblion yn sylweddol.

Pa mor bwysig yw gwaith gwyddonol fel hyn i Amgueddfa Cymru, ac i ddyfodol Cymru?

Mae ymchwil wyddonol a phrosiectau addysgol yn sylfaenol i’n cenhadaeth a’n gweledigaeth ni fel sefydliad cenedlaethol a’i fryd ar ysbrydoli pobl a newid bywydau. Elfen ganolog i flaenoriaethau’r amgueddfa yw gweithredu fel stiward dros dreftadaeth ddiwylliannol a naturiol Cymru er budd cenedlaethau’r dyfodol. Mae Strategaeth 2030 yr amgueddfa yn amlygu ffocws cryf ar gynaliadwyedd a dealltwriaeth y cyhoedd o faterion amgylcheddol, gan anelu at ddatblygu dysgu gydol oes a hyrwyddo lles trwy gysylltiad â natur. Mae prosiectau fel hyn yn galluogi Amgueddfa Cymru i gyflawni ei dyletswydd i hyrwyddo addysg gyhoeddus, cyfrannu at wybodaeth am fioamrywiaeth a hinsawdd Cymru, a chefnogi cymunedau i gymryd rhan weithredol yn y broses o lunio dyfodol cynaliadwy.

Trwy gefnogi gwyddoniaeth dinasyddion ac annog disgyblion i berchnogi’r dasg o gasglu a dadansoddi data, mae Amgueddfa Cymru nid yn unig yn dysgu sgiliau gwyddonol ond yn ysbrydoli cysylltiad emosiynol dyfnach â natur, gan feithrin cysylltiad parhaol ac ymdeimlad o gyfrifoldeb tuag at yr amgylchedd a fydd yn profi’n bwysig i ddyfodol Cymru.

Sut allwn ni gymryd rhan yr hydref hwn?

Rydyn ni’n gwahodd pobl i blannu gyda ni. Bydd ysgolion yn plannu eu bylbiau ar 20 Hydref, a gall unrhyw un sydd â diddordeb blannu bylbiau bryd hynny a monitro’u twf ochr yn ochr â’n Gwyddonwyr Gwych.

Fel rhan o hyn, byddwn ni’n cynnal gweithgareddau Plannu i Deuluoedd yn Amgueddfa Sain Ffagan ar 27 a 28 Hydref, ac yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd ar 30 a 31 Hydref. Bydd pecynnau bylbiau ar gael i’w prynu yn y siopau ar y ddau safle, ynghyd â gwybodaeth am y prosiect a sut i’w ddilyn ar-lein.

Bob blwyddyn, bydd ysgolion sydd heb lwyddo i gael lle yn dal i ddilyn y prosiect trwy’r Blog Blodau a thudalennau cyfryngau cymdeithasol. Rydyn ni hefyd yn cyfeirio at wefan WOW y Swyddfa Dywydd, lle gall gwyddonwyr lleyg uwchlwytho data tywydd y maen nhw wedi’i gasglu. Gall unrhyw un gyfrannu fel hyn ac wedyn gymharu eu canlyniadau â chanlyniadau ysgolion o bob cwr o Brydain a’r canfyddiadau yn yr adroddiadau diwedd blwyddyn.

Felly, i gymryd rhan... ewch ati i blannu! Ewch i wefan y prosiect i gael gweithgareddau difyr, adnoddau a diweddariadau gan ysgolion ledled y wlad.

A’n cwestiwn olaf, sydd bob amser yn ddifyr – beth yw dy hoff ddarn di yn y casgliad?

Dyna un anodd! Dwi’n credu bod rhaid imi ddewis y môr-grwban cefn lledr sydd i’w weld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Cafodd y sbesimen hardd hwn ei ddarganfod ar draeth fy nhref enedigol, Harlech, ac mae ei stori’n rhoi darlun pwerus o effaith dyn ar fyd natur a’r camau bach y gallwn ni i gyd eu cymryd i wneud gwahaniaeth.

Darganfuwyd y môr-grwban ym 1988, 23 blynedd cyn cyflwyno’r tâl bagiau plastig a 35 mlynedd cyn deddfwriaeth sy’n cyfyngu ar blastigau untro. Symudodd Amgueddfa Cymru y môr-grwban i arddangosfa ‘Dyn a’r Amgylchedd’ yn 2006, gan adrodd hanes y crwban enfawr 100 mlwydd oed hwn a fu farw ar ôl mynd ynghlwm mewn leins pysgota. Darganfuwyd bod ei stumog yn llawn bagiau plastig. Mae’n stori ddirdynnol ond grymus.

Agwedd arall o’r casgliadau sy’n annwyl i mi yw’r amgylchedd naturiol yn Sain Ffagan. Mae’r coed a’r gerddi’n hardd ac yn gartref i rywogaethau gwarchodedig fel yr ystlum pedol a’r fadfall ddŵr gribog, ynghyd â glas y dorlan, cnocell y coed, gwas y neidr ac ambell ddyfrgi. Bûm yn ffodus i gynorthwyo gyda theithiau cerdded i deuluoedd i weld ystlumod a gweithgareddau i ysgolion yn cynnwys rhwydo a hela pryfed. Dwi wrth fy modd yn tynnu sylw grwpiau at agweddau rhyfeddol a chyfareddol y safle, ac mae mor braf gweithio i sefydliad sy’n rhoi blaenoriaeth weithredol i gadwraeth.

Siân Iles y tu ôl i'r llenni yn ein storfa casgliadau canoloesol

Helo Siân, dywed ychydig am dy hun a dy rôl gydag Amgueddfa Cymru.

Cefais fy magu yng Nghaerdydd, ac mae gen i atgofion melys o fynd i’r Amgueddfa ym Mharc Cathays i weld yr arddangosfeydd archaeoleg. Roeddwn i’n gyffrous iawn o gael ymuno â’r Amgueddfa yn 2008, fel cynorthwyydd curadurol ar gyfer y casgliadau archaeoleg ganoloesol. Erbyn hyn fi yw Uwch Guradur y casgliad hwn, yn gyfrifol am y cyfnod 500–1500 OC. Cyn hyn bues yn gweithio mewn amgueddfa archaeoleg yn Southampton, oedd yn brofiad gwych o weithio gyda deunyddiau o wahanol gyfnodau. Mae’n bleser cael bod yn rhan o dîm gwybodus ac angerddol sy’n gweithio’n galed i ofalu am holl gasgliadau archaeoleg Amgueddfa Cymru.

Sut beth yw gofalu am ein casgliadau archaeoleg o ddydd i ddydd?

Mae’n swydd amrywiol iawn, a dyna sy’n wych amdani. Ymysg fy nyletswyddau mae derbynodi deunyddiau archaeolegol, ysgrifennu adroddiadau Trysor ac adroddiadau arbenigol eraill, ateb ymholiadau gan y cyhoedd a hwyluso projectau gwirfoddoli yn canolbwyntio ar ein casgliadau archaeoleg ganoloesol. Dwi hefyd yn mwynhau gweithio ar brojectau mawr, fel arddangosfeydd.

Sonia ychydig am yr eitemau a’r straeon wyt ti’n dod ar eu traws. Oes yna stori benodol wedi aros yn y cof?

Y teilsen unedig o Abaty Nedd, wedi'i gwneud o dri darn wedi'u torri i ffurfio un dyluniad.

Des ar draws rhywbeth rhyfedd yn ddiweddar wrth weithio ar broject gwirfoddoli i ail-becynnu a gwirio dogfennaeth ein teils llawr canoloesol. Ymysg grŵp o deils o Abaty Castell-nedd roedd tair teilsen wahanol o’r un dyluniad oedd wedi’u torri a’u gludo at ei gilydd yn fwriadol. Fydden ni ddim yn dychmygu gwneud hyn heddiw, ond mae’n rhoi darlun diddorol i ni o arferion curadurol y gorffennol!

Fe soniaist dy fod yn treulio tipyn o amser yn gweithio ar Drysorau. Alli di sôn am dy waith ar Drysor yng Nghymru, ac unrhyw ddarganfyddiadau cyffrous yn ddiweddar?

Modrwy heboca o'r 17eg ganrif a gafwyd gennym trwy'r broses Drysor.

Dwi’n rhan o dîm yn yr Amgueddfa sy’n helpu i weinyddu proses Drysorau Cymru. Rydyn ni’n cynnig cyngor i bobl sy’n darganfod Trysor, crwneriaid, amgueddfeydd lleol ac eraill ar ddarganfyddiadau yng Nghymru a allai fod yn Drysor. Rhan fawr o fy rôl yw ymchwilio ac ysgrifennu adroddiadau arbenigol ar achosion o Drysor canoloesol ac ôl-ganoloesol, gan wneud argymhellion i grwneriaid sy’n penderfynu os yw rhywbeth yn cael ei ddynodi’n Drysor.

Beth yw’r un peth fyddet ti’n hoffi i ymwelwyr wybod am y gwaith sy’n digwydd tu ôl i’r llenni?

Mae gofalu am y casgliadau yn rhywbeth sy’n digwydd trwy’r amser. Un o brif gyfrifoldebau curadur yw dod o hyd i gydbwysedd rhwng darparu mynediad at gasgliadau, a gofalu am y casgliadau hynny i’w gwarchod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Ac yn olaf, beth yw dy hoff ddarn yng nghasgliad Amgueddfa Cymru, a pham?

Dwi’n cael trafferth mawr dewis un gwrthrych! Dwi wir yn mwynhau gweithio gyda phob math o eitemau, ond dwi’n arbennig o hoff o weithio gyda cherameg ganoloesol – darnau o grochenwaith a theils wedi torri! Mae cymaint y gallwn ei ddysgu o astudio’r darnau hyn, am y bobl a’u gwnaeth a’r bobl oedd yn eu defnyddio. Gallwn weld penderfyniadau a dewisiadau creadigol (ac weithiau ôl bys!) wedi’i gofnodi yn y clai. Un weithred gan un person, yn cynrychioli un foment mewn amser.

Darnau o jygiau o'r 14eg ganrif a ddarganfuwyd ym Mharc Drybridge, Trefynwy

Siôn Davies-Rollinson, Cydlynydd Ymgysylltu a Gwirfoddoli

Helo Siôn, dywed ychydig am dy hun a dy rôl gydag Amgueddfa Cymru.

Siôn ydw i; fe ymunais ag Amgueddfa Cymru yn 2012 fel rhan o’r tîm Blaen Tŷ yn Sain Ffagan. Ers tair blynedd, dwi wedi bod yn Gydlynydd Gwirfoddoli ac Ymgysylltu yn Sain Ffagan. Yn y swydd yma dwi’n cefnogi gwirfoddolwyr a grwpiau cymunedol i weithio gyda’r Amgueddfa ar draws ystod eang o rolau. Un o’r pethau gorau am fy swydd yw dod i nabod ein gwirfoddolwyr amrywiol, a dod i ddeall pam eu bod wedi dewis gwirfoddoli gydag Amgueddfa Cymru.

Yn ddiweddar dwi hefyd wedi dod yn Gydlynydd Gwirfoddoli ac Ymgysylltu yn Big Pit, er mwyn helpu i ddatblygu rhaglen wirfoddoli yno, sy’n gyffrous iawn!

Faint o wirfoddolwyr sydd yna ar draws y safleoedd, a beth maen nhw’n ei wneud?

Mae dros 850 o wirfoddolwyr ar draws Amgueddfa Cymru. Mae 8 o wahanol swyddi gwirfoddoli ar gael yn Sain Ffagan yn unig! Er enghraifft, mae gwirfoddolwyr yr ardd yn helpu i gynnal gerddi hanesyddol y Castell, a gwirfoddolwyr y project llyfrau yn casglu ac yn gwerthu llyfrau ail law i godi arian i’r Amgueddfa. Mae gwirfoddolwyr archwilio yn gofalu am y trolis yn yr orielau, gan roi cyfle i ymwelwyr drin a thrafod rhai o’r casgliadau. Efallai eich bod wedi gweld grwpiau mawr o wirfoddolwyr o’r gymuned yn helpu i baentio ffensys, torri gwrychoedd a gwyngalchu tai. Mae myfyrwyr o Goleg Caerdydd a’r Fro wedi bod yn ein helpu ers tair blynedd bellach.⁠ ⁠Mae’n wych gweld hyder y myfyrwyr yn datblygu trwy wirfoddoli, a rhoi cynnig ar bethau newydd.

Prosiect Llyfrau dan arweiniad gwirfoddolwyr yn Sain Ffagan

Rydyn ni wedi gweld hen hetiau glowyr o Big Pit yn cael eu defnyddio fel basgedi crog yn Sain Ffagan – roedden nhw’n wych. Oes projectau tebyg ar y gweill?

Roedd hetiau’r glowyr yn broject difyr, a’r gwirfoddolwyr wedi mwynhau cymryd rhan. Rhoddodd y blodau dipyn o liw i’n Hwb Gwirfoddoli. Rydyn ni wastad yn chwilio am ffyrdd newydd i hybu cynaliadwyedd, ac ailgylchu deunyddiau.

Yn ddiweddar bu gwirfoddolwyr yn plannu dros 2,000 o fylbiau eirlysiau a chlychau’r gog yn Sain Ffagan. Pan ddaw’r gwanwyn bydd yna lwybr o flodau hyfryd yn ymestyn o Lys Llywelyn i Fryn Eryr. Bydd hyn yn cefnogi gwenyn a pheillwyr eraill, sy’n dibynnu ar flodau cynnar i gael paill a neithdar ar adeg o’r flwyddyn pan fydd blodau’n brin. Cam bach, ond un pwysig iawn i fioamrywiaeth yr ardal.

Beth yw eich hoff broject hyd yn hyn?

Gardd wedi'i hysbrydoli gan y Celtiaid y tu allan i Fryn Eryr, Sain Ffagan

⁠Fy hoff broject i hyd yma yw gardd y gwirfoddolwyr yn Bryn Eryr, Sain Ffagan. Daethom â grŵp o wirfoddolwyr at ei gilydd i greu a chynnal gardd Geltaidd fel rhan o dai crwn Bryn Eryr. Mae pedwar gwely i’r ardd, yn tyfu cymysgedd o bys, ffa a phannas, gwahanol berlysiau, ac un gwely ar gyfer planhigion sy’n rhoi lliw. Rydyn ni wedi plannu hadau llin yn ddiweddar, ac yn edrych ymlaen at weld beth ddaw ohonyn nhw.

Dwi’n hoffi bod y project yn cael ei arwain gan wirfoddolwyr ar y cyfan, ac yn rhoi cyfle iddyn nhw wneud penderfyniadau ar sut i ddatblygu’r ardd. Rydyn ni’n gobeithio clirio ardal fach yn yr ardd i blannu coed afalau surion y flwyddyn nesaf.

Gardd Bryn Eryr, Sain Ffagan

Sut all pobl wirfoddoli gydag Amgueddfa Cymru?

Mae llawer o ffyrdd i wirfoddoli gydag Amgueddfa Cymru. Y ffordd hawsaf i ddod o hyd i gyfleoedd gwirfoddoli yw ar ein gwefan. Rydyn ni’n hysbysebu ein holl rolau gwirfoddoli ar-lein; gweler fan hyn.

Gall pobl hefyd gofrestru ar ein rhestr e-bost i glywed am gyfleoedd newydd. Os oes gennych unrhyw gwestiynau, gallwch gysylltu â’r tîm gwirfoddoli ar: gwirfoddoli@amgueddfacymru.ac.uk.

A’r un cwestiwn ydyn ni’n ofyn i bawb – beth yw eich hoff ddarn yn y casgliadau?

Rhyd y Car, Sain Ffagan

Cwestiwn anodd! ⁠Dwi wedi treulio llawer o amser yn gweithio yn adeiladau hanesyddol Sain Ffagan, ac mae gan bob un ei stori a’i awyrgylch unigryw. Os oes rhaid dewis un – tai teras Rhyd-y-car. Dwi’n hoff iawn o’r ffaith fod y tai yn llinell amser sy’n dangos newidiadau’r blynyddoedd yn yr ystafelloedd a’r gerddi. Ac mae ymwelwyr wrth eu bodd yn teithio trwy amser wrth ymweld â’r tai. Mae teimlad y tai a’r gerddi yn newid gyda’r tymhorau hefyd, felly mae wastad rhywbeth newydd i sylwi arno.

Victoria Hillman, Arweinydd Prosiect: Datblygu Cynaliadwy a Datgarboneiddio

Helo Victoria, allet ti gyflwyno dy hun a dweud ychydig wrthon ni am dy rôl yma yn Amgueddfa Cymru?

Siŵr iawn! Fe ges i ’ngeni a’m magu yng Nghaerdydd, felly, fel llawer o bobl, fy atgofion cynharaf o Amgueddfa Cymru yw tripiau ysgol i Sain Ffagan a Big Pit! Roedd y profiadau trochi a gawson ni mor fyw ac yn ysbrydoliaeth – yn enwedig i blentyn pan mae’ch meddwl chi’n agored i bob posibilrwydd. “Ychydig” o flynyddoedd ar ôl y profiadau ffurfiannol hyn, roeddwn i’n ddigon ffodus i ymuno ag Amgueddfa Cymru ym mis Ebrill 2024 fel Arweinydd Prosiect Datblygu Cynaliadwy a Datgarboneiddio. Mae fy ngwaith yn cwmpasu’r sefydliad i gyd, felly rwy’n rhyngweithio gyda phob safle amgueddfa a gyda phob tîm. Mae’n fraint cael gweithio gyda chymaint o wahanol bobl. Mae pob safle’n unigryw ac mae ’na gydweithwyr hynod o wybodus ar draws y sefydliad sy’n anhygoel o angerddol dros eu swyddi.

Fi sy’n gyfrifol am sicrhau bod Amgueddfa Cymru’n cydymffurfio â deddfwriaeth amgylcheddol ac am ysgogi gwelliannau mewn agweddau eraill perthnasol i gynaliadwyedd amgylcheddol ar draws y sefydliad. Mae hyn yn amrywio o edrych ar arferion caffael, i’r ffordd mae arddangosfeydd yn cael eu cynllunio; o optimeiddio amodau amgylcheddol mewn orielau i hyrwyddo teithio llesol gyda staff a gwirfoddolwyr; o wella bioamrywiaeth i ddatgarboneiddio’r stad.

Yn ystod y 10 mis diwethaf, rydw i wedi gweithio’n rhan-amser hefyd ar agweddau cynaliadwyedd y Prosiect Ailddatblygu yn yr Amgueddfa Lechi Genedlaethol. Mae’r gwaith dylunio wedi’i gwblhau erbyn hyn, a mis Mai yw’r mis pan fydd y safle’n cael ei drosglwyddo i gontractwyr er mwyn i’r gwaith adeiladu ddechrau – mae’n gyfnod cyffrous iawn i’r prosiect!

Fel dinasyddion y byd, rydyn ni’n gwybod pa mor hollbwysig yw cynaliadwyedd, yn ymarferol. Beth alli di ei ddweud wrthon ni am y gwaith rydyn ni’n ei wneud yn Amgueddfa Cymru i gyrraedd y targedau sydd wedi’u gosod ledled Cymru?

Pwmp gwres yn cael ei osod yn Sain Ffagan

Ie wir. Fe wnaeth Amgueddfa Cymru gyhoeddi argyfwng hinsawdd ac argyfwng byd natur yn 2019. Rydyn ni wedi bod o ddifri yn ein hymrwymiad i ddiogelu’r amgylchedd ers blynyddoedd, ond ers y garreg filltir bwysig honno, rydyn ni wedi cynyddu’n hymdrechion ac wedi ysbrydoli eraill i ddilyn. Mae chwe ymrwymiad yn ein Strategaeth 2030, gan gynnwys “rhoi’r blaned yn gyntaf”. Yr ymrwymiad hwn yw sail ein dymuniad i gyfrannu at gyflawni sero net carbon gan sector cyhoeddus Cymru erbyn 2030. Ar draws y stad, rydyn ni wedi bod yn gweithio i leihau’r defnydd o danwydd ffosil trwy uwchraddio offer i fersiynau mwy effeithlon a disodli systemau gwresogi gyda dewisiadau trydan amgen (e.e. pympiau sy’n codi gwres o’r aer). Dros 5 mlynedd (2019/20 i 2023/24), mae’r defnydd o nwy naturiol wedi gostwng 36%.

Yn ogystal â datgarboneiddio’r stad, mae Amgueddfa Cymru’n gweithredu mewn ffordd sy’n cyd-fynd yn llawn â gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Mae’n rhaid i bob proses ac adroddiad mewnol ystyried y pum ffordd o weithio (Cydweithio, Integreiddio, Cynnwys, Atal a Hirdymor).

Rwyt ti’n sôn am ‘roi’r blaned yn gyntaf’; pa brosiectau sy’n digwydd ar draws ein hamgueddfeydd heddiw, sy’n ein helpu ni i greu Cymru gynaliadwy?

Dw i eisoes wedi sôn am y cynnydd mawr o ran datgarboneiddio’r stad ac mae’r gwaith hwnnw’n mynd yn ei flaen diolch i gyllid Grant Gwres Carbon Isel y Sector Cyhoeddus. Rhwng Ionawr a Mawrth 2025, gosodwyd pympiau codi gwres o’r aer mewn wyth adeilad ar bedwar safle i ddisodli systemau gwresogi tanwydd ffosil (nwy naturiol, LPG ac olew). Mae ’na gynlluniau i wneud gwaith tebyg yn 2025/26, os caiff ceisiadau am gyllid eu cymeradwyo.

Ein Gardd Rufeinig yn Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru

Ar raddfa fwy, a mwy hirdymor, mae dau brosiect yn cael eu cynllunio ar hyn o bryd a fydd yn sefydlu cynaliadwyedd yn y sector diwylliant dros y 5–10 mlynedd nesaf. Ailddatblygu Caerllion Rufeinig yw’r cyntaf, sy’n ymdrech ar y cyd rhwng Amgueddfa Cymru, Cadw a Chyngor Dinas Casnewydd. Nod y prosiect yw gwneud y mwyaf o botensial treftadaeth Rufeinig Caerllion tra’n gwella profiad ymwelwyr a denu mwy o bobl. Un allwedd i lwyddiant y prosiect fydd sicrhau bod digon o waith yn cael ei wneud er mwyn addasu’r safleoedd i’r effeithiau a ddaw yn sgil y newid yn yr hinsawdd. Ac yn yr un modd, yr ail brosiect lle bydd hi’n allweddol canolbwyntio ar addasu safle i’r newid hinsawdd yw ailddatblygiad Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd. Dyw hi ddim yn gyfrinach bod yr adeilad 100 mlwydd oed wedi profi heriau yn ddiweddar a does dim ateb syml. Mae tîm amlddisgyblaethol wedi’i sefydlu i gynllunio’r ffordd orau ymlaen er mwyn gwarchod a moderneiddio’r adeilad hardd ac eiconig hwn.

O safbwynt pobl, y prosiect mewnol gwirioneddol bwerus yw cyflwyno hyfforddiant Llythrennedd Carbon. Dechreuodd hyn yn ôl yn 2018 gyda chriw bach o unigolion ymroddgar, ac erbyn hyn mae cannoedd o aelodau staff yn cael eu hyfforddi ac yn ennill tystysgrif llythrennedd carbon. Un o brif fanteision yr hyfforddiant Llythrennedd Carbon yw ei fod yn annog newid ymddygiad gartref yn ogystal ag yn y gweithle – mae aelodau staff sydd wedi dilyn y cwrs yn gweld hyn fel pwynt gwerthu cryf.

Yn fwy cyffredinol, mae gwaith dyddiol ar draws yr amgueddfa’n cyfrannu at Gymru fwy cynaliadwy. Mae Curaduron y Gwyddorau Naturiol yn gwneud gwaith ymchwil arloesol, yn disgrifio rhywogaethau ac yn monitro rhywogaethau goresgynnol; mae Curaduron a Chadwraethwyr yn cadw ac yn dehongli eitemau fel y gallan nhw gael eu deall gan ymwelwyr heddiw a’u mwynhau gan ymwelwyr y dyfodol; mae’r Tîm Dysgu’n darparu adnoddau i ysbrydoli ac ysgogi meddyliau holgar; mae’r Tîm Ymgysylltu’n cynnig amrywiaeth o weithgareddau a chyfleon hygyrch a chynhwysol i bobl o bob cwr o Gymru; mae’r tîm Profiad Ymwelwyr yn defnyddio’u gwybodaeth helaeth i ateb cwestiynau a thanio dychymyg ymwelwyr... Mae’n rhestr hirfaith.

Mae ganddon ni Ddiwrnod Bioamrywiaeth y Senedd, Diwrnod Rhywogaethau mewn Perygl, Diwrnod Rhyngwladol Bioamrywiaeth a Diwrnod Gwenyn y Byd, i enwi dim ond ychydig, wedi’u hamlygu yn ein dyddiaduron y mis yma! Beth allwn ni ei wneud, fel casgliad o saith amgueddfa genedlaethol ac un ganolfan gasgliadau, ar y dyddiadau allweddol hyn?

Cynnal Cynhadledd Gweithredu 2025 yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd

Mae mis Mai yn sicr yn fis prysur o ran dathlu byd natur! Mae dyddiau o’r fath yn rhoi cyfle i ganolbwyntio ar ymgyrchoedd penodol ac, yn bwysicach, i gydweithio gyda gweithwyr mewn sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus neu’r trydydd sector. Yn reit aml, amcanion tebyg sydd gan unigolion, ond heb ddylanwad neu gyfeiriad ar eu pen eu hunain. Drwy uno (ac mae ’na lawer o sefydliadau gwych ledled Cymru), rydyn ni’n gryfach ac yn gallu canolbwyntio ar dargedau. Fu hyn erioed yn fwy amlwg nag yn yr Uwchgynhadledd Gweithredu a gynhaliwyd ar 29 Ebrill yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd i nodi rhyddhau Adroddiad Cenedlaethau’r Dyfodol 2025. Diwrnod i’n hysbrydoli oedd hwn, yn cadarnhau’r ffaith bod natur, diwylliant ac economi llesiant yn hanfodol i greu’r Gymru yr hoffem ni i gyd ei gweld.

Mae pobl yn ein hadnabod am ein hamgueddfeydd dan do ac awyr agored, ond efallai nad ydyn nhw’n gwybod am ein gerddi a’n dolydd gwyllt! Dwed rywbeth wrthon ni am y rhain.

Gwirfoddolwr yn garddio yng ngardd GRAFT, Amgueddfa Genedlaethol y Glannau

Oes – mae ganddon ni erddi, dolydd, coedlannau a chynefinoedd tir gwyllt hyfryd hardd ar draws stad yr amgueddfa. Amgueddfa Werin Sain Ffagan yw’r safle gyda’r mwyaf o le agored – a dyma ganolfan ein Tîm Garddio. Mae’r Tîm Garddio’n creu ac yn gofalu am erddi ffurfiol yn y tir o amgylch Castell Sain Ffagan ac yn y blynyddoedd diwethaf maen nhw wedi cyflwyno dulliau amgylcheddol gyfeillgar fel plannu planhigion lluosflwydd yn hytrach nag unflwydd, casglu dŵr glaw at ddibenion dyfrhau, defnyddio compost di-fawn a newid o offer sy’n rhedeg ar danwydd ffosil i ddewisiadau amgen trydan. Yn Amgueddfa Genedlaethol y Lleng Rufeinig, mae’r Tîm Dysgu wedi ail-ddychmygu gardd Rufeinig, tra’n sicrhau bod digon o rywogaethau’n bresennol i ddenu peillwyr.

#NoMowMay yn Amgueddfa Wlân Cymru

A sôn am beillwyr, mae pob un o safleoedd yr amgueddfa’n gefnogwyr brwd i ymgyrch Mai Di-Dor ac fe blannwyd blodau gwyllt yn y ddôl drefol ger Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd ac mewn tri lle yn Sain Ffagan yn gynharach eleni. Mae’r ardd ‘Graft’ yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau’n falch o gyfuno cynhyrchu bwyd gyda thyfu rhywogaethau cyfeillgar i beillwyr. Mae Amgueddfa Wlân Cymru wedi’i lleoli wrth Nant Bargod ac mae’r ddôl orlif yn y fan honno’n llawn bywyd – planhigion ac anifeiliaid. Mae llwybr addas i deuluoedd wedi’i greu er mwyn annog pobl i archwilio mwy!

Ac i gloi, rydyn ni wedi cadw’r gorau tan y diwedd. Pa un ydi dy hoff ddarn yn ein casgliad?

Dyna gwestiwn anodd, ac mae’n amhosibl ei ateb wrth gwrs! Rwy wrth fy modd gyda hen beiriannau diwydiannol – yn enwedig pan maen nhw’n dal i weithio. Mae enghreifftiau gwych o hyn i’w gweld ar draws y sefydliad – yn Amgueddfa Wlân Cymru, Amgueddfa Lechi Cymru, Amgueddfa Lofaol Big Pit ac Amgueddfa Genedlaethol y Glannau. Mae’r eitemau diwydiannol yn y Ganolfan Gasgliadau Genedlaethol yn wych hefyd ac yn gymysgedd eclectig go iawn – fel y byddech chi’n ei ddisgwyl gan storfeydd amgueddfa genedlaethol!

Trilobit o’n casgliad

Ond os oes raid dewis un eitem, mae oriel Esblygiad Cymru yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd yn agos at fy nghalon. Geowyddoniaeth Amgylcheddol oedd pwnc fy ngradd ac rwy’n dwlu ar brosesau naturiol – tectoneg platiau, ceryntau’r cefnforoedd, ffurfiant creigiau, amrywiaeth bywyd ar y Ddaear a’i allu i ymgyfaddasu... Fy hoff gasgliad felly, o raid, fyddai’r ffosiliau trilobit, a’r hoff eitem unigol fyddai ôl gên Megalosawrws, a gafodd ei ddarganfod ger Pen-y-bont ar Ogwr ym 1898. Mae’n hynod o gyffrous dysgu bod cigysyddion enfawr yn arfer crwydro’r tir sydd bellach yn gartref i ni!

Argraffiad o ên Megalosaurus

Helo, Nicole, dwed ychydig wrthon ni amdanat ti dy hun a dy rôl yn Amgueddfa Cymru.

Dr Nicole Deufel ydw i, a fi yw Pennaeth yr Amgueddfa yma yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe. Fy rôl i yw arwain y tîm, ac ar hyn o bryd rydyn ni’n edrych ar ailddatblygu’r amgueddfa dros y blynyddoedd nesaf.

Yr hyn sy’n arbennig iawn am yr amgueddfa hon, Amgueddfa’r Glannau o fewn Amgueddfa Cymru, yw ein bod ni mewn partneriaeth gyda Chyngor Abertawe. Rhan fawr o fy rôl i ar hyn o bryd yw canolbwyntio ar y bartneriaeth honno, ei siapio, ei chryfhau a’i sicrhau ar gyfer y dyfodol.

Rydyn ni’n llawn cyffro o glywed am y cynlluniau sydd ar y gweill ar gyfer Amgueddfa’r Glannau, beth alli di ei rannu gyda ni?

Maen nhw’n gynlluniau mawr ac yn dod fesul cam, ond rydyn ni’n awyddus iawn i ddechrau arni eleni. A dweud y gwir, rydyn ni wedi dechrau’n barod!

Un o’r pethau allweddol i ni yw ailsefydlu’r cysylltiad rhwng ein warws hanesyddol a’r ardal hanesyddol o’i amgylch. Rydyn ni’n defnyddio hynny fel man cychwyn i ddehongli hanes diwydiant, datblygu ac arloesi yng Nghymru, a’r cysylltiadau byd-eang drwy’r môr. Mae’n stori hynod o gyffrous.

Yn bersonol, rydw i mor falch bod y warws gyda ni fel ased hanesyddol i helpu adrodd y stori.

Mae hunaniaeth yn ffocws mawr arall ar hyn o bryd. Pan gerddwch chi i mewn i’r amgueddfa, dwi ddim yn meddwl ei bod hi’n amlwg ar unwaith pwy ydyn ni, yn enwedig o gymharu ag amgueddfeydd eraill Amgueddfa Cymru. Yn Big Pit, er enghraifft, mae ei hunaniaeth yn glir yr eiliad y cyrhaeddwch chi. Mae’r un peth yn wir am yr Amgueddfa Wlân; mi es i yno’n ddiweddar, ac mae ei holl bwrpas yn eich taro chi’n syth.

Dydi Amgueddfa’r Glannau ddim yno eto, felly mae hynny’n rhywbeth rydyn ni am fynd i’r afael ag e. Rydyn ni eisiau i ymwelwyr ddod i mewn, yn enwedig trwy’r fynedfa o ochr y ddinas, a gweld gwrthrychau ‘waw’, sydd nid yn unig yn creu argraff ond hefyd yn dal hanfod y straeon rydyn ni’n eu hadrodd. Rydyn ni eisiau i’n hunaniaeth ddisgleirio yr un mor llachar ag y mae yn ein hamgueddfeydd eraill. Fel bod pobl yn cerdded i mewn ac yn gwybod ar unwaith – rydw i yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau!

Fe soniaist ti am ddarnau ‘waw’. Pa rôl mae’r casgliad yn ei chwarae yn y weledigaeth newydd yma, a pha mor bwysig yw cadwraeth a gwarchod y casgliad?

Os edrychwn ni ar Neuadd Weston, mae’r casgliad yn help gwirioneddol i ni ddatblygu a darlunio’r straeon, sef straeon pobl. Nid dim ond grŵp o wrthrychau yw’r casgliad. Mae’n cynrychioli stori Cymru a phobl Cymru.

Dyna sut rydyn ni eisiau defnyddio’r casgliad. Nid dim ond dangos y gwrthrychau ond cloddio’n ddyfnach i’r straeon y tu ôl iddyn nhw a’u helpu nhw i ddisgleirio.

Fel rhan o’r broses ailddatblygu yma, byddwn ni hefyd yn cadw ac yn ailddehongli rhai o’r gwrthrychau trwy ddod ag eitemau allan sydd heb gael eu harddangos ers tro byd a’u defnyddio nhw i adrodd y stori yma.

Dyna beth sy’n fy nghyffroi i am y casgliad. Roeddwn i yn y storfa’n ddiweddar, a dangosodd y curadur y fan bocs i mi. Dyna un o’r gwrthrychau rydyn ni am ei adfer a’i ddefnyddio mewn gofod arddangos trochol. Wrth ei osod yn y gofod yma, mae’n helpu i esbonio’r golofnfa, y warws, a’r cysylltiadau trwy’r rheilffyrdd i weddill Cymru, a sut roedd nwyddau’n teithio allan i’r byd ac yn ôl eto. Mae’r casgliad yn ein galluogi ni i rannu hynny i gyd. Dyna pam ei fod mor bwysig.

Beth sy’n dy ysbrydoli di fwyaf wrth iti gamu i mewn i Amgueddfa’r Glannau, fel y mae heddiw?

Mae mor gyffrous inni i gyd fod yma. Rwy’n teimlo mor ffodus o ddod i weithio bob dydd gyda thîm proffesiynol, creadigol, anhygoel.

Gyda’n gilydd rydyn ni’n edrych ar beth sy’n gweithio yn yr amgueddfa, beth allwn ni ei wella, a sut y gallwn ni osod pobl, eu straeon a’u profiadau wrth galon popeth wnawn ni. Rydyn ni eisiau cysylltu pobl trwy eu hymweliad yma a dyna sy’n fy nghyffroi i.

Rwy’n cael gwneud hyn gyda thîm anhygoel, mewn lleoliad hyfryd. Dwi wir wrth fy modd â’r warws, a chymaint o’r gwrthrychau yn ein casgliad. Mae’r cyfan mor gyffrous. Bob dydd, rydyn ni’n gwirioneddol fwynhau’r hyn rydyn ni’n ei wneud.

Mae’ch gardd GRAFT yn dathlu ei seithfed penblwydd eleni, ac mae’n ffynnu, mewn dinas brysur. Sut allwn ni fel Amgueddfa Cymru, neu fel ymwelwyr, wneud ein rhan yn yr ardd?

Mae croeso i bawb ymweld â’r ardd a gweithio ynddi.

Ar hyn o bryd, os mai ymwelydd cyffredinol ydych chi, efallai nad yw’n glir sut mae’r ardd yn cysylltu â gwaith yr amgueddfa. Ond mae cymaint o syniadau a themâu arloesol yn cael eu harchwilio yn yr ardd, a phobl o bob cefndir yn cyfrannu eu profiadau.

Rydyn ni’n edrych nawr ar sut y gallwn ni wneud hynny’n fwy gweladwy. Rydyn ni eisiau helpu pobl i weld y cysylltiad hwnnw, fel bod yr ardd yn dod yn rhywbeth maen nhw’n ymgysylltu’n weithredol â hi ac nid dim ond rhywbeth maen nhw’n pasio heibio iddi.

Mae’n cysylltu mor dda â’r themâu rydyn ni’n eu harchwilio yn ein gofodau arddangos mwy traddodiadol, ac roedd sefydlu’r ardd yn syniad mor wych. Mae’n fan lle gall pawb brofi rhywbeth ystyrlon, boed nhw’n gwirfoddoli neu ddim ond yn picio allan i gael golwg.

Mae’n gyferbyniad hyfryd, y peiriannau diwydiannol trwm hyn ochr yn ochr â gardd fioamrywiol, gynaliadwy. Mae’n dangos o ble mae Cymru wedi dod a ble mae’n mynd. Mae cynaliadwyedd yn amlwg yn ganolog i hynny.

Yn hollol. Os ydyn ni’n sôn am ddad-ddiwydiannu, sef un o’r themâu allweddol rydyn ni am eu harchwilio yma, mae’r ardd yn enghraifft wych.

Roedd llygredd yn y tir, felly fe ddefnyddion ni welyau uchel. Mae popeth wedi tyfu o’r fan yna. Dyna beth sydd mor gyffrous amdano fe.

Rydyn ni’n clywed dy fod ti wedi bod yn treulio amser yn crwydro dy gartref newydd, Cymru. Wyt ti wedi cael cyfle i ymweld â phob un o’n hamgueddfeydd eto?

Ddim cweit. Dw i ddim wedi cyrraedd Llanberis eto, mae hynny ar frig fy rhestr. Rwy’n mynd i Gaerllion yr wythnos nesaf, a Big Pit ddydd Gwener. Dw i wedi bod i Big Pit o’r blaen, ond y tro yma rwy’n edrych ymlaen yn fawr at fynd y tu ôl i’r llenni.

Dw i wrth fy modd. Ac o safbwynt ein gwaith datblygu ni’n hunain yma, mae mor bwysig i ni ddeall ein lle yn y stori ehangach. Mae hynny’n golygu dod i adnabod y safleoedd eraill go iawn, y tu hwnt i brofiad ymwelydd.

Mae straeon mor gyfoethog, adnabyddus gan ein Hamgueddfa Lechi Genedlaethol, yr Amgueddfa Wlân Genedlaethol, Amgueddfa’r Lleng Rufeinig a’r Big Pit. Sut mae rhoi’r enwogrwydd byd-eang yna i’n diwydiant a’n trafnidiaeth? Mae’n rhan mor bwysig o stori Cymru, ond heb gael ei gysylltu â’r genedl yn yr un modd â glo neu lechi.

Yn union. Cymru oedd y wlad ddiwydiannol gyntaf, ac mae daearyddiaeth yn chwarae rhan fawr yn hynny. Mae hynny’n rhywbeth y mae gyda ni ddiddordeb mawr ynddo.

Mae’r warws yn adlewyrchu’r cyfan, mae gennych chi’r rheilffyrdd yn dod drwodd o’r meysydd glo, y mwynau, y dociau, y bobl fu’n gweithio yma, a’r cysylltiadau â’r môr.

Ond nid dim ond stori am ddiwydiant trwm yw hyn. Mae’n stori am ddaearyddiaeth, symud, arloesi. Un o fy hoff ddarnau yw’r Robin Goch. Mae’n wrthrych mor greadigol, y math yna o ysbryd dyfeisgar a wnaeth ddatblygiad diwydiannol yn bosibl, ac mae hefyd yn ganolog i stori dad-ddiwydiannu a chynaliadwyedd heddiw.

Roedden ni’n siarad yn ddiweddar am gynlluniau ynni cymunedol sy’n digwydd nawr yng Nghymru. Mae’r rhain yn straeon y mae angen i ni eu hadrodd yn gryfach, a’u rhannu gyda’r byd.

Fe soniaist ti am y Robin Goch. Oes gen ti hoff wrthrych o gasgliad Amgueddfa Cymru?

Does gen i ddim un yn arbennig, ond rwy’n dwlu ar y Robin Goch. Mae mor ddyfeisgar, defnyddio deunyddiau bob dydd i wneud peiriant sy’n hedfan. Mae’n ffantastig.

Rwy’n dwlu ar locomotif Penydarren hefyd. Mae’n debyg ei fod yn annwyl i mi am fy mod i wedi gweithio yng Nghymru o’r blaen, a stori Trevithick oedd un o’r cyntaf i mi ddod ar eu traws.

Mae’n grêt dod yma a gweld y replica. Dyw e ddim yma ar hyn o bryd, mae e yn Darlington, ond pan welais i e’n cael ei symud a’r holl rannau’n dod yn fyw, roedd yn emosiynol iawn. Felly ie, mae’n debyg mai’r ddau yna yw fy ffefrynnau.