Y Môr-grwban mwyaf yn y byd

Cafodd y môr-grwban lledraidd sydd i'w weld yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd ei olchi i'r lan ar draeth Harlech, Gwynedd, ym mis Medi 1988. Gwaetha'r modd, roedd wedi boddi ar ôl cael ei ddal gan leiniau pysgota. Cafodd y môr-grwban sylw ym mhedwar ban byd gan mai hwn oedd y môr-grwban mwyaf a thrymaf a gofnodwyd erioed. Roedd bron yn 3m (9tr) o hyd ac yn pwyso 914 kilo (2016 pwys).

Pan olchwyd y môr-grwban i'r lan, roedd prysurdeb mawr ymhlith staff yr Amgueddfa gan eu bod yn awyddus i lunio set arddangos o'i gwmpas. Fodd bynnag, nid gwaith syml oedd paratoi sbesimen fel hyn i'w arddangos.

Arddangos y môr-grwban mwyaf yn y byd

Ar ôl cael awtopsi er mwyn cael gwybodaeth wyddonol, tynnwyd y croen a'i drin a gwnaed mowld o siâp y corff. Yna, cafodd y croen ei dynnu dros y mowld i wneud i'r anifail edrych yn naturiol.

Tynnwyd y sgerbwd hefyd a'i baratoi i'w arddangos ochr yn ochr â'r corff. Yna, rhoddwyd y mownt tacsidermi a'r sgerbwd i'w harddangos yn eu horiel fach eu hunain gydag arddangosiadau cysylltiedig am hanes y môr-grwban lledraidd, y bygythiadau y mae'n eu hwynebu, y cefndir ecolegol a'r gwaith cadwraeth.

16 o flynyddoedd yn ddiweddarach

Ar ôl cael ei arddangos am 16 o flynyddoedd, roedd craciau eithaf mawr wedi dechrau ymddangos ar y sbesimen. Roedd wedi dechrau cracio ers peth amser a chafodd ei drwsio yma a thraw dros y blynyddoedd. Sychder yr awyr oedd yn gyfrifol am y craciau ac felly doedd dim dewis ond cau'r rhan hon o'r oriel a mynd ati o ddifrif i wneud gwaith cadwraeth ar y môr-grwban poblogaidd.

Y cam cyntaf oedd glanhau haen o lwch a baw seimllyd oddi ar y môr-grwban. Defnyddiwyd stwff glanhau an-ïonig i dynnu'r rhan fwyaf o'r baw.

Pan oedd yn eithaf glân, y cam nesaf oedd cael y rhannau o'r sbesimen oedd wedi eu hystumio nôl i'r siâp cywir. I wneud hyn, gwylchwyd y rhan allanol â chymysgedd o ddŵr wedi'i ddad-ïoneiddio, halen a glanedydd fel y gellid ei symud yn ôl i'w siâp.

Tynnu'r hen waith trwsio

Ar ôl i'r sbesimen sychu, tynnwyd yr hen waith trwsio. Roedd hon yn broses hir ac araf ac roedd angen bod yn ofalus i beidio â gwneud rhagor o niwed i groen y môr-grwban. Roedd llawer o'r croen wedi'i baentio'n ddu rai blynyddoedd cynt ac felly roedd angen tynnu'r paent hefyd. Gwnaed hyn trwy ddefnyddio aseton a system symudol i gael gwared â'r tarth.

Ar ôl tynnu'r gwaith trwsio cynt a'r paent, roedd patrymau a gwead croen gwreiddiol y môr-grwban i'w gweld unwaith eto. Cafodd bylchau a holltau yn y sbesimen eu llenwi a phaentiwyd drostynt mewn ffordd oedd yn cyd-fynd â lliw ac ansawdd croen gwreiddiol y môr-grwban.

Arddangosfa newydd y môr-grwban lledrgefn yn Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd.

Ailarddangos

Cafodd y sgerbwd ei lanhau'n ofalus hefyd cyn ailosod y môr-grwban gorffenedig fel yr oedd o'r blaen. Ar ôl 4 mis o waith, roedd modd ailagor oriel y môr-grwban i'r cyhoedd unwaith eto.

Taith arall i'r môr-grwban

Roedd sychder yr aer yn oriel y môr-grwban yn dal i achosi problemau o ran cadwraeth. Felly, yn 2006, symudwyd y môr-grwban i le newydd yn yr oriel 'Dyn a'r Amgylchedd' gerllaw, ger y morfil cefngrwm. Mae cyflwr yr aer yn well yn y fan honno ac felly llwyddwyd i gadw'r môr-grwban mewn arddangosfa agored. Yn ogystal, cafodd y panelau arddangos eu hadnewyddu i roi'r wybodaeth ddiweddaraf. Mae'r môr-grwban, felly, yn ychwanegiad gwerthfawr i'r oriel hon.