Pengwiniaid yr Antarctig
![](/media/22800/shackletons-penguin.png)
Mae'r pengwin yn anifail sy'n archdeip o'r Antarctig ond dim ond dwy rywogaeth, y Pengwin Ymerodrol a'r Adélie sydd i'w canfod yn yr Antarctig yn unig. Mae'r pengwiniaid Antarctig eraill, fel y Chinstrap a'r Gentoo, hefyd i'w gweld ar yr ynysoedd is-Antarctig. Mae rhywogaethau eraill hefyd sy'n byw mewn hinsoddau cynhesach — yn wir mae Pengwin y Galapagos yn byw ar y cyhydedd bron. Fodd bynnag, maen nhw wastad yn byw lle mae dŵr oer iawn yn llifo o'r de. Adar diasgell ydyn nhw sydd wedi esblygu i fyw yn y môr, lle byddan nhw'n treulio'r rhan fwyaf o'u hamser.
Y Pengwin Ymerodrol yw'r mwyaf gan gyrraedd taldra o dros fetr a phwysau o 22-45 kg. Capten Scott oedd y cyntaf i gofnodi arferion mudo'r Pengwin Ymerodrol, ar Alldaith Discovery 1901-04. Maent yn dod i'r lan ym mis Ebrill ac yn cerdded cymaint â 100-160 km i'r meysydd bridio. Wedi dodwy un ŵy, bydd y benyw yn dychwelyd i'r môr i fwydo, gan adael y gwryw i ori drwy aeaf garw'r Antarctig. Bydd yn dioddef naw wythnos o dymereddau yn agos i -50°C a gwyntoedd o hyd at 200 kya. All y gwryw ddim bwydo drwy gydol y cyfnod ac erbyn i'r benyw ddychwelyd yn gwanwyn bydd wedi colli 45% o'i holl bwysau!
Casglai'r fforwyr cynnar i'r Antarctig bengwiniaid er mwyn eu bwyta, ond byddai rhai yn cael eu casglu fel arbrofion gwyddonol. Mae nifer yn y casgliadau yma yn Amgueddfa Cymru.
![](/media/23234/21-Gentoo-penguin%2C-Waterboat-Point%2C-Antarctic-Peninsula.-Tom-Sharpe.jpg)
Pengwin Gentoo, Pwynt Waterboat, y Penrhyn Antarctig. Delwedd: T Sharpe
Un arall o'r pengwiniaid bach yw Pengwin Gentoo a'r pengwin Antarctig mwyaf prin gyda phoblogaeth o tua 300,000 pâr. Gwelir y rhan fwyaf o'r rhain ar ynysoedd is-Antarctig fel De Sandwich, De Shetland, De Orkney, Crozet a Heard. Yn wahanol i'r Adélie fodd bynnag, nid ydynt yn ddibynnol ar bacrew, ac wrth i'r Penrhyn Antarctig gynhesu mae'n ymddangos fel petai eu niferoedd yn cynyddu.
![](/media/23233/19-NMW-Chinstrap-Penguin.jpg)
Pengwin Chinstrap yng nghasgliadau'r Amgueddfa.
![](/media/23232/18-Chinstrap-penguin%2C-Half-Moon-Island%2C-Antarctica.-Tom-Sharpe.jpg)
Pengwin Chinstrap, Ynys Hanner Lleuad, y Penrhyn Antarctig. Delwedd: T Sharpe
Mae'r Pengwin Chinstrap tua'r un maint â'r Adélie ac mae'n hawdd ei adnabod o'r stribed neu strapen denau o dan ei ên. Dyma un o'r pengwiniaid mwyaf niferus ac amcangyfrifir bod tua 7 miliwn o barau bridio yn y byd! Mae rhai cytrefi anferth ar y penrhyn Antarctig gyda hyd at 200,000 o adar yn byw yn y cytrefi mwyaf.
![](/media/23231/17-old-gallery-penguins.jpg)
Un o'r Pengwiniaid Ymerodrol a Pengwin Brenhinol Shackleton yn yr arddangosfa Antarctig hon o 1914, a gynhaliwyd gan yr Amgueddfa yn Neuadd y Dref.
![](/media/23230/15-King-Penguin%2C-South-Georgia.-Tom-Sharpe.jpg)
Pengwin Brenhinol, yr Harbwr Aur, De Georgia. Delwedd: T. Sharpe
![](/media/23229/14-10-2-King-Penguin-letter-17-03-1910.jpg)
Llythyr gan Syr Ernest Shackleton i Gyfarwyddwr yr Amgueddfa
![](/media/23228/13-Shackleton-King-Penguin-2.jpg)
Pengwin Brenhinol a gyflwynwyd i'r Amgueddfa gan Syr Ernest Shackleton. Cafodd ei gasglu ar Alldaith Nimrod 1907-09, o Ynys Macquarie mwy na thebyg.
Y Pengwin Brenhinol yw'r rhywogaeth ail fwyaf gan gyrraedd taldra o tua 90cm a phwysau o 11-16 kg. Does dim yn byw ar gyfandir yr Antarctig gan eu bod yn ffafrio dŵr ychydig yn gynhesach. Maen nhw'n bridio ar ynysoedd is-Antarctig fel Crozet a Kerguelen yn Ne Cefnfor India; Ynys Macquarie rhwng Seland Newydd a'r Antarctig; ac Ynysoedd Falkland / Malfinas a De Georgia yn Ne Cefnfor yr Iwerydd.
![](/media/23227/11-Antarctic-penguins-cover.jpg)
Llawfeddyg George Murray Levick (1877-1956) ar Alldaith Antarctig Brydeinig Capten Scott 1910-13. Astudiodd Levick nythfa'r Pengwiniaid Adélie Penguin ym Mhenrhyn Adare ar arfordir Môr Ross yr Antarctig yn ystod haf 1911-12 tra oedd yno gyda Chriw'r Gogledd. Cyhoeddodd Levick y gyfrol: Antarctic Penguins. A study of their social habits ym 1914 ar sail ei arsylwadau o nythfa'r pengwiniaid ym Mhenrhyn Adare.
![](/media/22801/4-Gillies-Emperor-Penguin-2a-lo.jpg)
Ffotograff o Bengwiniaid Ymerodrol a dynnwyd gan Frederick Gillies yn Nhir y Frenhines Mary, yr Antarctig ym 1912. Gillies oedd Prif Beiriannydd yr Aurora, llong hela morfilod o Newfoundland gynt a ddefnyddiwyd ar Alldaith Antarctig Awstralasiaidd 1911-14. Ganwyd Gillies yng Nghaerdydd gan dreulio'i brentisiaeth fel peiriannydd ar longau stêm John Shearman and Company a P. Baker and Company of Cardiff
![](/media/21783/5-Emperor-penguins-and-chicks%2C-Ross-Sea%2C-T-Sharpe.jpg)
Pengwiniaid Ymerodrol a chywion, Môr Ross, yr Antarctig. Delwedd: T Sharpe
![](/media/21540/10-NMW-Adelie-Penguin-2.jpg)
Pengwin Adélie yng nghasgliadau'r Amgueddfa. Pengwin Adélie yw'r unig bengwin Antarctig arall o'r iawn ryw. Mae tua hanner maint y Pengwin Ymerodrol ac yn pwyso rhwng 4 a 6 kg. Ymddengys bod newid hinsawdd yn y Penrhyn Antarctig yn effeithio ar Bengwiniaid Adélie. Dim ond pan fo digonedd o bacrew yn y môr y gall Pengwin Adélie ffynnu. Wrth i'r penrhyn gynhesu mae llai o bacrew ar gael ganol haf ac mae'r Pengwiniaid yn symud ymhellach i'r de i aros gyda'r pacrew
Peter Howlett a Tom Sharpe
sylw - (1)