Pengwiniaid yr Antarctig
Mae'r pengwin yn anifail sy'n archdeip o'r Antarctig ond dim ond dwy rywogaeth, y Pengwin Ymerodrol a'r Adélie sydd i'w canfod yn yr Antarctig yn unig. Mae'r pengwiniaid Antarctig eraill, fel y Chinstrap a'r Gentoo, hefyd i'w gweld ar yr ynysoedd is-Antarctig. Mae rhywogaethau eraill hefyd sy'n byw mewn hinsoddau cynhesach — yn wir mae Pengwin y Galapagos yn byw ar y cyhydedd bron. Fodd bynnag, maen nhw wastad yn byw lle mae dŵr oer iawn yn llifo o'r de. Adar diasgell ydyn nhw sydd wedi esblygu i fyw yn y môr, lle byddan nhw'n treulio'r rhan fwyaf o'u hamser.
Y Pengwin Ymerodrol yw'r mwyaf gan gyrraedd taldra o dros fetr a phwysau o 22-45 kg. Capten Scott oedd y cyntaf i gofnodi arferion mudo'r Pengwin Ymerodrol, ar Alldaith Discovery 1901-04. Maent yn dod i'r lan ym mis Ebrill ac yn cerdded cymaint â 100-160 km i'r meysydd bridio. Wedi dodwy un ŵy, bydd y benyw yn dychwelyd i'r môr i fwydo, gan adael y gwryw i ori drwy aeaf garw'r Antarctig. Bydd yn dioddef naw wythnos o dymereddau yn agos i -50°C a gwyntoedd o hyd at 200 kya. All y gwryw ddim bwydo drwy gydol y cyfnod ac erbyn i'r benyw ddychwelyd yn gwanwyn bydd wedi colli 45% o'i holl bwysau!
Casglai'r fforwyr cynnar i'r Antarctig bengwiniaid er mwyn eu bwyta, ond byddai rhai yn cael eu casglu fel arbrofion gwyddonol. Mae nifer yn y casgliadau yma yn Amgueddfa Cymru.
Pengwin Gentoo, Pwynt Waterboat, y Penrhyn Antarctig. Delwedd: T Sharpe
Un arall o'r pengwiniaid bach yw Pengwin Gentoo a'r pengwin Antarctig mwyaf prin gyda phoblogaeth o tua 300,000 pâr. Gwelir y rhan fwyaf o'r rhain ar ynysoedd is-Antarctig fel De Sandwich, De Shetland, De Orkney, Crozet a Heard. Yn wahanol i'r Adélie fodd bynnag, nid ydynt yn ddibynnol ar bacrew, ac wrth i'r Penrhyn Antarctig gynhesu mae'n ymddangos fel petai eu niferoedd yn cynyddu.
Pengwin Chinstrap yng nghasgliadau'r Amgueddfa.
Pengwin Chinstrap, Ynys Hanner Lleuad, y Penrhyn Antarctig. Delwedd: T Sharpe
Mae'r Pengwin Chinstrap tua'r un maint â'r Adélie ac mae'n hawdd ei adnabod o'r stribed neu strapen denau o dan ei ên. Dyma un o'r pengwiniaid mwyaf niferus ac amcangyfrifir bod tua 7 miliwn o barau bridio yn y byd! Mae rhai cytrefi anferth ar y penrhyn Antarctig gyda hyd at 200,000 o adar yn byw yn y cytrefi mwyaf.
Un o'r Pengwiniaid Ymerodrol a Pengwin Brenhinol Shackleton yn yr arddangosfa Antarctig hon o 1914, a gynhaliwyd gan yr Amgueddfa yn Neuadd y Dref.
Pengwin Brenhinol, yr Harbwr Aur, De Georgia. Delwedd: T. Sharpe
Llythyr gan Syr Ernest Shackleton i Gyfarwyddwr yr Amgueddfa
Pengwin Brenhinol a gyflwynwyd i'r Amgueddfa gan Syr Ernest Shackleton. Cafodd ei gasglu ar Alldaith Nimrod 1907-09, o Ynys Macquarie mwy na thebyg.
Y Pengwin Brenhinol yw'r rhywogaeth ail fwyaf gan gyrraedd taldra o tua 90cm a phwysau o 11-16 kg. Does dim yn byw ar gyfandir yr Antarctig gan eu bod yn ffafrio dŵr ychydig yn gynhesach. Maen nhw'n bridio ar ynysoedd is-Antarctig fel Crozet a Kerguelen yn Ne Cefnfor India; Ynys Macquarie rhwng Seland Newydd a'r Antarctig; ac Ynysoedd Falkland / Malfinas a De Georgia yn Ne Cefnfor yr Iwerydd.
Llawfeddyg George Murray Levick (1877-1956) ar Alldaith Antarctig Brydeinig Capten Scott 1910-13. Astudiodd Levick nythfa'r Pengwiniaid Adélie Penguin ym Mhenrhyn Adare ar arfordir Môr Ross yr Antarctig yn ystod haf 1911-12 tra oedd yno gyda Chriw'r Gogledd. Cyhoeddodd Levick y gyfrol: Antarctic Penguins. A study of their social habits ym 1914 ar sail ei arsylwadau o nythfa'r pengwiniaid ym Mhenrhyn Adare.
Ffotograff o Bengwiniaid Ymerodrol a dynnwyd gan Frederick Gillies yn Nhir y Frenhines Mary, yr Antarctig ym 1912. Gillies oedd Prif Beiriannydd yr Aurora, llong hela morfilod o Newfoundland gynt a ddefnyddiwyd ar Alldaith Antarctig Awstralasiaidd 1911-14. Ganwyd Gillies yng Nghaerdydd gan dreulio'i brentisiaeth fel peiriannydd ar longau stêm John Shearman and Company a P. Baker and Company of Cardiff
Pengwiniaid Ymerodrol a chywion, Môr Ross, yr Antarctig. Delwedd: T Sharpe
Pengwin Adélie yng nghasgliadau'r Amgueddfa. Pengwin Adélie yw'r unig bengwin Antarctig arall o'r iawn ryw. Mae tua hanner maint y Pengwin Ymerodrol ac yn pwyso rhwng 4 a 6 kg. Ymddengys bod newid hinsawdd yn y Penrhyn Antarctig yn effeithio ar Bengwiniaid Adélie. Dim ond pan fo digonedd o bacrew yn y môr y gall Pengwin Adélie ffynnu. Wrth i'r penrhyn gynhesu mae llai o bacrew ar gael ganol haf ac mae'r Pengwiniaid yn symud ymhellach i'r de i aros gyda'r pacrew
Peter Howlett a Tom Sharpe
sylw - (1)