Celc arian Llanfaches

Yn 2006, daeth un o'r casgliadau gorau o geiniogau arian o Brydain Rufeinig yr ail ganrif i'r wyneb ger Llanfaches, Casnewydd.

Darganfuwyd celc o 599 denarii arian wedi'u cuddio mewn llestr coginio a wnaed yn lleol. Maen nhw'n cael eu harddangos yn Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru bellach.

Saif Llanfaches rhwng caer yr ail lynges Awgwstaidd yng Nghaerllion a phencadlys y llwythi lleol, Venta Silurum, yng Nghaerwent.

Mae'r 599 denarii arian, sy'n dangos Ymerawdwyr Rhufeinig fel Hadrian a Nero, yn dyddio'n ôl i OC 160, a chyhoeddwyd eu bod yn drysor ym mis Gorffennaf 2007.

Y Denarius, neu Denarii (lluosog), yw'r darn arian Rhufeinig enwocaf, mwy na thebyg. Dyma'r llythyren 'd' a oedd yn rhan o hen system arian '£-s-d' Prydain. Roedd 1 denarius rywbeth tebyg i gyflog diwrnod ar y pryd, i weithiwr cyffredin (meddyliwch am ddameg y winllan yn y Beibl) neu lengfilwr Rhufeinig. Roedd y denarius, felly, yn ddarn gwerthfawr o arian.

Byddai 600 denarii yn swm aruthrol - tybed faint o amser fyddai hi'n ei gymryd i chi gynilo gwerth dwy flynedd o gyflog gros, tybed?

Cliciwch ar y mân-luniau isod i bori trwy ddetholiad o'r celc arian.

Celc ceiniogau Llanfaches

Ffugiad o Hadrian — mae'r ochr arall yn copïo ceiniog Trajan

Pietas yn offrymu ger allor [Diva Faustina I]

Pax (heddwch) yn rhoi arfau ar dân [Trajan]

Dwylo wedi'u plethu: ymerawdwr a'r fyddin [Nerva]

Hwch a moch bach [Vespasian] - yn cyfeirio at chwedl y sefydlu

Antoninus Pius (138-61); wedi'i fabwysiadu fel ail olynydd i Hadrian

Liberalitas — haelioni'r ymerawdwr [Hadrian]

Clementia ('trugaredd') [Antoninus Pius]

Italia - talaith arall wedi'i hymgnawdoli [Antoninus Pius]

L. Aelius (136-8); penodwyd yn olynydd i Hadrian, ond bu farw'n gyntaf

Faustina II, merch Antoninus Pius, gwraig Marcus

Faustina I, gwraig Antoninus (m.141); argraffiad coffa ('Diva')

Offer offeiriadol [Marcus Aurelius Caesar]

Marcus Aurelius fel Cesar o dan A Pius (139-61)

Aegyptos - un o'r taleithiau niferus a ymgnawdolir ar geiniogau Hadrian

Aequitas ('bargeinio teg') neu Moneta (y bathdy) [Antoninus Pius]

Pietas ('ffyddlondeb, dyletswydd') [Hadrian]

Victoria: duwies buddugoliaeth [Hadrian]

Fides publica: 'diffuantrwydd' y wladwriaeth (!) [Hadrian]

Moneta - ymgnawdoliad o'r bathdy a'r arian bath [Hadrian]

Adventus ('cyrraedd') - Hadrian yn cael ei gyfarch gan Roma

Diana, duwies hela a ffrwythlondeb [Hadrian]

Roma - duwies/ymgnawdoliad o'r ddinas [Hadrian]

Oceanus, ymgnawdoliad o'r afon sy'n amgylchynu'r ddaear [Hadrian]

Hadrian yn cael ei fabwysiadu fel etifedd Trajan [Hadrian]

Colofn Trajan, Rhufain - sy'n dal i sefyll heddiw

Ymgnawdoliad o dalaith Arabia, gyda chamel [Trajan]

Tlws o arfau a Dacian wedi'i ddal [Trajan]

Via Traiana, ffordd newydd yn ne'r Eidal [Trajan]

Tragwyddoldeb, yn dal yr haul a'r lloer [Trajan]

Hercules, yn gwisgo croen llew ac yn dal pastwn [Trajan]

Julia Titi, merch Titus a chariad Domitian

Blaidd gyda Romulus a Remus [Domitian Caesar]

Judaea - atal y gwrthryfel Iddewig [Vespasian]

Vespasian (69-79), cyn-gadlywydd Legio II Augusta

Pennau

Yn wahanol i'n darnau arian ni heddiw - sydd ag un llywodraethwr yn unig arnynt ac ychydig iawn o gynlluniau gwahanol - roedd arian bath ymerodraeth Rhufain yr ail ganrif yn llawn amrywiaeth: mae celc Llanfaches yn cynnwys ceiniogau â llun 12 ymerawdwr gwahanol a phedair o'u gwragedd neu gariadon.

Cynffonnau

Roedd dwsinau o gynlluniau gwahanol ar gefnau'r ceiniogau - a oedd fel cronicl o amcanion, gwerthoedd a llwyddiannau ymerodrol (i'r rhai a oedd yn ddigon brwd neu lythrennog hyd yn oed, i'w deall). Roeddynt yn cynnwys: hanes a chwedloniaeth, yr ymerawdwr a'i orchestion, y fyddin, yr ymerodraeth, duwiau Rhufeinig, ymgnawdoliad o gysyniadau haniaethol, a'r byd naturiol hyd yn oed.

Felly, dyma gyfle i ddod i adnabod y llywodraethwyr Rhufeinig, eu gwragedd a'u cariadon yn well, a deall y negeseuon y tu ôl i rai o'r ceiniogau mwyaf diddorol yn y casgliad.

Y cyd-destun ehangach

Mae'n ymddangos mai arian wedi'i gynilo oedd celc Llanfaches (yn hytrach nag arian nad oedd mewn defnydd ar y pryd) - felly ai rhan o gynilion gorfodol a dewisol ychwanegol milwr Rhufeinig oedden nhw? Neu gynilion yn sgil oes o fasnachu yn nhref gyfagos Caerwent? Beth bynnag oedden nhw, roedd cyflog milwrol yn hollbwysig i wasgaru'r arian bath newydd; mae wyth celc o gyfnod Antoninus Pius (138-61 OC) wedi'u darganfod yma yng Nghymru, a chelc Llanfaches yw'r mwyaf o bell ffordd.

sylw - (1)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.

Trefor Price

22 Mawrth 2018, 12:04

Good morning. I am interested in finding out if any Roman coins have ever been found in North Wales. I have searched on line but most seem to be from South Wales or from England. If you know of any could you direct me to a photo of the type of design that may have been used. Thank you for any information you can provide.
Diolch yn Fawr,
Trefor