Crochenwaith gwydrog gwyrdd o Holt

Crochenwaith gwydrog gwyrdd o Holt (Wrecsam).

Cloddiadau yn Holt cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn y ffotograff hwn mae Mr Acton yn sefyll wrth weddillion un o'r odynau llestri a ddarganfuwyd ganddo.

Câi'r plac seramig hwn (a elwir yn rhagosodyn) ei ddefnyddio i orchuddio pen rhes o deils to. Fe'i cynhyrchwyd yn Holt ac mae'n dwyn argraffnod yr Ugeinfed Leng (LEG XX), yn ogystal â'i bathodyn (baedd gwyllt) a lluman.

Darlun i ddangos sut y taniwyd llestri gwydrog gwyrdd.

Mae llestri gwydrog o unrhyw fath yn anodd i'w cynhyrchu ac yn brin ym Mhrydain cyn y Canol Oesoedd. Fodd bynnag, cynhyrchwyd nifer cyfyngedig o'r llestri hyn yn Holt, ar lan afon Dyfrdwy, a Chaerllion yn ystod y cyfnod Rhufeinig.

Holt oedd canolfan gynhyrchu a dosbarthu crochenwaith yr Ugeinfed Leng (Legio XX Valeria Victrix. Roedd crochenwyr Holt yn arbenigo mewn gwneud crochanwaith o bob lliw a llun, ac mae peth o'u cynnyrch yn dangos eu soffistigedigrwydd technolegol.

Cynhyrchwyd y llestri gwydrog gwyrdd gan ddefnyddio technoleg a ddatblygwyd gyntaf yn yr Aifft yn ystod y mileniwm cyntaf cyn Crist.

Yn ôl pob tebyg, cafodd y dull hwn ei fabwysiadu yn Holt er mwyn sicrhau y gallai'r milwyr barhau i fwynhau'r moethusion roeddent wedi dod yn gyfarwydd â hwy mewn mannau eraill o fewn ffiniau'r ymerodraeth.

Y Broses:

• Trochi llestr, a oedd eisoes wedi'i grasu unwaith, mewn ffrit (daliant o wydredd crai a dŵr). Pan gaiff y llestr ei danio mae'r ffrit yn adweithio â'r silica yn y pot gan ffurfio wyneb gwydrog anathraidd, caled y gall ei liw amrywio o felyn golau i felynwyrdd i frown tywyll.

Problemau:

• Pan gaiff y llestri eu tanio mae'r gwydredd yn hylifo, ac os caiff ei orboethi mae'n debygol o redeg yn ormodol (os yw hyn yn digwydd gall y potiau asio â'i gilydd).
• Gall nwyon brwnt, poeth yn yr odyn effeithio ar yr adwaith cemegol, gan beri i'r gwydredd bothellu neu newid ei liw.

Atebion:

• Llwyddodd crochenwyr Holt i oresgyn y problemau hyn drwy danio eu potiau ar brop wedi'i osod mewn sagar (blwch o glai wedi'i danio, a ddefnyddiwyd i amddiffyn pot yn ystod tanio).
• Byddai llestr oedd wedi'i drochi mewn gwydredd yn cael ei osod ar ben y prop. Yna, gosodwyd clawr ar ben y sagar oedd yn cynnwys y prop a'r llestr. Yn y modd yma gellid rheoli'r amgylchedd o amgylch y llestr yn ystod y tanio

Mae'n debyg fod y gwaith cynhyrchu yn ei anterth yn Holt rhwng 87 ac 135 OC, yn ystod y cyfnod pan adeiladwyd y gaer yng Nghaer. Fodd bynnag, yn ôl pob tebyg, parhaodd peth gwaith cynhyrchu hyd y drydedd ganrif OC

Darllen Cefndir

'A collection of samian from the legionary works-depot at Holt' gan M. Ward. Yn Form and Fabric: Studies in Rome's material past in honour of B. R. Hartley gan J. Bird, tt133-43. Cyhoeddwyd gan Oxbow Books (1998).

'Holt, Denbighshire: the works depot of the twentieth Legion at Castle Lyons' gan W. F. Grimes. Yn Y Cymmrodor, cyf. 41. Cyhoeddwyd gan Gymdeithas y Cymmrodorion (1930).

'The Lead Glazed Wares of Roman Britain' gan P. Arthur. Yn Early Fine Wares in Roman Britain gan P. Arthur a G. Marsh, tt293-356. Cyhoeddwyd gan British Archaeological Reports (1978).