Hafan y Blog

Tecstil Llan-gors: Mowntio Ffabrig Bregus

14 Ionawr 2022

Ym mis Medi 2021 cefais gyfle i weithio gyda Thecstil Llan-gors fel rhan o fy lleoliad gwaith gradd meistr yn yr Amgueddfa. Mae’r darn yn dyddio’n ôl i’r 10fed ganrif.  (https://museum.wales/articles/1344/The-Llan-gors-textile-an-early-medieval-masterpiece/Mae wedi’i wneud o liain a sidan, ac mae addurniadau cain wedi’u brodio arno; ond mae wedi’i ddifrodi yn sylweddol gan ddŵr a thân - cafodd ei ddarganfod yng nghrannog Llyn Syfaddan, a ddinistriwyd mewn tân. Oherwydd hyn, mae’n arbennig o fregus. Am fwy o wybodaeth ar y darn rhyfeddol hwn o ddefnydd, gweler y rhestr ar waelod yr erthygl.

Fy mhroject i oedd creu mowntiau newydd ar gyfer darnau o’r defnydd sydd heb addurnwaith ac sydd ddim yn cael eu harddangos, er mwyn gallu eu storio yn ddiogel. Roeddent wedi bod yn cael eu storio ar fyrddau gyda darnau wedi’u torri allan yn arbennig, a’u gorchuddio â rhwyll a ffilm i’w gwarchod. Dros y blynyddoedd roedd y darnau o ddefnydd wedi symud rhywfaint o fewn y byrddau, felly cefais i’r dasg o greu mowntiau newydd i’w cadw’n saff.

                                                       Paratoi’r mowntiau newydd (Llun: L. Mumford)

Roedd dull newydd o fowntio wedi’i ddyfeisio gan gadwraethwyr yr Amgueddfa (ac wedi’i ddefnyddio i arddangos y darnau addurnedig o’r defnydd yn oriel Gweithdy yn Sain Ffagan) cyn i mi gyrraedd. Gan ddilyn y dull hwn, torrais ddarnau o fwrdd i ffitio siâp pob darn o’r defnydd fel bod modd iddynt slotio gyda’i gilydd fel jigso. Roedd hon yn rhan bwysig o’r broses oherwydd mae’r math hwn o fowntio yn galluogi i’r darnau gael eu symud o gwmpas a’u hailddehongli.

Roedd y bwrdd wedi’i orchuddio mewn ffabrig wedi’i liwio’n arbennig sydd â rhywfaint o ael er mwyn dal y darnau bregus i’r wyneb heb fod angen eu gwnïo’n sownd - gan y byddai hyn yn eu difrodi. Cafodd y ffabrig hwn ei dorri i siâp, a rhoddwyd cefn calico iddo i’w dacluso.

                                                 Symud y defnydd i’w fownt newydd (Llun: L. Mumford)

Wedi gwneud y mowntiau, daeth y darn anodd - trosglwyddo’r darnau o ffabrig o’r hen fownt i’r un newydd! Darllenais y nodiadau cadwraeth gwreiddiol i sicrhau bod darnau llac yn cael eu gosod yn y safle cywir - roedd hyn yn anodd gan bod y defnydd i gyd bron yn ddu oherwydd ei fod wedi llosgi. Yn hytrach na lliw, cafodd cyfeiriad y pwythau ar y darnau bach, yn ogystal â’u siapiau, eu defnyddio i’w gosod yn y lle cywir. Dyma’r darn a gymerodd hiraf, ac roedd angen canolbwyntio’n llwyr!

                                                Mownt gwag gyda label wedi’i bwytho (Llun: E. Durrant)

Mae pob gwrthrych mewn amgueddfa yn cael rhif derbynodi, er mwyn gallu eu nabod yn hawdd, ac felly y dasg nesaf oedd creu labeli ar gyfer y Tecstil. Am fod y darnau mor fregus, fe wnes i greu tagiau bach a’u gwnïo ar gefn calico y mowntiau fel bod modd eu cuddio pan maen nhw’n cael eu storio neu eu tynnu allan os fydd rhywun angen eu hastudio. Mae hyn yn golygu na fydd y tagiau yn llusgo ar draws wyneb y Tecstil. Fe wnes i hefyd ysgrifennu’r rhifau ar y calico, rhag i’r tagiau fynd ar goll.

Y cam olaf oedd meddwl sut i’w storio. Y broblem gyda’r hen ddull storio oedd bod y darnau yn llithro, a dyma oedd y brif broblem i’w hystyried. Roedd ymyl y defnydd yn atal symudiad i ryw raddau, ond ddim digon. Felly fe lenwais i focs gydag ewyn, a rhoi pinnau o gwmpas y darnau wedi’u mowntio i’w dal yn eu lle. Bydd yr ewyn yn lleihau effaith ysgytwad, ac mae’r pinnau yn sicrhau na fydd y darnau’n symud o fewn y bocs.

                                             Bocs o ddarnau o’r defnydd wedi’i fowntio (Llun: E. Durrant)

Roedd hwn yn gyfle gwych i weithio ar ddarn unigryw o dreftadaeth Gymreig, a hoffwn ddiolch i holl staff cadwraeth yr Amgueddfa am eu croeso ac am rannu eu gwybodaeth helaeth.

 

Darllen pellach:

Amgueddfa Cymru. 2007. Gweolyn Llan-gors: campwaith canoloesol cynnar. Ar gael yn: https://amgueddfa.cymru/erthyglau/1344/The-Llan-gors-textile-an-early-medieval-masterpiece/ [Cyrchwyd 4 Ionawr 2022]

Lane, A. a Redknap, M. 2019. Llangorse Crannog: The excavation of an early medieval royal site in the kingdom of Brycheiniog. Rhydychen: Oxbow Books
 

 

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.