Ydych chi'n cofio Doctor Carrot a Potato Pete?

Doctor Carrot a Potato Pete

Potato Pete

Ar drothwy'r Ail Ryfel Byd roedd Prydain yn mewnforio 60% o'i bwyd. Wrth gofio am y prinder bwyd yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, cyflwynoddd y llywodraeth y sustem dogni ym mis lonawr 1940.

Dosbarthwyd llyfrau dogni i bawb a bu'n rhaid i bob cartref gofrestru gyda chigydd, groser a dyn llefrith lleol. Roedd y rhain yn derbyn digon o fwyd ar gyfer eu cwsmeriaid cofrestredig.

Y bwydydd cyntaf i gael eu dogni oedd menyn, siwgr, bacwn a ham. Ymhen amser cafodd mwy o fwydydd eu hychwanegu at y sustem, ac fe amrywiai swm y ddogn o fis i fis wrth i'r cyflenwad o fwydydd amrywio.

O fis Rhagfyr 1941 roedd popeth arall gwerth eu cael ar y sustem pwyntiau. Cai pob person 16 pwynt y mis i brynu detholiad o fwydydd, fel bisgedi, bwyd tun a ffrwythau sych – os oeddynt ar gael yn y siopau. Roedd yn sustem effeithiol gan ei bod yn galluogi'r llywodraeth i ddynodi gwerth pwynt uchel ar nwyddau prin, ac yna lleihau eu gwerth os oedd digonedd. Yn naturiol, roedd plant yn cael eu trin yn wahanol i oedolion, ac yn derbyn bwydydd ychwanegol oedd yn angenrheidiol ar gyfer eu tyfiant, fel llefrith, sudd oren ac olew'r penfras.

Siopwr yn dileu'r tocynnau ar gyfer y te, siwgr, braster a bacwn a ganiateir ar gyfer un wythnos oddi ar lyfr dogni gwraig tŷ. Caiff y mwyafrif o fwydydd ym Mhrydain eu rhoi ar ddogn a defnyddir yr arwyddnod "National" ar gyfer rhai brandiau.

Gerddi Llysiau

Roedd sicrhau bod dognau'r teulu'n parhau tan ddiwedd yr wythnos yn broblem fawr. I ystwytho'r sefyllfa anogwyd y genedl i ddarparu'r cynnyrch eu hunain. Lawnsiwyd yr ymgyrch Dig For Victory ym mis Hydref 1939. Roedd galw ar bawb i gadw rhandir, i balu eu gwelyau blodau a'u lawntiau, a'u troi'n erddi llysiau. Fe'u hargymhellwyd i gadw ieir, cwningod, geifr a moch – anifail arbennig o boblogaidd gan eu bod un bwyta unrhyw weddillion o'r gegin.

Treuliwyd tipyn o amser ac egni ar bropaganda'n hyrwyddo economi a dyfeisgarwch wrth goginio. Cyflogwyd economyddion cartrefi deithio'r wlad i ddangos y dulliau gorau i goginio gyda'r adnoddau prin. Cychwynnodd y Weinyddiaeth Fwyd gyhoeddi taflenni Food Facts ym 1940 ac roedd cylchgronau, papurau newydd a rhaglenni radio dyddiol fel The Kitchen Front a'r Radio Doctor, yn llawn syniadau a risetau ynglŷn â sut i wneud y gorau o'r bwyd ar gael.

Ymddangosai Potato Pete a Doctor Carrot, cymeriadau a gyflwynwyd i hyrwyddo bwyta llysiau, yn y mwyafrif o risetau. Anogwyd y cyhoedd i arbrofi gyda bwydydd newydd ac anghyffredin. 'Doedd tiwna ddim at flas cymdeithas yr Ail Ryfel Byd, sy'n syndod o ystyried ei boblogrwydd heddiw – roedd cig morfil yn fwy amhoblogaidd fyth.

Fitiminau

Gwaethygu wnaeth sefyllfa bwyd ar ddiwedd y rhyfel. Cafwyd prinder bara a thatws yn dilyn cyfnod sych a chynhaeaf gwael ym 1945, a bu rhaid dogni'r rhain am y tro cyntaf. Erbyn 1948 roedd y lwfans bwyd llawer yn is na'r cyfartaledd yn ystod y rhyfel. Codwyd y cyfyngiadau ar de ym 1952 – rhyddhad mawr i genedl o yfwyr te. Tynnwyd hufen, wyau, siwgr a fferins oddi ar y sustem ym 1953 a menyn, caws ac olew coginio ym 1954. Daeth 14 mlynedd o ddogni i ben ar 4 Gorffennaf 1954, pan godwyd y cyfyngiadau ar gig a bacwn.

Oherwydd y prinder bwyd yn ytsod y cyfnod dogni, bu'n rhaid i deuluoedd newid eu patrwm bwyta. Cafodd bawb lai o gig, brasder, wyau a siwgr nag erioed o'r blaen. Golygai'r dogni bod y tlotaf o'r gymdeithas yn derbyn mwy o brotein a fitaminau yn eu deiet. Canlyniad hyn oedd cynnydd syfweddol yn iechyd y genedl. Cafwyd gwellhad o ran iechyd cyffredinol plant, ac ar gyfartaledd roeddynt yn dalach ac yn drymach na phlant cyn y rhyfel. Bu lleihad yn nghyfradd marwolaethau babanod a chynnydd o ran oedran cyfartalog drwy farwolaeth naturiol.