Cadw Casgliad Tegeirian Cŵyr Gerddi Kew
Mae Gerddi Botaneg Brenhinol Kew yn galw ar arbenigwyr cadwraeth Amgueddfa Cymru i ofalu am gasgliad o 25 replica Tegeirian cain wedi'u gwneud o gŵyr gwenyn, sidan, weiren, plu a gwallt.
Annette Townsend yn gwneud gwaith cadwraeth ar y modelau tegeirian cwyr
Rchb.f. in W.G.Walpers & Oncidium varicosum Lindl. Modelau mewn deunydd pacio archifol
Yn 2005, gofynnwyd i gadwraethwyr Amgueddfa Cymru Annette Townsend a Vicky Purewal i wneud arolwg o gasgliad o fodelau cŵyr ym meddiant Gerddi Botaneg Brenhinol Kew, Llundain. Yn y casgliad roedd 25 model tegeirian naturiol a gopïwyd o gasgliad planhigion byw Kew gan yr artist botanegol Edith Delta Blackman (1868-1947).
Gwnaed o modelau o gŵyr gwenyn, sidan, weiren, plu a gwallt, gan amrywio mewn maint o grŵp bychan o flodau 10cm x 10cm, i dusw mawr bwaog dros fetr o led.
Dangosodd gohebiaeth yn archif Gerddi Kew i'r modelau gael eu comisiynu ym 1893 gan y cyn Gyfarwyddwr William Thiselton-Dyer ar gost o 4 punt a 4 swllt y model.
Niwed ac esgeulustod
Cafodd y modelau eu harddangos yn Kew am flynyddoedd cyn cael eu storio, Doedd atmosffer cynnes, sych y stordy ddim yn ddelfrydol ac achoswyd niwed i'r modelau. Perodd y gwres i'r cwyr feddalu, pilio a hollti, gan alluogi llwch a baw i gronni dan arwyneb y modelau.
Y project cadwraeth
Yn ffodus, dyma ymwelydd â'r gerddi yn ffoli ar y modelau a ddifrodwyd a phenderfynu noddi gwaith cadwraeth ar yr holl gasgliad. Mae gan Annette a Vicky brofiad di-ail yn y DU ym maes cadwraeth modelau cwyr botanegol o'r fath, wedi gweithio gyda'u gilydd am flynyddoedd ar gasgliad unigryw Amgueddfa Cymru o dros 1000 o fodelau cwyr. Dyma Kew yn gofyn iddynt ymgymryd â'r gwaith.
Gwaith araf a thrylwyr
Gwnaed y gwaith mewn rhannau dros sawl blwyddyn. Mae gwaith cadwraeth ar fodelau cwyr yn broses araf a thrylwyr iawn ac mae'n anodd symud y gwrthrychau am eu bod mor fregus. Yn 2007, paciwyd y grŵp cyntaf o fodelau a'u cludo ar hyd yr M4 i Gaerdydd er mwyn dechrau ar y gwaith.
Er mwyn canfod cyfansoddiad y cwyr, dadansoddwyd darnau bychan drwy ddefnyddio techneg Fourier Transform Infra Red (FTIR), fel y gellid dewis deunyddiau addas ar gyfer y gwaith atgyweirio. Tynnwyd ffotograffau o bob model, cyn eu dogfennu, eu glanhau a'u hadfer.
I gwblhau'r broses, paciwyd pob un mewn blychau pwrpasol, a phrofwyd sadrwydd pob pecyn cyn eu cludo yn ôl i Kew. Cwblhawyd y gwaith atgyweirio olaf yn 2010 a dychwelwyd y model olaf i Kew.
Ailarddangos y Tegeirianau
Mae’r tegeirian i’w gweld ar hyn o bryd yn Llysieufa gerddi Kew, ac ar gael i’w gweld gan ymwelwyr.
(Rchb. f.) Rchb. f. Model wedi'i bacio mewn blwch pwrpasol
(Hook.) Raf. Rhan o'r model cyn y gwaith cadwraeth.
Griff. ex Lindl. Modelau cyn gwaith cadwraeth.
Griff. ex Lindl. Modelau wedi'r gwaith cadwraeth.
Griff. ex Lindl. Golwg fanylach ar ddail wedi'u difrodi cyn y gwaith cadwraeth.
Blume. Deilen yn dangos lle mae llwch wedi cael ei waredu