Pysgod Morol Egsotig — tystiolaeth o gynnydd yn nhymheredd y môr o amgylch Cymru?

Teircwtiad yr Iwerydd (Lobotes surinamensis) a ddaliwyd ger Peterstone, i'r dwyrain o Gaerdydd. Y pysgodyn gwreiddiol wedi'i gadw mewn gwirod.

Paratoi model o Deircwtiad yr Iwerydd mewn labordy yn Amgueddfa Cymru.

Y model gorffenedig o Deircwtiad yr Iwerydd.

Yn y blynyddoedd diwethaf rydyn ni wedi clywed adroddiadau gan bysgotwyr ac aelodau o'r cyhoedd o bob cwr o'n glannau am ddaliadau anghyffredin a physgod morol wedi'u gadael — pysgod fyddai'n byw mewn dyfroedd tipyn cynhesach, trofannol. A yw hyn yn dystiolaeth bellach o gynnydd yn nhymheredd y môr o amgylch glannau Cymru?

Mae'r sbesimenau yma yn cael eu cludo i Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd i gael eu henwi, cyn cael eu hymgorffori i'r casgliadau cenedlaethol. Er mwyn arddangos eu lliwiau naturiol, mae castiau wedi'u peintio yn cael eu creu a'u harddangos ochr yn ochr â'r pysgod eu hunain sy'n cael eu cadw mewn hylif.

Gweld y Teircwtiad trofannol ym moroedd y DU am y tro cyntaf

Yn 2006, daliwyd Teircwtiad yr Iwerydd (Lobotes surinamensis) yn rhwyd pysgotwr ym Môr Hafren, ger Peterstone, i'r dwyrain o Gaerdydd. Gan nad oedd y pysgotwr yn adnabod y sbesimen oedd yn 60cm o hyd, daeth ag ef i'r Amgueddfa i'w enwi.

Mae Teircwtiaid i'w gweld fel arfer mewn dyfroedd trofannol ac isdrofannol, a dyma'r cofnod cyntaf ohono yn nyfroedd y DU.

Rydyn ni'n gwybod bod y pysgod yma yn hoff o aberoedd mwdlyd, sy'n esbonio i raddau pam ei fod wedi cyrraedd Môr Hafren. Mae nhw'n lled ymfudol ac i'w gweld yn aml gyda sbwriel sy'n arnofio, ac mae'n bosibl ei fod wedi teithio yma yn nyfroedd cynnes Llif y Gwlff.

Jacs, Cleddbysgod a Chrwbanod Cefn Lledr

Cafwyd daliad egsotig arall wrth geg Aberdaugleddau yn Awst 2007, pan ddaliwyd Jac ifanc. Mae'n anodd adnabod Jacs ifanc ac roedd yn rhaid tynnu delwedd pelydr X i gadarnhau taw dyma'r cofnod cyntaf o Jac Almaco yng Nghymru (Seriola rivoliana).

Mae'r rhywogaeth hon i'w gweld fel arfer yn nyfroedd cynnes y Caribî, ond rhwng Gorffennaf a Medi 2007 gwelwyd chwech ar arfordir de a gorllewin Prydain, gan ddyblu nifer y cofnodion ers y cyntaf ym 1984.

Yna yn 2008 darganfuwyd Cleddbysgodyn (Xiphias gladius) marw 2.2 metr o hyd ar draeth ger y Barri yn ne Cymru. Er nad oedd hyn yn record newydd, prin y caiff y rhywogaeth gefnforol hon ei dal yn nyfroedd Cymru.

Mae'n ymddangos bod yr adroddiadau yma am bysgod dyfroedd cynnes yn dystiolaeth bellach o gynnydd yn nhymheredd y môr. Mae'r canfyddiadau yn cyd-fynd â chynydd yn niferoedd crwbanod ym Môr Iwerddon, yn enwedig Crwbanod Cefn Lledr. Nid yw canfod y rhywogaethau morol egsotig yma'n beth newydd fodd bynnag, ac mae Llif y Gwlff wedi dod ag anifeiliaid dŵr cynhesach i'n harfordiroedd yn gyson.

Canfuwyd dwy rywogaeth o longbryfed (Bankia gouldi a Uperotus lieberkindii) mewn pren a ddaeth i'r lan ar Benrhyn Llŷn yng ngogledd Cymru. Mae'r rhain yn rhywogaethau tymheredd cynnes a trofannol, a does dim cofnod ohonynt yn y DU cyn hyn.

Mae canfod rhywogaethau mor egsotig ar arfordir Prydain, neu eu canfod yn fwy cyson beth bynnag, yn adlewyrchu newid gwirioneddol yn eu hamrediad daearyddol. Mae cofnodi rhywogaethau morol yn hanfodol i'n dealltwriaeth o newidiadau o'r fath, ac mae pysgotwyr a'r cyhoedd yn chwarae rôl bwysig yn hyn — rydyn ni'n croesawu eu cymorth ac yn edrych ymlaen at y creadur rhyfedd nesaf i lanio ar ein desg ymholiadau.