Archif De la Beche yn Amgueddfa Cymru

Tom Sharpe

Mae Adran Daeareg Amgueddfa Cymru yn rhoi llety i un o'r archifau daearegol pwysicaf yn y byd. Mae'n cynnwys dros 2,000 o eitemau - llythyrau, dyddiaduron, dyddlyfrau, brasluniau a ffotograffau - gan un o brif ddaearegwyr dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, Syr Henry Thomas De la Beche (1796-1855).

Yn ystod hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg chwaraeodd De la Beche ran bwysig yng ngwyddor newydd daeareg. Yn ogystal â'i gyfraniadau gwyddonol, sefydlodd ddaeareg fel galwedigaeth a sefydlu nifer o brif sefydliadau daearegol Prydain gan gynnwys y rhain:

British Geological Survey
Museum of Practical Geology (wedyn y Geological Museum ac erbyn hyn y Natural History Museum yn Llundain)
School of Mines (erbyn hyn yn rhan o Imperial College Llundain)
Mining Record Office (erbyn hyn yn rhan o'r Coal Authority).

Ganed De la Beche yn Llundain ac fe'i magwyd yn Nyfnaint a Lyme Regis yn Dorset, ble datblygodd ddiddordeb mewn daeareg drwy ei gyfeillgarwch gyda merch leol, Mary Anning (1799-1847) a oedd yn casglu ffosiliau.

Jamaica

Roedd cyfoeth ei deulu'n dod o gaethweision a phlanhigfa siwgwr yn Jamaica, ac ym 1823-4 treuliodd ddeuddeg mis ar yr ystâd. Roedd hefyd wedi teithio o amgylch yr ynys gan archwilio ei cherrig brig. Wrth ddychwelyd i Loegr, cyhoeddodd y disgrifiad cyntaf o ddaeareg Jamaica a'i map daearegol cyntaf. Ystyrir De la Beche fel 'tad daeareg Jamaica'.

Dechreuodd De la Beche fapio creigiau Dyfnaint yn gynnar yn y 1830au. Ond roedd yr aflonyddwch yn Jamaica oherwydd diddymu caethwasiaeth a chwymp yn y farchnad siwgwr wedi ei adael mewn anawsterau ariannol. Nid oedd yn gallu parhau gyda'i waith. Ysgrifennodd at Fwrdd yr Ordnans gan gynnig cwblhau mapio daearegol Dyfnaint i'r llywodraeth am £300. Roedd ei gais yn llwyddiannus a chafodd ei benodi'n Ddaearegydd i Arolwg Trigonometrig yr Ordnans.

Sefydlu Arolwg Daearegol Prydain

Unwaith bod gwaith Dyfnaint wedi'i orffen gwnaeth gais llwyddiannus i barhau gyda mapio daearegol Cernyw ac ym 1835 sefydlwyd Arolwg Daearegol yr Ordnans. O hwn tyfodd Arolwg Daearegol Prydain heddiw. Mewn cyfnod pan oedd y rhan fwyaf o ddaearegwyr yn ficeriaid neu amaturiaid oedd â diddordeb gydag incwm preifat, De la Beche oedd un o'r proffesiynolion cyntaf.

Ym 1837 symudodd De la Beche ei Arolwg Daearegol i Abertawe gan gydnabod pwysigrwydd economaidd maes glo Cymru. Yn fuan daeth yn rhan o fyd gwyddonol lleol fel aelod o Sefydliad Athronyddol a Llenyddol Abertawe a chyfaill i'r naturiaethwr o Abertawe, Lewis Weston Dillwyn.

Roedd gan De la Beche ferch deunaw oed, Elizabeth (Bessie). Yn fuan daeth hi'n gyfaill i un o feibion Dillwyn,

Lewis Llewelyn Dillwyn, a phriodon nhw yn Awst 1838. Gan eu disgynyddion nhw y daeth y rhan fwyaf o archif De la Beche i'r Amgueddfa yn y 1930au.

Darganfod ffosiliau ysblennydd

Mae'r papurau'n cynnwys cyfoeth o wybodaeth am ddaeareg gynnar yn hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Roedd enwau'r cyfnodau daearegol (Cambriaidd, Ordofigaidd ac ati) sydd erbyn hyn mor hysbys yn cael eu cynnig am y tro cyntaf ac o hyd yn ddadleuol. Roedd ffosiliau newydd ac ysblennydd yn cael eu darganfod a thystiolaeth o Oes y Rhew'n cael ei hadnabod am y tro cyntaf.

Bu De la Beche yn gweithio'n bersonol ar ddisgrifiadau cyntaf ffosiliau'r ymlusgiaid morwrol mawr, y pysgymlusgiaid a'r plesiorsoriaid. Mae llawer yn y papurau hefyd parthed sefydlu'r Arolwg Daearegol a'r sefydliadau eraill roedd ef wedi eu sefydlu.

Darwin yn ysgrifennu at De la Beche

Roedd De la Beche yn gohebu gyda phrif ddaearegwyr y dydd a gofynnwyd iddo'n aml, ar sail ei brofiad o Jamaica, am gyngor am yr ynys. Mae un o lythyrau'r casgliad yn ei holi ym 1842 am liw'r ceffylau, y gwartheg a'r anifeiliaid eraill a fagwyd ers sawl cenhedlaeth ar yr ynys a sut roedden nhw wedi newid. Awdur y llythyr oedd Charles Darwin a oedd adeg honno'n ffurfio ei ddamcaniaeth am esblygiad.

Roedd De la Beche yn ddarluniwr medrus ac mae hyn yn amlwg yn yr archif. Roedd yn gywir iawn wrth fraslunio tirluniau, darluniadau o ffosiliau a chroestoriadau daearegol ond hefyd gwnaeth nifer o wawdluniau a chartwnau. Roedd y rhain yn ffordd iddo wneud sylwadau ar ddatblygiadau mewn daeareg ac ar ei weithgareddau ei hun a rhai ei gyfoedion.

Adnodd pwysig yw'r archif i hanes daeareg ac mae ymchwilwyr o Brydain a thramor yn ymgynghori â hi'n aml - i drefnu ymweliad,

cysylltwch â ni.

Nodyn: fe olygwyd yr erthygl hon ar 28/06/17 i ddileu cyfeiriad at de la Beche fel "perchennog caethweision teg".

sylw - (9)

Nid yw sylwadau ar gael ar hyn o bryd. Ymddiheuriadau am yr anghyfleustra.

Geoffrey Morgan

2 Gorffennaf 2020, 07:05

Out of interest, the name De la Beche is well known in West Berkshire. In the Church of St Mary in the village of Aldworth there are nine (mutilated - by Cromwell) large stone effigies of the family, known as the, ‘Aldworth Giants’. The family were Templar and had escaped from France at the time of the purge of the Templar in 1307. They brought with them the secret of the whereabouts of the Templar Treasure sites ,of which is set out in the effigies ... ‘All that is wanted is the key and if thou canst comprehend these things, thou knowest enough’.
Regards
Geoffrey

Marc Haynes Staff Amgueddfa Cymru

24 Gorffennaf 2018, 14:59

Hi Gary,

I’m afraid Duria Antiquior isn’t on display in the museum. It’s a rather fragile watercolour, and as such we restrict its exposure to light. We have it in secure storage in our archive section, but if you would like to visit it, that can probably be arranged.
Please let me know when you might like to come, and we’ll work out a suitable date.

Cindy
(Palaeontology Curator)

Gary Pettersson

23 Gorffennaf 2018, 16:44

Hi,

Is the Duria Antiquior on display and if so, where exactly is the museum?

Kind regards,
Gary

Anon

19 Ionawr 2018, 22:40

Thank you. I live on De La Beche Road and have always wondered how the street got its name. As the adjoining streets are Lewis and Llewelyn with Dillwyn road running almost parallel it suddenly makes a lot of sense.

Patricia Mckenna-Jones

29 Awst 2017, 17:04

I heard the name 'De La Beche' on a programme ( Great Lives, Tracey Chevalier on Mary Anning Radio 4 29/8/17) and immediately looked it up as my kids went to School in Bishop Gore, Swansea and this was in a Road of this name. As you mention above, De La Beche befriended Mary , later donating some of the proceeds from the sale of a print of 'Duria Antiquior' to this deserving (and by all accounts poverty - stricken) fossil collector . Apparently Lyme Regis Museum is about to Open a new wing in Mary's name. Its a fascinating story anyway and well worth a listen.

Sara Huws Staff Amgueddfa Cymru

26 Mehefin 2017, 08:26

Hi there Anon,

I agree with you. The concept of 'fair' slave owners is outmoded and does not do enough to explain the complexity and devastation caused by the slave trade. I'm going to bring this up when the content team meets next to see what changes we can make to the article to acknowledge this. Thanks for bringing this to our attention.

Best wishes

Sara
Digital Team

Anonymous

23 Mehefin 2017, 14:05

I hate to make a negative comment about a very interesting piece, and I realise I'm writing with the benefit of hindsight, but on one point, I don't think there is such a thing as a fair slave owner (in a fair world there would be no slaves, nor people owning them). I realise this will always be a contentious issue and very difficult to write about in a sensitive, non-offensive way.

Sara Huws Staff Amgueddfa Cymru

5 Medi 2016, 09:56

Hi there Cedric,

Thanks for your comment - I'm glad you enjoyed this article and that it answered a question in a novel way!

All the best

Sara
Digital Team

Cedric Mumford

2 Medi 2016, 21:47

Having driven along De La Beche Road in Swansea, I was curious to know how the road got its name. My wife and I joined a tour of the Geology Department in the past year so two strands came together in a most informative way.