Cerbydau Cymru

Er ein bod yn ailwampio rhannau o’r Amgueddfa bob hyn a hyn, mae llawer o wrthrychau sydd byth yn cael eu harddangos. Pam felly ydyn ni’n casglu'r gwrthrychau hyn, meddech chi? Wel, mae llawer o resymau dros beidio arddangos gwrthrych. Mae curaduron yn casglu pethau sy’n bwysig i’n treftadaeth, ac yn aml iawn mae'r pethau hyn mewn cyflwr gwael, felly gall fod angen llawer o waith cadwraeth drud ar eitem cyn i ni allu ei chyflwyno i'r cyhoedd. Wrth gasglu gwrthrychau, ein blaenoriaeth yw eu diogelu ac atal unrhyw ddirywiad yn eu cyflwr. Mae’n rhaid i waith cadwraeth ar gyfer arddangosfeydd aros tan bod cyllid ar gael, yn enwedig gwrthrychau mawr fel ceir a bysiau. Yng Nghasgliad Diwydiant Amgueddfa Cymru, mae llawer o ddulliau gwahanol o deithio ac mae'n rhaid bod gan bob un gysylltiad cryf â Chymru – naill ai drwy’r broses gynhyrchu, y dyfeisiwr neu eu defnydd. Cedwir y rhai nad ydynt yn cael eu harddangos yn Nantgarw, ger Caerdydd, nes bod cyfle iddyn nhw gael eu harddangos.

O hofrenyddion i hersiau ceffyl a cherbydau trydan i injans ffordd, weithiau mae’r Ganolfan Gasgliadau Genedlaethol yn Nantgarw yn ein hatgoffa o focs teganau plentyn – ond ar raddfa fawr!

Mae gwrthrychau bregus yn cael eu storio mewn bocsys di-asid neu gewyll arbennig, ond sut mae storio bws neu hofrennydd? Wrth gwrs, nid oes modd eu cadw mewn bocsys, ond yn hytrach cânt eu gosod mewn rhes yn debyg i faes parcio archfarchnad, wedi’u trefnu yn ôl maint a siâp. Gall grwpiau drefnu ymweld â’r storfeydd a gallwch weld bod rhai o’r cerbydau mewn cyflwr go wael wrth iddynt aros am ymweliad gan y tîm cadwraeth.

Yn y cyfamser, yn ôl yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe, gallwch weld amrywiaeth o ddulliau teithio, ac mae hanes cysylltiadau trafnidiaeth yng Nghymru i’w gweld yn ein Horiel Rwydweithiau. Mae gan yr oriel hon lu o fodelau o gerbydau o bob math, ac arddangosfeydd digidol mawr yn dangos sut mae’r rhwydweithiau trafnidiaeth wedi tyfu – o lwybrau’r porthmyn i’r M4.

Ychydig tu allan i’r Oriel Rwydweithiau, y mae beic tair olwyn ‘cymdeithasol’ o’r 1880au a cherbyd modur Benz ‘Duc’ a gofrestrwyd yn gyntaf yn Sir Fynwy ym 1904.

Roedd gan y beic cymdeithasol seddi wrth ymyl ei gilydd, ac roedd yn ffefryn ymysg cariadon! Dr Cropper o Gas-gwent oedd perchennog y Benz, a gadwodd y cerbyd nes ei roi i’r Amgueddfa Wyddoniaeth ym 1910. Daeth o dan ofal Amgueddfa Cymru ym 1911 ac ar ôl cael ei adfer yn llawn, cymerodd ran mewn nifer o ralïau rhwng Llundain a Brighton.

Uwchben, mae un o brif atyniadau'r Amgueddfa. Mae lle i gredu mai’r ‘Robin Goch’ oedd yr awyren gyntaf i hedfan yng Nghymru. Cafodd ei hadeiladu gan Charles Horace Watkins, awyrennwr amatur, oddeutu 1908. Mae ganddi ffrâm bren wedi’i chlymu gyda weiren biano. Mae’n amlwg mai gwaith llaw yw caban y peilot gan mai sedd cegin yw sedd y peilot, a nwyddau cartref yw’r offerynnau. Yn wir, byddai Charles wedi llywio ei deithiau gan ddefnyddio amserwr wyau – gan droi’r amserwr drosodd, hedfan mewn llinell syth nes i’r tywod redeg allan, wedyn troi 90 gradd a hedfan yn syth ymlaen eto, ac ailadrodd hyn ddwywaith nes ei fod yn cyrraedd y man cychwyn! I’w helpu i fesur ei uchder wrth lanio, roedd dau ddarn o linyn gyda phwysau arnynt yn hongian o dan yr awyren, un 20 troedfedd o hyd ac un 10 troedfedd o hyd. Pan fyddai’r un cyntaf yn cyffwrdd â'r ddaear roedd yn gwybod ei fod 20 droedfedd o’r ddaear, a phan fyddai’r ail yn taro, roedd 10 droedfedd oddi tano.

Nid yw popeth yn yr adran hon dros gan mlwydd oed. Fe welwch chi ddwy esiampl o’r Sinclair C5 – un ar gyfer ei arddangos, ac un i’r cyhoedd gael eistedd ynddo a dod yn gyfarwydd ag e. Pan fydd y tywydd yn caniatáu, byddwn yn symud y model i’r ardd lle gall unrhyw ymwelydd roi cynnig arni. Mae'r C5 wedi’i bweru gan bedalau, gyda batri ategol ar gyfer mynd lan bryniau neu os yw’r gyrrwr yn blino. Gyda chyflymdra uchaf o oddeutu 15mya, cynhyrchwyd y C5 yn gyfrinachol ym 1985 yn ffatri Hoover ym Merthyr. Roedd yn gyfrinach mor fawr, cafodd twnnel ei adeiladu o dan y ffordd rhwng y ffatrïoedd i stopio pobl rhag gweld y cynllun. Dim ond cynlluniau eu cydrannau eu hunain oedd cynhyrchwyr yn cael eu gweld, yn hytrach na chynllun y car cyfan. Roedd y cyhoedd yn disgwyl yn eiddgar am lansiad y car, ond bu’n fethiant llwyr am fod pobl yn meddwl ei fod yn rhy fach i’w yrru’n ddiogel mewn traffig trwm. Dyma gysyniad campus a oedd flynyddoedd o flaen ei oes, ac mae’n bosibl y caiff ei weld eto ryw ddydd pan fydd llwybrau seiclo yn fwy cyffredin.

Mae gennym lawer o gerbydau sydd wedi dod yma ar gyfer arddangosfeydd dros dro. Yn y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi cael carafán a nifer o gychod, yn ogystal ag ambell i gerbyd trydanol cysyniadol, ond un o’m ffefrynnau i yw’r car tegan plentyn

Mae’r Austin J40 sef car pedal glas a wnaed ym Margoed ym 1959 yn ein Horiel ‘Gwnaed yng Nghymru’. Ym 1947 pasiodd Senedd San Steffan ddeddf a oedd yn cydnabod nad oedd modd i lawer o lowyr a oedd yn dioddef o pneumoconiosis (sef llwch glo yn yr ysgyfaint) weithio dan ddaear rhagor. Felly awgrymwyd bod ffatrïoedd newydd yn cael eu sefydlu i gynnig gwaith ysgafnach, glanach, i gyflogi’r dynion hyn. Roedd ffatri Austin ym Margoed yn un enghraifft o’r rhain.

Agorodd y ffatri ym 1949 a stopiodd wneud y ceir bach hyn ym 1971, ond rhwng y dyddiau hynny, cafodd oddeutu 36,700 eu cynhyrchu!

Mae mynediad am ddim i bob un o amgueddfeydd Amgueddfa Cymru. Gallwch ymweld â'r Ganolfan Gasgliadau Genedlaethol drwy apwyntiad; cysylltwch â nhw ar 029 2057 3560 i drefnu.